ایران باید وارد همکاری بین‌المللی فضایی شود

فاطمه صائبی صفت ـ خبرنگار

چندی پیش نام یک محقق ایرانی که در مسابقات بین‌المللی طراحی نوآورانه فضاپیما مقام دوم را کسب کرده‌ بود، جهانی شد. حامد احمدلو نام این محقق است که سال 1366در شهر کرمان به دنیا آمد و به‌دلیل شغل پدر بعدا به اصفهان سفر کرد و در همین شهر کارشناسی خود را در رشته مهندسی هوافضا گرفت و برای کارشناسی ارشد به اسپانیا سفر کرد و در دانشگاه پلی‌تکنیک بارسلون در رشته علوم تکنولوژی هوا-فضا مشغول به تحصیل شد.بعد از آن به ایتالیا سفر کرد تا کارشناسی ارشد دوم خود را در رشته مهندسی فضا در دانشگاه پیزا بگیرد و برای دوره دکتری دوباره به اسپانیا برگشت و بعد از گذشت یک سال به‌دلیل ارتباط این دانشگاه با دانشگاه انستیتو تکنولوژی پکن به چین سفر کرد و دکتری‌اش را در چین ادامه داد. احمدلو هم‌اکنون به‌عنوان دانشجوی دکتری در آزمایشگاه طراحی سیستم‌های فضایی در انستیتوی فناوری پکن کار می‌کند و با توجه به تخصص‌اش روی پروژه طراحی سیستمی برای از مدار خارج کردن زباله‌های فضایی مشغول تحقیق است. حامد احمدلو اعتقاد دارد که چین در سال‌های اخیر خیز بلندی برداشته و تا ۱۰ سال آینده می‌تواند در حوزه فضا پیشگام شود.


شما مدت‌هاست در این حوزه مشغول تحصیل و تحقیق در دانشگاه‌های مختلف هستید. به‌صورت واقعی جایگاه علمی ایران را در حوزه فضایی چطور می‌دانید ؟
دوست دارم در این مورد خاطره‌ای را تعریف کنم. چند‌ماه پیش در کنفرانس بزرگی در زمینه هوافضا شرکت کرده بودم که یکی از سخنرانان اصلی آن یکی از افراد معتبر در این حوزه است. وی به همراه تیمش روی پروژه‌ای کار می‌کردند تا بتوانند محموله‌ای را دقیقا در نقطه خاصی از سطح مریخ فرود بیاورند. وی در سخنرانی‌اش گفت: گروه تحقیقاتی ما در سال ۲۰۱۰ هیچ ایده‌ای نداشت که چطور می‌توان این کار را عملی کرد، اما یک روز مقاله‌ای به دستمان رسید که مربوط به فردی بود که ایده بسیار جالبی در این زمینه داشت و سرمنزل کار ما شد. این سخنران، مقاله فرد مورد نظر را در پرزنتیشن خود نشان داد و ما دیدیم که آن مقاله مربوط به مقاله دکتر محسن بهرامی، رئیس سابق سازمان فضایی ایران است. زمانی که آن مقاله را دیدم، واقعا به‌خودم بالیدم که ما ایرانی‌ها در زمینه علمی می‌توانیم در جایگاهی باشیم که دانشمندان بزرگ جهان از ما ایده بگیرند. اما نکته مهم اینجاست که ما در ایران از نظر تئوری دانشمندانی داریم که هم‌سطح با دانشمندان جهانی هستند، اما در عمل فاصله داریم. زیرا پروژه‌های هوافضا مستلزم حمایت مالی بسیار بالایی است که متأسفانه در ایران این حمایت صورت نمی‌گیرد و به همین دلیل هر چقدر هم که ایده مهندسان و دانشمندان ما در این زمینه خوب باشد، نیاز به همکاری‌های بین‌المللی داریم.
 به هر حال ما وارد یک رقابت جهانی شده‌ایم. به‌نظرتان رقابت اصلی میان کدام کشورهاست؟ ما چطور می‌توانیم به سطح اول دنیا برسیم ؟
به هر حال مشخص است که در بخش فضا فعلا نخستین کشور آمریکاست و ناسا علم را در این صنعت گام به گام جلو می‌برد. بعد از آمریکا، ژاپن، کشورهای اروپایی، روسیه، چین و هند کشورهایی هستند که در این زمینه خوب تلاش کرده‌اند و پروژه‌های اصلی جهانی را در بخش فضایی انجام می‌دهند.
نکته‌ای که در مورد ایران وجود دارد این است که این پروژه‌های فضایی آنقدر از نظر هزینه و منابع انسانی بزرگ هستند که کشورهایی با سایز ما - یعنی با جمعیت ۷۰ تا ۸۰ میلیون- برای این مقیاس‌ها بسیار کوچک هستند. حتی اقتصادهای موفق اروپا برای اینکه بتوانند در مقیاس جهانی در این زمینه رقابت کنند، در قالب آژانس فضایی اروپا و با همکاری‌های مشترک سعی می‌کنند ماموریت‌های فضایی خود را از نظر مالی تعریف کنند و پیش ببرند. ایران به‌دلیل محدودیت‌های بین‌المللی که دارد نمی‌تواند در این پروژه‌های بین‌المللی همکاری کند. اما این موضوع رخوتی را در ایران ایجاد می‌کند و باید تلاش کرد تا ایران بتواند وارد پروژه‌های بین‌المللی و همکاری‌های فضایی شود.
پس باید به هر حال به نوعی تحریم‌ها را پشت سر گذاشت ؟
من خیلی دوست دارم که شرکتی داشته باشم و پروژه‌های فضایی را که خودم دوست دارم در شرکت خودم انجام دهم. برای این کار هم با تعدادی از مهندسان هوافضا و کامپیوتر که در چین تحصیل می‌کنند، استارت‌آپی با نام «بوست‌آپ - BoostUp» تشکیل داده‌ایم و بزرگ‌ترین انگیزه‌ام این است که بتوانم در کنار این گروه پروژه‌های بزرگی مثل ساخت ماهواره را پیش ببریم. در واقع قصدمان این است که با توجه به تحریم‌ها علیه ایران، شرکت یا گروه ما لینکی بین صنعت فضایی داخل و خارج ایران باشد.
 چینی‌ها وضعیت‌شان در فضا چطور است ؟ به‌نظر می‌رسد خیلی جهش بلندی داشته‌اند و حالا کاوشگرشان در‌ماه مشغول تحقیق است.
چین از لحاظ اقتصادی به جهش بزرگی رسیده است و صنعت فضایی‌اش را با سرعت بسیار زیادی به پیش می‌برد و خیلی سعی کرده تا نه‌تنها گپ چین ۱۰ سال پیش را با چین امروزی پر کند، بلکه در حال تبدیل شدن به یکی از بازیگران اصلی در پروژه‌های فضایی بین‌المللی است.
چین هم‌اکنون در حال انجام پروژه‌هایی است که هنوز ناسا آنها را انجام نداده و در واقع این کشور پیشقدم شده است. مثلا ماهواره کوانتوم و ارتباط کوانتومی بین ماهواره و زمین را برای نخستین بار چین دارد انجام می‌دهد. این کشور تا 2 سال آینده می‌خواهد ایستگاه فضایی خود را به مدار بفرستد و از آنجا که امکان تمام‌شدن پروژه ایستگاه فضایی بین‌المللی وجود دارد، تا ۱۰ سال آینده شاید ایستگاه فضایی چین تنها ایستگاه فضایی جهان باشد.
علاوه بر این، چین در حال کار روی نیروگاه فضایی است تا انرژی برقی که در فضا تولید می‌شود را به زمین بفرستد. همچنین روی سیستم موقعیت‌یاب کار می‌کند که بیدو نام دارد و هم‌رده سیستم‌های GPS، گالیله و گلوناس آمریکا، اروپا و روسیه است. به‌نظر من چین با این سرعتی که در حال پیشرفت است، خیلی دور از دهن نیست که به رتبه اول جهان در این زمینه برسد.
ایران باید چه کار کند تا بتواند وارد عرصه پروژه‌های جهانی شود؟
تنها راه عملی این است که در پروژه‌های اول دنیا شرکت کند. تمام پروژه‌های فضایی بزرگ دنیا به‌صورت مشترک بین کشورها در حال انجام است. البته ایران برای مشارکت در این پروژه‌ها دو چالش بزرگ دارد که یکی از آنها ارتباطات بین‌المللی است که باید آن را توسعه دهد و دیگری شرایط پرتاب ماهواره در ایران است که به‌شدت حساسیت سیاسی پیدا کرده است.
 خودتان اکنون در حال تحقیق روی چه پروژه‌ای‌ هستید‌؟
هم‌اکنون در انستیتوی فناوری پکن در زمینه روش‌های از مدار خارج‌کردن زباله‌های فضایی کار تحقیقاتی می‌کنم. در ابتدا مهم این بوده که فضاپیما و یا ماهواره را در مدار قرار بدهند اما آینده‌نگری‌ای وجود نداشته که بعدها با این حجم عظیم ماهواره و فضاپیما و قسمت نهایی موشک در فضا بعد از انجام ماموریت‌شان چه کار کنند و چگونه آنها را از مدار خارج کنند.
در واقع دقیقا از زمانی که روسیه نخستین ماهواره‌‌اش را به مدار فرستاد تا هم‌اکنون اکثر قریب به اتفاق این ماهواره‌ها بعد از انجام ماموریت‌شان در مدار زمین باقی مانده‌اند و هم‌اکنون حجم عظیمی از زباله‌های فضایی در مدار وجود دارند و این مسئله به مرحله‌ای رسیده که ممکن است این ماهواره‌ها به هم برخورد کنند و در نتیجه ابر توده ذرات ریزی تشکیل می‌دهند و به‌دلیل سرعت بالایی (7تا 10کیلومتر در ثانیه) که دارند اگر به هر ماهواره یا فضاپیمایی که در حال ماموریت است برخورد کند، کاملا آن را از بین می‌برد.
کدام طرح‌تان در مسابقات بین‌المللی طراحی نوآورانه فضاپیما در چین برنده جایزه شد؟
طرح جدیدی از درگ سیل یا استفاده از نیروی پسا برای از مدار خارج‌کردن ماهواره از مدار ارتفاع پایین. البته ناگفته نماند که شرکت‌های دیگری نیز این سیستم را طراحی کرده‌اند، اما تفاوتی که طرح من با بقیه دارد، نوع باز شدن درگ سیل است. علاوه بر این، روش‌های دیگر ریسک بالاتری دارند و احتمال باز شدن آنها در فضا کمتر است با توجه به تجربه‌های شکست خورده قبلی، ولی من از روشی استفاده کردم که احتمال باز شدن آن بالاتر است و قابلیت این را دارد که در یک ماموریت تعداد بیشتری زباله فضایی را به پایین بکشاند. من مجموعه طراحی‌های انجام شده در این پروژه را در قالب سه اختراع در انستیتو تکنولوژی پکن ثبت کرده‌ام.
 بخش زیادی از پیشرفت فضایی مدیون تحقیقات دانشگاهی است. در چین اوضاع چطور است که جهش آن در حوزه فضا اینقدر چشمگیر بوده است ؟
چین از چند سال پیش که توسعه اقتصادی‌اش را شروع کرده، پیشرفت اقتصادی‌اش را وارد دانشگاه‌ها کرده و در نتیجه حجم عظیمی از حمایت‌های مالی را معطوف پروژه‌های دانشگاهی کرده است. تمام دانشگاه‌های چین رده‌بندی شده‌اند و برای هر کدام از آنها هدفگذاری خاصی شده است. هدفگذاری دانشگاه‌های رده اول چین این است که به سطح دانشگاه‌های رده یک دنیا برسند و تا حدودی نیز در این مسیر موفق شده‌اند و هم‌اکنون نام دو تا از دانشگاه‌های رده یک چین، یعنی دانشگاه پکن و چینگ‌خوا در لیست رده‌بندی ۱۰۰ دانشگاه برتر جهان به چشم می‌خورد. چین به این نتیجه رسیده است که اگر بخواهد رشد اقتصادی‌اش را ادامه دهد، باید حمایت بزرگی از دانشگاه‌ها بکند و در واقع موتور مولد اقتصاد آن از طریق دانشی است که در دانشگاه‌ها ایجاد می‌شوند.
برای این کار نیز حمایت مالی بسیار زیادی از دانشگاه‌ها می‌شود و اداره بورسیه چین سالانه به تعداد زیادی از دانشجویان خارجی بورس می‌دهد تا برای ادامه تحصیل در مقاطع تحصیلات تکمیلی به این کشور بیایند.