نگارگری و رباب با فرشچیان و کامکار جهانی می‌شوند

محمد باریکانی/خبر‌نگار

هنر نگارگری ایران با قدمت بیش از 4قرن در کمیته ثبت ملی میراث ناملموس کشور به ثبت ملی رسید و نام استاد محمود فرشچیان،  هنرمند نقاش و نگارگر شهیر ایرانی نیز به همین دلیل در فهرست گنجینه‌های زنده بشری ثبت شد.
ثبت ملی هنرنگارگری ایران و ثبت‌نام استاد محمود فرشچیان در فهرست حاملان میراث فرهنگی پس از آن صورت گرفته است که 2 کشور ایران و ترکیه در حال تدوین پرونده ثبت جهانی هنر نگارگری هستند و ثبت ملی این هنر در ایران،  ثبت جهانی این هنر در فهرست جهانی یونسکو را تسریع می‌بخشد. کمیته ثبت ملی میراث ناملموس کشور اما نام استاد بیژن کامکار، نوازنده دف و سازنده و نوازنده ساز رباب را در ردیف حاملان میراث‌فرهنگی ایران نشاند و نام او را در فهرست گنجینه‌های زنده بشری ثبت کرد. دلیل این ثبت نیز،  آماده‌سازی‌ مقدمات تهیه پرونده ثبت جهانی ساز رباب توسط ایران و افغانستان در یک پرونده مشترک در یونسکو است.

علاوه بر استاد بیژن کامکار و استاد محمود فرشچیان،  نام علی‌محمد اعتباری رودی،  آخرین بازمانده دانش سنتی ساخت «آسباد» در ایران و استاد علی‌اکبر بهاری،  سرنا نواز کردی خراسان نیز در فهرست گنجینه‌های زنده بشری به ثبت رسید.

محـمـدحـسن طالـبیان،  مـعاون میراث‌فرهنگی کشور در ارتباط با ارسال پرونده ثبت جهانی ساز رباب به یونسکو در صورت همکاری ترکیه و افغانستان به همشهری گفته است که 2پرونده ثبت جهانی ساز رباب و هنر نگارگری با همکاری افغانستان و ترکیه در دست تهیه است و دلیل قرار گرفتن نام اساتیدی همچون بیژن کامکار و محمود فرشچیان در فهرست گنجینه‌های زنده بشری نیز اعلام این موضوع به یونسکو است که این 2 هنر به‌عنوان میراث ناملموس جهانی همچنان در کشورهای ایران،  افغانستان و ترکیه زنده هستند. طالبیان اعلام کرد: ممکن است در مرحله تکمیل پرونده ثبت جهانی نگارگری و ساز رباب نام افراد بیشتری نیز از هر 3 کشور ایران،  افغانستان و ترکیه در این پرونده قرار بگیرند. او در مورد چرایی گنجاندن نام استاد علی‌محمد اعتباری رودی در فهرست حاملان میراث‌فرهنگی و گنجینه زنده بشری گفت: موضوع آسباد بسیار مهم است و آسبادهای ایران هم‌اکنون در فهرست موقت میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. استاد اعتباری نیز آخرین بازمانده از نسل سازندگان و بهره‌برداران آسباد در ایران است که خوشبختانه هنوز از نسل آسبادبان‌ها به جای مانده است.معاون میراث‌فرهنگی می‌گوید: تعداد زیادی از آسبادهای ایران با نظر و استادکاری استاد اعتباری و مدیریت او،  تعمیر ، مرمت و راه‌اندازی شده‌اند. طالبیان ادامه داد: پرونده زنجیره‌ای ثبت جهانی آسبادهای ایران که  از سیستان و بلوچستان شروع می‌شود و به خراسان جنوبی و شمالی می‌رسد در دست تهیه است. محمد حسن طالبیان درخصوص زمان ارسال پرونده مشترک ثبت جهانی ساز رباب و هنرنگارگری که نام‌ استاد بیژن کامکار و استاد محمودفرشچیان نیز در این پرونده‌ها به‌عنوان حاملان میراث‌فرهنگی آمده است افزود: اگر 2کشور ترکیه و افغانستان همکاری کنند امسال یا سال آینده این پرونده به یونسکو ارسال می‌شود.

مکث
رباب ایرانی به افغانستان، هند و پاکستان هجرت کرده بود



بیژن کامکار، نوازنده ساز رباب که این ساز را با تغییراتی کاملا ایرانی آن‌را به ارکسترهای موسیقایی وارد کرد در گفت‌وگوی اختصاصی خود با همشهری با اعلام اینکه از ثبت خود در فهرست گنجینه‌های زنده بشری و حاملان میراث فرهنگی بی‌اطلاع بود،  درخصوص سابقه ساز رباب و تغییراتی که در این ساز ایجاد کرده است،  گفت: خیلی از سازهای ما مثل ساز چنگ یا ساز عود پس از حمله اعراب به ایران از بین رفتند و الان اگر بخواهیم تکنیک‌های چنگ را یاد بگیریم باید از روس‌ها بگیریم و تکنیک‌های عود را باید برویم از نوازندگان عرب همچون مارسل خلیفه و منیر بشیر و جمیل بشیر بگیریم. درصورتی که عود در ایران باستان جزو سازهای ایرانی بود و در زمان باربد و بامشاد عود که نام دیگرش لوت بوده در ایران نواخته می‌شد. رباب هم در همان مجموعه امپراتوری ایران باستان رایج بود که بعدها به پاکستان، افغانستان و هندوستان رفت.

این هنرمند موسیقی ایرانی که نامش در ردیف گنجینه‌های زنده بشری و حاملان میراث فرهنگی ثبت شده است افزود: پس از شکست امپراتوری ایران باستان بسیاری از سازها نیز به بسط ‌نشینی رفتند. دف که ساز اصیل ایرانی بود و در بسیاری از نقاشی‌های تاریخی نقش شده و شاعران اصیل ایرانی از رودکی تا شاعران جدید همگی در وصف آن سروده‌اند به همراه شمشمال (نی آیینی) به خانقاه‌ها رفتند. تنبور به مراسم آیینی اهل حق رفت و ساز رباب هم به پاکستان،  هند و افغانستان هجرت کرد.
کامکار با اشاره به اینکه همواره غم احیای سازهای ایرانی را داشته و اندوه لطمه‌ای که به سازهای ایرانی وارد شده است را دارد،  افزود: سال 1355در یکی از اجراهای موسیقی مقامی که برادران گل‌افروز از سیستان‌وبلوچستان حضور یافته بودند و پس از اجرا از بی‌پولی،  ساز رباب خود را به قیمت 2هزار تومان برای فروش گذاشتند،  استاد لطفی ساز رباب آنها را به قیمت 3هزار تومان خریداری و همانجا به من هدیه داد و از همین نقطه شروع به نوازندگی رباب و کار روی این ساز کردم.
کامکار در وصف مشخصات ساز رباب گفت: رباب یک ساز افکتیو است و در موسیقی ایرانی یک رنگ است و به همراه تارباس و عود صدای بسیار زیبایی ایجاد می‌کند. به‌دلیل وجود همین سازها در اجراهای ما و صدای زیبای آنها بود که زمانی به شوخی گروه ما را توپخانه لقب داده بودند.

بیژن کامکار گفت: سیم واخون ساز رباب را که بیشتر در موسیقی هندوستان،  پاکستان و افغانستان مورد استفاده قرار می‌گیرد،  اما در موسیقی ایرانی یک صدای پارازیت ایجاد می‌کند را با هدایت یک سازنده ساز برداشتم و سیمی به جای آن قرار دادم که صدای آلتو تولید می‌کرد و این نخستین تغییری بود که در ساز رباب در موسیقی ایرانی انجام شد. این هنرمند موسیقی تغییر دیگری که او در ساز رباب ایجاد کرده است را پهن‌تر کردن دسته ساز رباب به‌دلیل کم بودن وسعت آن و افزودن یک نت دیگر برای باس شدن صدای رباب خواند و گفت: این ساز با تغییر ایجاد شده با سازهای امروزی هماهنگ و همرنگ شد و این اقدام جایی به ثبت نرسیده است. کامکار در پایان این گفت‌وگو از اینکه تلاش‌هایش برای اصلاح و ورود ساز رباب در موسیقی ایرانی بی‌نتیجه نبوده است و اکنون هنرمندان زیادی در ایران این ساز را در ارکسترها استفاده می‌کنند ابراز خشنودی کرد.