گمشده لب دریا

سعید مروتی 

«درباره الی» 16خرداد88 و در اوج رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری اکران شد. در روزهایی که هواداران کاندیداها در خیابان‌ها بودند و برای یکدیگر کری می‌خواندند. شب‌های تهران در خرداد88 با رقابت سنگین و مناظره‌های جنجالی نامزدهای ریاست جمهوری، داغ و ملتهب بود. کل‌کل هواداران کاندیداها، بی‌شباهت با کری‌خوانی طرفداران فوتبال نبود و در نهایت این شادی و نشاط بود که در فضا موج می‌زد. درباره الی در چنین شرایطی روی پرده آمد. آن هم در حالی که «اخراجی‌ها 2» 2 ماه و نیم زودتر بر پرده آمده و با ثبت رکوردی تازه در فروش، بار خودش را در گیشه بسته بود و همچنان سینماهای زیادی به اکرانش ادامه می‌دادند. اکران با تاخیر فیلم‌ فرهادی، درباره الی و اخراجی‌ها 2 را همسایه یکدیگر کرد. در یک تقسیم‌بندی طبیعی و سینمایی یکی از دل سینمای متفاوت و روشنفکری می‌آمد و دیگری از دل سینمای تجاری. یک هفته بعد از اکران درباره الی و با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، این تقسیم‌بندی شمایلی سیاسی یافت. سینمای فرهادی شد نماینده طبقه متوسطی که به نتیجه انتخابات معترض بود و سینمای ده‌نمکی طیف هواداران محمود احمدی‌نژاد را نمایندگی کرد. در جامعه‌ای بیش از حد سیاسی شده و به شدت ملتهب، طبیعی بود که سینما هم دچار التهاب شود. این حاشیه‌ها در درجه اول به فروش فیلم فرهادی لطمه زد چون مخاطب هدف درباره الی، به جای سینما در خیابان حضور داشت و از اواخر خرداد، بسیاری از سینماهای نمایش‌دهنده فیلم، عملا امکان اکران عمومی نداشتند. حاشیه‌ها چنان پررنگ بودند که با قدرت تمام، متن را محو و در سطحی کلان‌تر، سینمای ایران را از مسیر طبیعی‌اش خارج کرده بودند. سینمای پس از 88 بخشی از نزاع میان جناح‌های سیاسی را به نمایش گذاشت، از آن تاثیر گرفت و در نهایت بازنده این دعوا شد. درباره الی اما، آن‌قدر فیلم مهمی بود که در شلوغ‌ترین روزهای پس از پیروزی انقلاب هم دیده شود. 

درباره الی با سفر سرخوشانه چند زوج جوان به شمال آغاز می‌شود و در ادامه به موقعیت اخلاقی پیچیده‌ای می‌رسد، موقعیتی که آن زمان در سینمای ایران مسبوق به سابقه نبود. داستان پایان باز و نسبی‌بودن واقعیت به عنوان عناصری که می‌توانند برگ برنده اثر باشند هم با درباره الی شروع شد. سینمای خرده پیرنگ که از الگوهای فیلمنامه‌نویسی سید فیلدی تبعیت نمی‌کند (ولی از جنس سینمای ضدقصه هم نیست و شباهتی هم به فیلم‌های جشنواره‌ای ندارد) و با توجه ویژه به جزئیات کارش را پیش می‌برد و جنس تازه‌ای از واقع‌گرایی را پیشنهاد می‌دهد، در اواخر دهه80 به مثابه هوایی تازه مورد اقبال قرار گرفت. به‌نظر می‌رسید همه جزئیات غایب در اغلب فیلم‌های آن دوران، سر از فیلم فرهادی درآورده‌اند. ضمن اینکه تصویر فیلمساز از طبقه متوسط شهری هم جالب توجه بود. طبقه‌ای که در درباره الی به جای تفسیر، توصیف می‌شد. فیلم بعد از یک نیمه سرخوشانه، سیلی اول را با گم‌شدن الی (ترانه علیدوستی) و بعد غرق‌شدنش در دریا به تماشاگر می‌زند و پس از آن در نمایش شرایط ملتبهی که دامن همه افراد حاضر در ویلا را گرفته با مهارت عمل می‌کند. 

هیچ‌کس، حتی سپیده (گلشیفته فراهانی) که به اصرار الی را به سفر آورده به درستی او را نمی‌شناسد، کسی حتی نامش را هم نمی‌داند. انواع و اقسام قضاوت‌ها در موردش صورت می‌گیرد و حالا جمع برای رهاکردن خود، باید با آبروی الی بازی کند. پیمان (پیمان معادی) در پاسخ به اعتراض سپیده می‌گوید: «طرف مرد رفت، آبرو می‌خواد چی کار؟». حتی احمد (شهاب حسینی) که سپیده، الی را برای آشنایی با او به سفر آورده و در این یکی دو روز الفتی هم میانشان برقرار شده، با نظر جمع موافق است. آبروی از دست رفته الی ظاهرا برای کسی جز سپیده مهم نیست اما پیداست که پیمان و شهره (مریلا زارعی)، سپیده و امیر (مانی حقیقی) نازی (رعنا آزادی‌ور) و منوچهر (احمد مهران‌فر) و احمد دیگر نمی‌توانند آدم‌های سابق باشند. از فصل پایانی فیلم و تلاش گروه برای خارج‌کردن اتومبیل احمد که لب ساحل گیر کرده ستایش بسیار شد.




نه چپ، نه راست؛ فقط کمدی 

عین. عزیزمنش 



12 فیلم از 58 فیلم سینمایی اکران سال 1388، بالای یک‌میلیارد تومان  فروختند. 8فیلم از 10فیلم اول سینمای ایران کمدی هستند؛ «اخراجی‌های 2»، «دو خواهر»، «زندگی شیرین»،  «پسر تهرونی»، «خروس جنگی»، «نیش زنبور»،  «بی پولی»، «کتاب قانون»  و «حلقه های ازدواج» .

تعداد سالن‌های سینما و شرایط اکران فیلم‌های سینمایی همواره رابطه نزدیک و تنگاتنگی با هم داشته‌اند. راه‌اندازی پردیس‌های سینمایی و فعالیت این سالن‌های سینما در مناطق مختلف تهران، علت اصلی بالا رفتن فروش‌هاست. 212 سالن سینمای فعال در ایران در این سال با 131هزار و 44صندلی فعال و 215سالن با 106 هزار و 985صندلی تعطیل و غیر فعال هستند.  فروش اصلی سینمای ایران در این سال‌ها متعلق به فیلم‌های کمدی است. 8 فیلم از 10 فیلم اول جدول فروش فیلم‌ها را کمدی‌ها قبضه کرده‌اند. در دهه 80 از 10 فیلم پرفروش سال ، 8 فیلم را کمدی‌ها تشکیل می‌دهند. این میزان توجه به کمدی در سینما بازتاب‌دهنده شرایط  فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جامعه است. در دولت اول محمود احمدی‌نژاد، سیاست‌های اقتصادی و شعار‌های عدالت‌خواهانه به مذاق عامه مردم خوش آمده و احساس عمومی نسبت به روی کار آمدن یک جریان سوم در افق تصمیم‌گیری‌های دولتی خوش‌بینی را دل مردم جاری کرده است. از سوی دیگر موضوع فیلم‌های کمدی پرطرفدار، ارائه تصویری عامیانه از وحدت ملی و کنار هم‌ آمدن جناح‌هاست. در این میان مجموعه سه‌گانه اخراجی‌ها (مسعود ده‌نمکی) به شکل گسترده‌ای روی همگرایی تاکید می‌کند. این همه داستان کمدی‌ها نیست در کنار کمدی‌های عوامانه ساخته می‌شوند تا و عوام بپسند، آثاری هم با سطح دیگری از کمدی هم عرضه می‌شود که عوام و خواص ببینند و بپسندند. جریان کمدی‌های دهه80 نسبت به دهه70 واقع‌بین‌تر  و خنده‌دارتر هستند و نسبت به کمدی‌های دهه 90، کمتر شوخی‌‌های جنسی در آنها دیده می‌شود و به تلخی پهلو می‌زنند. سینمای دهه80 با کمدی‌ها حیاتش را ادامه می‌دهد تا اینکه خود را برای ملودارم‌ها تلخی که در راه است آماده کند.