شیرابه‌ها سلامت آب مازندران را تهدید می‌کنند

شهرام سوادکوهی|   ساری - خبرنگار:


معضل زباله در مازندران سال‌هاست که بلاتکلیف مانده و حل نشده است. هر روز بر حجم زباله‌‌های دپو شده در مناطق مختلف مازندران افزوده می‌شود و پروژه‌‌های مربوط به مدیریت زباله کماکان در بلاتکلیفی به سر می‌برند. به گفته کارشناسان، در 2 سالی که بهره‌برداری از زباله‌سوز‌های نوشهر و ساری به تأخیر افتاد، 146هزار تن زباله به جای آن‌که بسوزد در طبیعت مازندران دفن و دپو شد. دپوی زباله‌ها روی هم، آن هم در مناطق جنگلی و کوهستانی و استانی که سطح آب در آن بالاست، علاوه بر تمام پیامد‌های محیط‌زیستی مشهودش، یک اثر مخرب دیگر نیز دارد که به دلیل به چشم نیامدن، شاید آگاهی کمتری از آن در جامعه وجود داشته باشد. آلودگی سفره‌‌های زیرزمینی آب سال‌هاست که به دلیل دپو شدن دست‌کم روزانه حدود 3 هزار تن زباله در مناطق مختلف جنگلی، کوهستانی و ساحلی مازندران رخ می‌دهد و همچنان هم ادامه دارد.


تهدید آب با شیرابه

عمده زباله‌‌های تولید شده در ایران، برخلاف کشور‌های توسعه‌یافته زباله ‌تر است و محاسبه ساده میزان ورود شیرابه‌ها از مناطق دپوی زباله به منابع آبی زیرزمینی عمق فاجعه را نشان می‌دهد. 
به گفته یک کارشناس و پژوهشگر فعال حوزه محیط‌زیست، حدود 70 درصد زباله تولید شده در مازندران زباله ‌تر است که شیرابه تولید می‌کند. 

«سهیل اولادزاد» به همشهری می‌گوید: «در یک منطقه رطوبت‌خیز مانند مازندران هر هزار کیلوگرم زباله، حدود 400 لیتر شیرابه تولید می‌کند و اگر همین رقم را در حجم میانگین زباله تولید شده در مازندران که حدود 3 هزار تن است ضرب کنیم، در می‌یابیم که روزانه حدود یک میلیون لیتر شیرابه در نقاط مختلف مازندران به طبیعت و منابع آب زیرزمینی نفوذ می‌کند.»

وی به بیشتر شدن میزان تولید این شیرابه‌ها در زمان پیک حضور مسافران و گردشگران نیز اشاره می‌کند و معتقد است که اغلب این آلودگی‌ها در مناطقی نفوذ می‌کنند که جنگلی هستند یا در کنار زمین‌‌های کشاورزی قرار دارند. 
اولادزاد می‌افزاید: «بی‌تردید شیرابه زباله‌‌های دپو شده در جنگل‌‌های سوادکوه، روی سلامت آب مناطق پایین‌دست تأثیر می‌گذارد.»


وابستگی به چاه‌ها

اظهارات این فعال محیط‌زیست زمانی مهم‌تر جلوه می‌کند که بدانیم عمده آب مصرفی کشاورزی و بخش مهمی از آب آشامیدنی مورد نیاز مازندرانی‌ها از منابع آب زیرزمینی تامین می‌شود. چاه‌ها در مازندران اصلی‌ترین منابع تامین آب هستند که به دلیل نفوذ شیرابه‌ها در مناطق بالادست می‌توانند همواره در معرض تهدید آلودگی‌‌های میکروبی و انگلی قرار بگیرند.

مدیرعامل آب‌ و فاضلاب شهری مازندران می‌گوید که آب‌‌های سطحی در این استان فقط 12 درصد آب آشامیدنی مشترکان را تامین می‌کنند و بقیه آب آشامیدنی مازندرانی‌ها از منابع زیرزمینی یا همان چاه‌ها تامین می‌شود. هرچند که به گفته «ذبیح‌الله ذاکری» قرار است در چشم‌انداز 1445 با اجرای طرح‌‌های جمع‌آوری و ساماندهی آب‌‌های سطحی، 85 درصد آب آشامیدنی از آب‌‌های سطحی تامین شود، اما در حال حاضر سلامت آب آشامیدنی مازندرانی‌ها به دلیل بلاتکلیفی زباله‌ها در مناطق دفن و دپو تهدید می‌شود.

بر اساس آمارها حدود 85 هزار حلقه چاه آب در مازندران وجود دارد که محدودیت‌‌های حفر چاه‌‌های تامین‌کننده آب آشامیدنی در استان سبب شده فقط 4 درصد این چاه‌ها برای تامین آب آشامیدنی استفاده ‌شوند و بقیه چاه‌ها آب کشاورزی را تامین ‌کنند. در حال حاضر 88 درصد آب آشامیدنی مناطق شهری استان از چاه‌ها تامین می‌شود. 

معاون بهره‌برداری شرکت آب و فاضلاب شهری مازندران در این‌باره می‌گوید: «298 حلقه چاه در مازندران این میزان آب آشامیدنی شهرنشینان استان را تامین می‌کنند.»
«محمدرضا محمودی» بیان می‌کند: «فقط در 15 درصد از مساحت 20 هزار و 843 کیلومترمربعی مازندران، امکان حفر چاه عمیق برای تامین آب آشامیدنی وجود دارد. به عبارتی فقط در 3 هزار و 745 کیلومترمربع از مساحت استان امکان حفر چاه عمیق وجود دارد که وابسته به معیارها و ضوابط علمی خاصی است.»


زباله‌دان‌‌های رسمی 

در حال حاضر 27 مرکز رسمی دپوی زباله در مازندران وجود دارد که تقریبا همه این مراکز شرایط نامناسب و اسفباری از نظر بهداشتی و مدیریت پسماند دارند؛ از سایت دپوی زباله نکا که در منطقه‌ای مرتفع و جنگلی قرار گرفته تا زباله‌دان‌‌های جنگلی سوادکوه و کوه زباله‌‌های قائمشهر که در کنار رودخانه تلار قرار دارد. منطقه بحرانی عمارت آمل، محل دپوی زباله بابلسر در نزدیکی دریا، انباشت زباله‌ها در جنگل الیمستان شهرستان نور و روی هم انباشته شدن زباله‌ها در جنگل‌‌های چالوس و رامسر و تنکابن و عباس‌آباد در حال تهدید منابع آبی زیرزمینی مازندران هستند.

هر چند که با صرف هزینه‌‌های مستمر و دائمی، کیفیت آب مصرفی شهرها و روستا‌های مازندران رصد و پایش می‌شود، اما نمی‌توان شیرابه‌‌های رها شده در طبیعت مازندران که دست‌کم از 27 سایت دپوی زباله سراسر استان به دل طبیعت نفوذ می‌کند را تهدیدی برای مهم‌ترین منابع آبی مازندران ندانست. نباید فراموش کرد که فقط آب آشامیدنی، پالایش و تصفیه می‌شود و شیرابه‌‌های سمی که هر روز به سفره‌‌های آب زیرزمینی و حتی منابع سطحی مانند رودخانه‌ها می‌ریزند، هنگامی که در عرصه کشاورزی و حتی برای آشامیدن دام استفاده می‌شوند، آلودگی‌ها را به بخشی از گیاهان و جانداران هم منتقل می‌کنند.


تهدید سلامت روستاییان

در بسیاری از روستا‌های مازندران چاه‌ها منابع تامین آب آشامیدنی هستند؛ چاه‌هایی که عمدتا خانگی بوده و آبشان بدون این‌که تصفیه شود مورد استفاده قرار می‌گیرد. نفوذ سموم خطرناک شیرابه‌ها به این منابع زیرزمینی، سلامت روستاییان را در مازندران بیشتر از شهرنشینان تهدید می‌کند. به‌ویژه در روستاهایی که مدیریت آبشان زیر نظر شرکت آب و فاضلاب روستایی استان نیست.


آلودگی انگلی

علاوه بر 27 سایت رسمی دپوی زباله مازندران که گفته می‌شود ممکن است برخی ضوابط دپو در آنها رعایت شود، ده‌ها نقطه برای دپوی زباله در دل جنگل‌‌های مازندران و مناطق کوهستانی و بالادست استان وجود دارد که بی‌هیچ ضابطه‌ و رعایت نکات بهداشتی، هر روز زباله‌ها در آنها دپو و شیرابه‌ها نیز وارد منابع سطحی و زیرزمینی می‌شوند. این آلودگی‌ها در مناطقی که سطح آب زیرزمینی بالاتر باشد، بیشتر قابل مشاهده است. 

نتیجه یک پژوهش انجام شده در مورد آلودگی انگلی آب آشامیدنی در مازندران که سال 1385 انجام شد نشان داد که آب آشامیدنی بابلسر بیشترین درصد آلودگی انگلی را در مازندران داشت. در بخشی از این پژوهش آمده است: «مطالعات بیشتر محققان در ارتباط با بررسی آلودگی‌‌های انگلی مناطق مختلف مازندران گویای افزایش میزان شیوع و تنوع انگل‌‌های رود‌ه‌ای به خصوص تک‌یاخته‌ها در جمعیت‌‌های مختلف استان است.»

منابع آبی اصلی مازندران هم از دپوی زباله تهدید می‌شود، هم از چاه‌‌های جذبی فاضلاب و هم از سموم کشاورزی که آب‌ را آلوده می‌کنند. این هجوم آلودگی‌ به آب مازندران، همچنان ادامه دارد.