قلب شهر برای کودکان میتپد
شهر دوستدار کودک شهری است که نیازهای کودکان را در کانون توجه قرار میدهد و تلاشی در راه توسعه، مناسبسازی و بسترسازی از منظر کالبدی و اجتماعی شهر برای فعالیت کودکان است تا آنها نیز مانند سایر شهروندان منطبق با نیازهایشان بتوانند در شهر زندگی کنند. اصفهان توسط یونیسف در خاورمیانه بعد از شارجه و عمان به عنوان شهر پایلوت و پایتخت شهر دوستدار کودک انتخاب شد و نخستین کنفرانس ملی شهر دوستدار کودک از 26 تا 27 دی با حضور نمایندگانی از 31 استان در اصفهان برگزار شد.
اما یزد با وجود داشتن عنوان «شهر جهانی» هنوز مولفههای شهر دوستدار کودک را ندارد و مسئولان این شهر در تلاشند که با ارائه طرحهای گوناگون به این مهم دست یابند.
عاطفه علیان| اصفهان- خبرنگار:
تیر ماه سال 1396 بود که «مهدی جمالینژاد» شهردار وقت اصفهان، این شهر را دوستدار کودک معرفی کرد. از آن زمان تا امروز که اصفهان سومین شهر دوستدار کودک در خاور میانه شناخته شد و میزبانی کنفرانس ملی شهر دوستدار کودک را بر عهده گرفت، کودکان چشمانتظار تماشای معجزهای هستند که عنوان چنین شهری قرار است برای آنها به همراه داشته باشد.
اصفهان در فرایند پیوستن به شبکه شهرهای خلاق
نماینده یونیسف در ایران میگوید: اصفهان در فرایند پیوستن به شبکه شهرهای دوستدار کودک قرار گرفته و میتواند در این مدت به همراه دیگر شهرهای ایران به گروه مشاوران شهرهای دوستدار کودک در وزارت کشور بپیوندد.
از سوی دیگر، «مهدی جمالینژاد» معاون عمران و توسعه امور شهری و روستایی وزارت کشور و شهردار سابق اصفهان که همواره تلاش کرده اصفهان را به عنوان شهر دوستدار کودک معرفی کند، بر این باور است که شهر دوستدار کودک فقط شهری نیست که کالبد و شهرسازی آن دوستدار کودک باشد، بلکه شهری است که صاحب اندیشمندانی در حوزه کودک هم باشد.
شورای شهر کودکان
«کوروش محمدی» عضو شورای شهر اصفهان، با اشاره به تلاش برای تولید محتوا برای شهر جدیدی با عنوان دوستدار کودک به همشهری میگوید: تجربه شهر دوستدار کودک بودن برای اولین بار در کشور در اصفهان اتفاق میافتد. به همین دلیل، نیازمند تولید محتوا در حوزههای کالبد شهری، آموزش، فرهنگ خانواده و جامعه هستیم.
به گفته این مسئول، بر اساس ارزیابیهای یونیسف، اصفهان به عنوان پایلوت غرب آسیا انتخاب شده است. به همین دلیل، در بودجه سال 98 اعتباراتی برای شهر دوستدار کودک پیشبینی شده که به محلههای مختلف در اصفهان تزریق میشود تا شاهد تغییرات و تحولات کالبدی در فضای شهری باشیم.
محمدی میافزاید: اصفهان آمادگی لازم را برای تبدیل شدن به شهر دوستدار کودک دارد و برای نهادینه شدن این مهم، سازمانها و نهادهای مرتبط با شهرداری با تمام ارگانهایی که در این حوزه مشغول فعالیت هستند مشارکت میکند.
رئیس کمیسیون اجتماعی و محیط زیست شورای شهر اصفهان ادامه میدهد: یونیسف با نگاهی انسانی به حوزه کودک در نظر دارد جامعه را به اهمیت کودک و کودکی حساس کند تا کودکان بر اساس شخصیت حقوقی و شایستگیهایشان دیده شوند و بتوانند در تصمیمات زندگی اجتماعی و سرنوشت خود مشارکت کنند. شاخصهای یونیسف مبتنی بر فضای کالبدی، نگرش اجتماعی و حوزههای فرهنگی شهر و ناظر بر آگاهی خانوادهها در امر پرورش و تعلیم و تربیت است.
محمدی تاکید میکند: در منشور یونیسف شورای شهر کودکان تعریف شده که اقدام بزرگی است تا کودکان بتوانند با شرکت در شورای شهر و گفتوگو، دیدگاهها و تحلیلهایشان را به مدیریت شهری اعلام کنند.
شهر دوستدار کودک کجاست؟
شهردار اصفهان میگوید: هدف شهر دوستدار کودک این است که مدیریت شهری زمانی برای کودکان تصمیمگیری کند که خودشان نقشی در تصمیمگیریها داشته باشند و قلب شهر به واقع برای کودکان بتپد.
«قدرتالله نوروزی» میافزاید: شهر دوستدار کودک شهری است که به کودکان دوچرخه مناسب کرایه میدهد. میزهای رستورانهایش برای کودکان طراحی شده است. برای روزهای سرد و بارانی فضای بازی داخلی میسازد و بیمارستان و کلینیک تخصصی رایگان برای کودک دارد.
به عقیده شهردار اصفهان، شهر دوستدار کودک جایی است که کودکانش طرح جامع حمل و نقل تدوین میکنند، برای بهینهسازی مصرف انرژی در مسکنسازی راهحل میدهند، پارکی از جنس آبنبات میسازند و از همه مهمتر اینکه شهر در ذهن کودک ساخته میشود و یکچهارم جمعیت جامعه در اداره آن سهیم میشود. به گفته نوروزی، شهر دوستدار کودک برای نوپایان هم برنامه دارد تا از تلوتلو خوردن روی برگهای رنگی لذت ببرند و حتی پنجسالهها در فضای امن بهتنهایی به پارک بروند و در امتداد زایندهرود با دوستانشان دوچرخهسواری کنند و خانهای درختی بسازند که کتابخانه کوچکی دارد و میتوان روی مبلهای شنی نشست و از مطالعه لذت برد. وی تاکید میکند نیازهای شهر دوستدار کودک همان نیاز بزرگسالان است تا شهر دوستدار کودک به شهر دوستدار سالمند هم تبدیل شود.
به کودکان احترام بگذاریم
مدیرعامل مجموعه اصفهان سیتی سنتر با اشاره به اینکه این مجموعه سال 1396 به عنوان مجموعه دوستدار کودک از سوی نماینده یونیسف در ایران شناخته شده است میگوید: آینده ایران را کودکان میسازند. باید به کودکان توجه کنیم و احترام بگذاریم و تلاش کنیم همه نیازهای آنها را به بهترین شکل ممکن برآورده کنیم.
«مسعود صرامی» میافزاید: تجمیع نیازهای یک کودک از شهر بازی، پوشاک، اسباببازیفروشیهای تخصصی، کلاسهای آموزشی، سرگرمی، کتابفروشی تخصصی کودکان، اتاق مخصوص مادر و کودک، فضای اسکیتبازی امن، ماشینسواری، چرخهای خرید ویژه کودکان و دهها مورد دیگر در یک مکان امن و سرپوشیده باعث شده است که مجموعهای تجاری مجموعهای دوستدار کودک شناخته شود. وی تاکید میکند: ساخت مدرسه اقتصاد و ارائه خدمات پزشکی ویژه کودکان در مجموعه شهرک سلامت نیز از مجموعه خدماتی است که شهر دوستدار کودک به آن نیاز دارد و توانستهایم آن را برای کودکان خلق کنیم.
به گفته صرامی، نماینده یونیسف معتقد است تنها 2 طرح شهرک سلامت و مجموعه اصفهان سیتی سنتر توانستهاند رویای «اصفهان؛ شهر دوستدار کودک» را تا نیمه راه محقق کنند و پیمودن مابقی این مسیر نیاز به توجه جدی همه ارگانها و همراهی آنها دارد.
کودکان؛ نیازمند امنیت اجتماعی
«مرضیه گلابگیر» که 11 جلد کتاب در حوزه کودکان نوشته و مادر 2 نوجوان است، میگوید: اگر کودک در عنوان «شهر دوستدار کودک» طبق کنوانسیون حقوق کودکان، زیر 18 سال تعریف شود، باید در هر مرحله به شخصیت کودک احترام گذاشته و جایگاه اجتماعی آن به رسمیت شناخته شود.
این نویسنده میافزاید: این اتفاق در خانوادهها و مهدهای کودک و مدارس شکل میگیرد. والدین در شهر دوستدار کودک باید با آسودگی خاطر کودک را به جامعه بسپارند تا مراحل رشد کودک طی شود و آیندهساز شود.
«گلناز وثوق مهر» کلاس سوم است و شهر دوستدار کودک را شهری شبیه پارک نزدیک خانهشان تعریف میکند که در آنجا قوانین ساده فیزیک را میتوان در حین بازی و سرگرمی یاد گرفت و برایش جالب است که بازی و آموزش را در فضای عمومی میتوان به کودکان آموزش داد.
«آرشام حکمت» هفتساله اما تعریف خاصی از این عبارت در ذهنش ندارد و میگوید دلش میخواست یک پارک در کوچهشان داشتند تا بچهها عصرها بتوانند با دوستانشان در پارک بازی کنند.
فاصله یزد تا شهر دوستدار کودک
سارا گلابگیریان| یزد- خبرنگار:
شهر یزد که این روزها در تصاحب برندهای جهانی گوی سبقت را ربوده، در تلاش است که همچون نام جهانیاش برندهای جهانی متعددی را کسب کند. یکی از برندهای جهانی که یزد تاکنون در کسب آن موفق نبوده، شهر دوستدار کودک است. بسیاری از نیازهای کودکان در شهر یزد پاسخی ندارد. آنها نیاز دارند در محیطی امن به بازی و سرگرمی بپردازند تا هیجاناتشان تخلیه شود، اما چنین محیطی در شهر وجود ندارد.
پارکهای عمومی فاقد امکانات مورد نیاز برای بازی آزادانه کودکان هستند و محیط بازی و وسایل بازی محدودی در آنها قرار دارد. پارکهای شهری نیز فضای مناسبی برای بازی کودکان نیستند و فاقد استانداردهای لازم بهویژه از لحاظ فاصله تا محل زندگی کودک هستند و سایر فضاهای اختصاصی کودکان از جمله پارکهای خصوصی یا مهدهای کودک نیز رفتاری کاملا محدودکننده با کودکان دارند.
همه این عوامل دست به دست هم دادهاند تا یزد شهر دوستدار کودک نباشد. البته برای شهر جهانیای چون یزد کسب این عنوان باید حائز اهمیت باشد و کار را از هر جا شروع کنیم دیر نیست. از این رو باید از اکنون برای کسب این برند برنامهریزی کرد تا در آینده نه چندان دور، کودکان این دیار با شادی و آزادانه به تفریح و سرگرمی بپردازند و جامعهای شاد بسازند.
کمبود فضای بازی
یکی از والدین یزدی به کمبود فضای بازی و سرگرمی کودکان در شهر اشاره میکند و میگوید: پارکهای شهر به چند وسیله بازی تکراری و حتی غیراستاندارد محدود شده است که همین هم در فاصله مناسبی از محل زندگی کودک قرار ندارد و بسیاری از کودکان به صورت عادلانه امکان استفاده از همین فضاهای محدود اختصاصی کودکان را ندارند.
«مریم موسوی» ادامه میدهد: کودکان باید در محیطی آزادانه، به بازی و تفریح بپردازند، اما چنین فضایی نهتنها در یزد، که در سایر شهرهای کشور هم تعریف نشده است.
وی میافزاید: مدیران شهری میتوانند چنین فضاهایی را با کمترین هزینه با ابتداییترین وسایل برای کودکان مهیا کنند، اما این کار نیاز به همکاری با روانشناسان کودک دارد.
یکی دیگر از والدین یزدی به اقدامات انجامشده در کانون پرورش فکری در قالب ایکیو پارک اشاره میکند و میافزاید: در این محیط که البته وسعت چندانی ندارد، با استفاده از وسایل طبیعی، فرصت برای زندگی در طبیعت و لمس کردن زیباییهای آن برای تفریح کودکان فراهم شده است و مسئولان شهری میتوانند این ظرفیت را در ابعاد بزرگتر به صورت رایگان در اختیار کودکان یزدی قرار دهند.
«میترا محمدی» ادامه میدهد: فضای عمومی اختصاصی برای کودکان در شهر وجود ندارد و معدود فضاهای بهاصطلاح تخصصی نیز مربوط به بخش خصوصی است که هم استفاده از آنها محدود به زمان است و هم هزینههایی بالایی دارند. از این رو کودکان به صورت عادلانه امکان استفاده از آن را ندارند.
وی بر ضرورت ایجاد مراکز عمومی و رایگان برای کودکان یزدی تاکید میکند و میافزاید: فراهم کردن این فضاها رشد روانی و جسمی کودکان را به دنبال خواهد داشت و در آینده جامعه سالم و بانشاطتری ساخته خواهد شد. از این رو باید از کودکی به بچههای این سرزمین بها داد تا در بزرگسالی ثمره آن برداشت شود.
توجه به طراحیهای شهری برای کودکان
مدیر کل دفتر امور اجتماعی استانداری یزد با یادآوری اینکه مولفههای شهر دوستدار کودک نهتنها در یزد، بلکه در شهرهای داعیهدار دوستدار کودک در ایران وجود ندارد بر ضرورت توجه به کودکان برای شروع کار در حوزه شهری بهویژه در طراحیهای شهری تاکید میکند.
«فخرالسادات خامسی» ادامه میدهد: پیشنهاد من با توجه به اینکه ظرفیتهای ایدهآل برای شهر دوستدار کودک در استان وجود ندارد، این است که در اولین گام به مولفههای مهم شهر دوستدار کودک در طراحیهای شهری توجه شود.
وی میگوید: برای شروع باید نگرش به کودک سرلوحه کار قرار بگیرد. برای مثال، برای طراحی پارک به مقوله کودکان توجه ویژه شود و مولفه توجه به کودک و ابعاد شخصیتی و خواستههای کودک از نظر روانشناسی مورد توجه قرار گیرد.
خامسی یادآوری میکند: از جمله میتوان برای طراحی مراکز خرید یا پارک درونمحلهای به این دیدگاه توجه ویژه صورت گیرد و جای خاصی برای بازی آزادانه کودکان در نظر گرفته شود. همچنین شهرداری باید برای صدور مجوزهای ساختوساز، توجه به مولفه کودک را از شروط قرار دهد.
مدیر کل دفتر امور اجتماعی استانداری یزد میگوید: اگر بخواهیم به طور خاص به کودک توجه شود، باید در فضاسازی لازم چند مولفه در نظر گرفته شود. یکی اینکه فضاهای اختصاصی برای کودکان و رفع نیازهای آنها در نظر گرفته شود تا مدتی کافی را بتوانند در آن بگذرانند.
وی میافزاید: دسترسی به فضای آماده برای کودکان، تنوع در ارائه خدمات تا کودک بتواند به صورت فعال و متنوع از محیط بهرهبرداری کامل را ببرد و وجه انگیزشی هم باید در نظر گرفته شود. حتی وضعیت محیطی هم مهم است، به طوری که شرایط محیطی و طراحی شهری که برای کودکان در نظر گرفته شده است مطابق میل کودکان باشد.
وضعیت یزد در زمینه فضاهای بازی
خامسی تاکید میکند: این مولفهها باید در نظر گرفته شود، اما با بررسی اوضاع یزد متوجه میشویم که به این موارد توجه نشده است و فضاهای خاص کودکان بهویژه در موضوع بازی اصلا مناسب نیستند. این فضاها شامل پارکهایی خارج از فضاهای شهری، فضاهای بازی درونشهری یا فضاهای تحت کنترل و سازمانیافته مثل مهدهای کودک هستند که هیچ کدام آیتمهای مورد نیاز برای تبدیل شدن به فضای تخصصی کودکان را ندارند.
وی میافزاید: همه این فضاهایی که در شهر وجود دارند کمبودهایی دارند. برای مثال، پارکهای عمومی معمولا دور از دسترس هستند یا مولفه آزادی کودک را ندارند و مولفههای مورد نظر در طراحی آنها منظور نشده است. خامسی میگوید: فضاهای بازی درونشهری بر اساس استانداردهای شهر دوستدار کودک باید در فاصله 200 متری خانه کودک باشد و کودک بدون نظارت والدین بتواند از آن استفاده کند که این نوع فضا در شهر یزد وجود ندارد.
مدیر کل دفتر امور اجتماعی استانداری یزد بیان میکند: در حوزه فضاهای سازمانیافته نیز باید گفت که این فضاها معمولا محدودیت زمانی و بازی دارند و کودک در آنها قدرت انتخاب ندارد.
خامسی با اشاره به آیتمها و مولفههای شهرهای جهانی دوستدار کودک میگوید: در بسیاری از این شهرها در خارج از کشور، فضای ذهن باز برای کودکان تعریف شده که محل رشد خلاقیت و ذهنیت کودکان است.
وی ادامه میدهد: کودکان بهراحتی میتوانند در این فضاها حاضر شوند و به صورت خلاقانه و بر اساس میل شخصی از امکانات آن استفاده کنند.
بگذارید کودکی کنیم
کودک ویژگیها، هیجانها، تقریحات و تخیلاتی دارد که در قالب بازی شکل میگیرد. اگر قرار باشد شهری شهر دوستدار کودک باشد، باید بیش از هر چیز به مولفه بازی توجه شود؛ به این ترتیب که محیطی فراهم شود که کودک در قالب بازی به تخیلها و افسانههای خود بپردازد.
از این بُعد اگر نگاه کنیم، یکی از مهمترین چیزها محیط مناسب برای بازی است. برای تامین این نیاز بهویژه در بعد اجتماعی و همبازی شدن کودک با دوستان خود چه اقداماتی باید مورد توجه قرار گیرد تا بتواند زمینه رشد شخصیتی کودک را فراهم کند؟ در برخی از کشورها از جمله کانادا در شهرسازی و فضاسازی شهری به این موارد توجه شده است.
اما در ایران حتی شهرهایی که داعیهدار دوستدار کودک هستند فضا را برای این موارد آماده نکردهاند و فضای شهری بر اساس روانشناسی کودک که همه ابعاد شخصیتی جسمی، روحی، روانی، عاطفی و اجتماعی را شامل میشود، نیست. محیط مناسب برای کودک محیطی است که کودک بتواند بهراحتی به ورزش، بازی، نقاشی، مطالعه، بازی با کودکان دیگر و دلخوشیها و خواستههایش از جمله تماشای فیلم و باغ وحش بپردازد، اما این امکانات در بسیاری از شهرهای ایران از جمله شهر یزد فراهم نشده است.
اهمیت تولید محتوا
فرحناز علیزاده| مدیر مسئول موسسه سرزمین قصههای کهن:
شهرداری اصفهان توانسته کالبدی شهری را برای کودک و نوجوان از نظر پارک، مکانهای مادر و کودک در پایانهها و حتی طراحی بازی در پارکها فراهم کند. بنابراین اصفهان قابلیت این را دارد که به شهر دوستدار کودک تبدیل شود. اما اتفاقی که به نظر میرسد کمتر صورت گرفته و ضروری است تولید محتواست.
تولید محتوا دشوار است و صرفا در طراحی کالبد شهری متناسب با نیاز کودک رخ نمیدهد، بلکه برای تمام اعضای خانواده برنامه و هدف دارد و با گفتوگو حاصل میشود. این گفتوگو با حضور کودکان و نوجوانان با کارشناسان حوزه کودک، نهادهای دولتی، خصوصی و سمنها با هماهنگی و به طور مداوم نتیجهبخش است. در شهر دوستدار کودک باید از کودک و نوجوان نظرخواهی شود.
اینکه تصمیم بگیریم اصفهان را شهر دوستدار کودک کنیم، معابر را امن کنیم و پارکها را مناسب کنیم، اما کمتر نظر کودک و نوجوان را بپرسیم همخوانی ندارند. ممکن است نیاز کودک چیزی باشد که ما متوجه آن نیستیم. اهمیت نظر کودک و نوجوان در تصمیمگیریهای خرد و کلان در مدیریت شهری قابل توجه است. باید به کودکان فرصت گفتوگو دهیم.
صبوری به خرج دهیم، اعتماد کنیم و بپرسیم که چه شهری را دوست دارند. شهر دوستدار کودک باید مکان گفتوگو داشته باشد. شهر به مکان بازی تجهیز شده، اما فاقد مکانهای دورهمی برای کودک و نوجوان است؛ مکانهایی که کودک و نوجوان گرد هم میآیند و گفتوگو میکنند تا بتوانند کار گروهی انجام دهند.
بنابراین در سیاستگذاریهایی که برای شهر دوستدار کودک میتوان در نظر گرفت اهمیت در تولید محتوایی اعم از اقدامات فرهنگی تا فضای اختصاصی به کودک در معماری ساختمانها و فروشگاهها است. تا زمانی که تفکر تولید محتوا برای کودک در زیربنا و روبنا به وجود نیاید، شهرداری هرچقدر هم هزینه کند عقیم میماند. این تولید محتوا متناسب با بافت فرهنگی و زیستی و شاخصهای شهروندان در هر محله متفاوت است و نمیتوان برای تولید محتوا قالب مشخصی را برای همه شهروندان در نظر گرفت.
پیوند دوستی با کودکان شهر
فاطمه شریفی| روزنامهنگار:
شهر دوستدار کودک راهبردی موثر برای ارتقای کیفیت زندگی شهری کودکان است و تحقق اهداف آن پویایی اجتماعی و فرهنگی سایر بخشهای جامعه را به همراه دارد. در این مسیر، برنامهریزی شهری زمانی به اهداف مطلوب نائل میشود که خواستهها و نیازهای تمام شهروندان با توجه به شرایط سنی و خواستههای گروههای اجتماعی را مورد توجه قرار دهد. با گسترش موج شهرنشینی و افزونی جمعیت از سوی دیگر، کودکان در تحولات مدرن شهری نادیده گرفته میشوند و لزوم توجه به آنها در شهرها بیش از پیش احساس میشود. شهر واقعیتی زنده و پویاست که نباید خود را بر کودک تحمیل کند، بلکه باید متناسب با شخصیت او شکل گیرد و بسیاری از شهرهای ما با این قاعده بیگانه هستند. این جزئی از حقوق کودکان است که در شهر چیزی برای دیدن داشته باشند و علاوه بر درک آن، قوه تخیلشان را پرواز دهد و از نظر بصری به رشدشان کمک کند. کودکان همواره تمایل به برقراری ارتباط با محیط اطراف خود را دارند. این محیطها شامل ساختمانها، امکانات و فضای طبیعی است که مردم در آن زندگی، بازی و کار میکنند.
مدارس، منازل، پارکها، مناطق دیدنی، مراکز خرید و زیرساختهای حمل و نقل همگی بخشی از محیط ساخته شده و ارتباطی بشر به شمار میروند. از نگاه دیگر، معتقدیم اگر میخواهیم هر چیزی را در جامعه اصلاح کنیم، باید از کودکان آغاز و ضرورتهای فرهنگی را از طریق نسل نو منتقل کنیم و در کنار این هدف، کودکان نیز میخواهند اجتماعی باشند و علاوه بر ارتباط با جامعه در کنار همسن و سالهای خود قرار گیرند. از این رو، امکانات شهری باید به گونهای طراحی و جهتدهی شوند که در دسترس کودکان قرار گیرند و شرایط محیط شهری امن را برای آنها فراهم سازند.
در شهر دوستدار کودک نحوه مدیریت و حکمرانی خوب مستلزم تخصیص فرصت به کودکان برای تصمیمگیری است تا کودک نیز بتواند علاوه بر دسترسی به خدمات اساسی، در تصمیمات شهر نیز اثرگذار باشد که بر این مبنا به رسمیت شناختن کودکان به عنوان یک شهروند با داشتن دسترسی به همه خدمات بدون توجه به نژاد، مذهب و سطح توانایی معنا مییابد. گام نهادن یزد در این مسیر نیز ارائه مدلی برای چگونگی اداره شهر بر اساس نیاز کودکان است، زیرا شهر را نباید فقط محل سکونت دستهای از افراد و مرکز قراردادها دانست، بلکه شهر متشکل از روحیات، افکار، آداب و رسوم، اعتقادات و احساسات خاص همه افراد است.