گاز، محور ائتلاف‌های تازه

در روزهایی که توجه رسانه‌های جهانی به بحران‌های مربوط به خاورمیانه، از شمال سوریه گرفته تا اجلاس ضد‌ایرانی آمریکا در ورشو متمرکز است، وزرای نفت و انرژی 6کشور حوزه مدیترانه به همراه رژیم  اسرائیل در نشست قاهره به توافقی مهم برای آینده بازارهای گاز طبیعی دست یافتند؛ توافقی که مقدمه تشکیل مجمعی بین‌المللی با هدف تأمین منافع اعضای این توافق در زمینه صادرات گاز طبیعی خواهد بود. چرا این مجمع مهم است؟ چه تأثیری بر آینده تحولات خاورمیانه خواهد داشت و از همه مهم‌تر، چرا نام ترکیه در میان کشورهای عضو این پیمان گازی دیده نمی‌شود؟

نشست سه‌جانبه تل‌آویو و هشدار ترکیه
برای پاسخ به این پرسش‌ها باید کمی به عقب بازگشت؛ وقتی که رئیس‌جمهور قبرس و نخست‌وزیر یونان به دعوت رسمی بنیامین نتانیاهو، برای شرکت در نشستی سه‌جانبه درباره اهمیت خط لوله گاز در دریای مدیترانه به تل‌آویو سفر کردند. در آن زمان، روزنامه العربی الجدید، وابسته به قطر و همسو با سیاست‌های حزب عدالت و توسعه ترکیه در گزارشی این نشست را مقدمه دور زدن ترکیه از سوی اسرائیل و متحدانش در حوزه کشف و صادرات گاز در مدیترانه توصیف کرد. از سوی دیگر و به فاصله کوتاهی پیش از برگزاری این نشست، وزیر دفاع یونان اعلام کرده بود دولت این کشور قصد دارد محیط جزیره کاستلوریزو در دریای مدیترانه را به منطقه ویژه اقتصادی تبدیل کند؛ جزیره‌ای که ازقضا فاصله بسیار اندکی (نزدیک به 2کیلومتر) با سواحل ترکیه دارد. به‌عبارت دیگر در صورت اجرایی شدن طرح مورد نظر دولت یونان، عملا امکان تحرک ناوگان دریایی ترکیه در مدیترانه تا اندازه قابل توجهی کاهش می‌یابد، آن هم در زمانی که این کشور عملیات کشف میادین گازی در این منطقه را به‌طور جدی آغاز کرده است.

اگرچه ترکیه واکنش مستقیمی به برگزاری نشست تل‌آویو و برنامه‌های دولت یونان نشان نداد، اما همزمان با حضور نخست‌وزیر این کشور در اسرائیل، 3جنگنده ترکی برای دقایقی وارد حریم هوایی یونان شدند. این تحولات زمانی معنای دقیق‌تری پیدا می‌کند که بدانیم جنگنده‌های ترکیه دقیقا بر فراز جزیره کاستلوریزو به پرواز درآمدند.

انعقاد نخستین پیمان عربی-اسرائیلی
در نتیجه توافقی که روز دوشنبه میان وزرای نفت و انرژی 6کشور حوزه مدیترانه به همراه اسرائیل شکل گرفت، قرار است برای نخستین‌بار مجمع گاز در مدیترانه (EMGF) تأسیس شود.

این مجمع که شامل اسرائیل، یونان، قبرس، ایتالیا، اردن، فلسطین و مصر می‌شود با هدف تشکیل بازار منطقه‌ای انرژی و تأمین سازوکار عرضه و تقاضا برای حفظ منافع اعضا تأسیس شده است. قاهره به‌عنوان مقر این مجمع انتخاب شده و قرار است نشست بعدی آن در‌ ماه آوریل سال میلادی جاری برگزار شود.

شبکه الجزیره در گزارشی با اشاره به این موضوع نوشت: این نخستین پیمان اقتصادی چندجانبه کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی به‌شمار می‌آید که مشخصا با تمرکز بر محرومیت ترکیه از منابع طبیعی متعلق به این کشور در دریای مدیترانه شکل گرفته است. از سوی دیگر این پیمان مهم اقتصادی زمانی منعقد شده که برخی کشورهای عربی به طرز علنی از عادی‌سازی روابط خود با تل‌آویو سخن می‌گویند و حتی گفته می‌شود ممکن است برخی سران عرب به همراه نتانیاهو در اجلاس لهستان شرکت کنند؛ اجلاسی که به‌نظر می‌رسد با محوریت مقابله با ایران از سوی آمریکا برگزار خواهد شد.

آغاز فصلی جدید در تحولات منطقه
در این میان، برگزاری 2نشست مهم، آن هم به فاصله‌ای کوتاه از یکدیگر را می‌توان ازجمله نقاط آغازین تحولات جدی منطقه به‌شمار آورد؛ نشست‌هایی که هردو، با مشارکت محور عربی-اسرائیلی علیه ایران و ترکیه طراحی شده است. نشست اول که تا حد زیادی از دایره توجه رسانه‌ها دور ماند، نشست قاهره و در نتیجه آن، توافق بر سر مجمع گاز در مدیترانه بود؛ مجمعی که در حقیقت ابزاری است برای مهار اقتصاد ترکیه و ممانعت از دسترسی این کشور به منابع گازی. نشست دوم اما تا کمتر از یک‌ماه دیگر در ورشو، پایتخت لهستان برگزار خواهد شد. آمریکا میزبان این نشست و سیاست‌های ایران در خاورمیانه، موضوع آن عنوان شده است. برخی رسانه‌های عربی نزدیک به قطر و ترکیه پیش‌بینی می‌کنند نشست ورشو شگفتی‌های زیادی در زمینه روابط رهبران عربی و اسرائیل خواهد داشت.

با این حال باید منتظر ماند و دید در سوی دیگر این صحنه چه تحولاتی رخ خواهد داد. آیا اتفاقاتی نظیر افزایش بی‌سابقه روابط ترکیه با افغانستان و پاکستان یا اعلام آمادگی قطر، ترکیه و مالزی برای تأسیس بانک اسلامی با این رویارویی جدید در خاورمیانه مرتبط است و در نهایت، رویکرد جدید آمریکا برای کاهش حضور این کشور در معادلات خاورمیانه چه نقشی بر تمامی این تحولات خواهد داشت؟


ائتلاف‌های جدید در منطقه
همزمان با پایان بحران سوریه و ماندگاری نظام اسد در این کشور، به‌تدریج نشانه‌های آغاز فصلی جدید در تحولات منطقه خاورمیانه نمایان می‌شود؛ فصلی که بدون شک شاهد صف‌کشی‌ها و بازیگرانی جدید خواهد بود. اگرچه هنوز برای قضاوت درباره این تحولات زود است اما از هم‌اکنون می‌توان گفت گاز و تمامی مسائل مربوط به این عامل انرژی، هسته اصلی شکل‌گیری تمام ائتلاف‌ها یا نزاع‌های منطقه در دوران جدید است. بر این اساس از یک‌سو کشورهای عربی همچون عربستان و امارات برای نخستین‌بار در تاریخ وارد تعاملی بی‌سابقه با رژیم صهیونیستی خواهند شد و از سوی دیگر، کشورهایی نظیر ایران، ترکیه و قطر که در بحران سوریه اصلی‌ترین رقبای یکدیگر بودند نیز ائتلاف جدیدی را شکل خواهند داد؛ ائتلافی که مقدمات آن بعد از آغاز محاصره قطر از سوی عربستان و دیگر کشورهای عرب هم پیمانش آغاز شده است.