بودجه‌خواری به نام دانشگاه، به کام نهادها

بررسی‌های همشهری نشان می‌دهد:176دانشگاه، 18دانشکده، 33مجتمع و سازمان آموزشی و پژوهشی، 55نهاد تحقیقاتی و پژوهشی وابسته به جهادکشاورزی و جهاد دانشگاهی و دیگر وزارتخانه‌ها و نهادها، 54پژوهشگاه و پژوهشکده تحقیقاتی تخصصی و دست‌کم 32پارک علم و فناوری در استان‌های مختلف، سال آینده از دولت بودجه می‌گیرند.

راستی این میزان نهاد تحقیقاتی، دانشکده، مراکز و مجتمع‌های آموزش عالی پراکنده در سراسر کشور و زیرنظر وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های مختلف تا چه میزان در هزینه‌کرد بودجه دریافتی از دولت دقیق عمل می‌کنند و آیا دولت توان متمرکز کردن آنها را دارد؟ یک برآورد اولیه نشان می‌دهد 100هزار میلیارد تومان در قالب بودجه دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، مؤسسات پژوهشی و نظایر آن در سال آینده هزینه خواهد شد.

برآوردهای همشهری از جزئیات لایحه بودجه سال آینده ایران نشان می‌دهد 68هزار میلیارد تومان از محل منابع بودجه عمومی دولت در قالب اعتبارات جاری و عمرانی بین 176دانشگاه توزیع خواهد شد. دانشگاه‌هایی چون، علوم انتظامی، علوم قضایی و خدمات اداری، علوم و معارف قرآنی، مالک اشتر، جنگ، فرماندهی و ستاد ارتش، افسری ارتش، علوم‌پزشکی ارتش، امام‌حسین، علوم‌پزشکی بقیه اﷲ، افسری و تربیت پاسداری امام‌حسین و عالی دفاع ملی گرفته تا نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها و دانشگاه‌هایی چون معارف اسلامی، اهل‌بیت، مذاهب اسلامی، شهید مطهری و امام‌صادق تنها بخشی از طیف وسیع دانشگاه‌های بودجه‌بگیر از دولت هستند. به این فهرست می‌توان نام‌هایی نظیر دانشگاه تهران، شهید بهشتی، الزهرا، فرزانگان سمنان، امام‌خمینی، بوعلی سینا، ملایر، سیدجمال‌الدین اسدآبادی، شیراز، سلمان فارسی، صنعتی شیراز، هنر شیراز، فسا، صنعتی اصفهان، شهرکرد، فردوسی مشهد، نیشابور، صنعتی قوچان، تربت‌حیدریه، صنعتی شریف، تبریز، بناب، محقق اردبیلی، مراغه، اصفهان، هنر اصفهان، شهید چمران اهواز، صنعتی جندی‌شاپور، صنعتی خاتم الانبیاء، شهدای هویزه، علوم و فنون دریایی خرمشهر، کشاورزی خوزستان، گیلان، لرستان، شهید باهنر کرمان، صنعتی سیرجان، جیرفت، رازی، کردستان، علامه طباطبایی، سیستان و بلوچستان، ولایت، زابل، دریانوردی و علوم دریایی چابهار، مازندران، علوم کشاورزی ساری، فناوری‌های نوین آمل، نوشیروانی بابل، یزد، میبد، اردکان، هنر، خوارزمی، کاشان، اراک، حکیم سبزواری، شهید مدنی آذربایجان، شاهد، خواجه نصیرالدین‌طوسی، دامغان، تربیت مدرس، صنعتی امیرکبیر، تفرش، ارومیه، ایلام، صنعتی سهند، هرمزگان، هنر اسلامی تبریز، علم و صنعت ایران، صنعتی اراک، علم و فناوری مازندران، بیرجند، بزرگمهر قائنات، صنعتی بیرجند، یاسوج و بجنورد را هم اضافه کرد.

همه جای ایران دانشگاه من است

گسترش کمی ‌دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و پژوهشی باعث شده تا جمعیت شاغل به‌دلیل نبود کار مناسب، به تحصیلات عالیه روی آورند و خیل عظیم فارغ‌التحصیلان بیکار در سال‌های اخیر نشان می‌دهد افزایش تعداد ‌دانشگاه‌ها بدون توجه به نیاز بازار و کم‌توجهی به مهارت آموزی نیروی کار به پاشنه آشیل اقتصاد ایران تبدیل شود. حالا به این فهرست طولانی اضافه کنید دانشگاه‌های علوم‌پزشکی وابسته به وزارت بهداشت در شهرهای مختلف ایران، تهران، کاشان، قم، شهید بهشتی، قزوین، استان مرکزی، ساوه، همدان، اسدآباد، فارس، بوشهر، کهگیلویه و بویراحمد، فسا، جهرم، خراسان، بیرجند، تربت حیدریه، گناباد، سبزوار، خراسان‌شمالی، آذربایجان‌شرقی، ایران، کرج، اصفهان، کردستان، لرستان گرفته تا ایلام، جندی‌شاپور اهواز، دزفول، آبادان، استان گیلان، کرمان، رفسنجان، جیرفت، بم، سیرجان، کرمانشاه، مازندران، گلستان، علوم بهزیستی و توانبخشی، آذربایجان غربی، چهارمحال و بختیاری، هرمزگان، زاهدان، زابل، یزد، زنجان، سمنان، اردبیل، شاهرود، لارستان، بهبهان، ایرانشهر و گراش که نشان می‌دهد اشتیاق سیاستگذاران و مقامات منطقه‌ای برای احداث دانشگاه به یک اپیدمی تبدیل شده است.

البته شهرستان‌هایی که موفق نشده‌اند در سال‌های گذشته مجوز دانشگاه بگیرند، فعلا به دانشکده با ردیف بودجه مستقل اکتفا کرده‌اند و این دانشکده‌ها در شهرهای خمین، شوشتر، خوی، داراب، سبزوار، تربت جام، گلپایگان، خوانسار، شیروان، نیشابور، مراغه، سراب و خلخال فعالیت دارند و از دولت در مجموع بیش از 1157میلیارد تومان بودجه می‌گیرند.

دانشگاه‌ها؛ حیاط خلوت وزارتخانه‌ها

چرا دستگاه‌ها دانشگاه دارند؛ مگر بیش از یک وزارت علوم و آموزش عالی می‌خواهیم؟ این صریح‌ترین انتقاد حسن روحانی از ایجاد حیاط خلوت درون وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های مختلف برای گرفتن بودجه اضافی و موازی‌کاری با ایجاد دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی و پژوهشی خاص خود است. رئیس‌جمهور به هنگام تقدیم لایحه بودجه 98با ابراز شرمندگی گفت: یک لیسانسیه، دکتری تدریس می‌کند؛ سواد خودش لیسانس است اما زیر مدرک دکتری را امضا می‌کند، این نشان می‌دهد نظام آموزش عالی در مسیر درست قرار ندارد و هر دستگاهی آموزش عالی دارد، هر کسی دانشگاه و استاد و دانشجو دارد و هر کسی مدرک صادر می‌کند. حال دولت برای جمع‌کردن بساط مدرک‌گرایی و بستن حیاط خلوت وزارتخانه‌ها به مجلس پیشنهاد داده تا به‌منظور افزایش اثر بخشی اعتبارات پژوهشی و کارایی واحدهای پژوهشی و تحقیقاتی و همچنین صرفه جویی در هزینه‌های عمومی دولت مکلف شود به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کند که تعداد مراکز پژوهشی دستگاه‌های اجرایی (اصلی و وابسته) در سال 1398به شکل واگذاری آنها به بخش غیردولتی، انحلال یا ادغام، به یک واحد پژوهشی و تحقیقاتی کاهش دهد.
تقریبا همه وزارتخانه‌ها، نهادها، سازمان‌ها و دستگاه‌های اصلی بودجه‌بگیر، برای خودشان یا دانشگاه دارند یا مرکز تحقیقاتی؛ فرقی هم نمی‌کند ماهیت فعالیت آنها نظامی باشد، یا مذهبی و یا برخاسته از فشارهای منطقه‌ای مقامات استانی، گذشته از ایجاد دانشکده‌های علوم انسانی حضرت معصومه(س) و حضرت نرجس(س) در کنار دانشکده‌های علوم انسانی زیر مجموعه دانشگاه‌های بزرگ و ملی، می‌توان پرسید که وزارت ارتباطات چرا باید دانشکده پست و مخابرات داشته باشد؛ درحالی‌که دانشگاه‌های صنعتی در کشور داریم؟ مردم حق دارند از رئیس‌جمهور بپرسند راز این همه مؤسسه‌های آموزشی و پژوهشی با ماموریت‌های مشابه چیست و چرا یک استان نظیر استان فارس در تمامی شهرستان‌هایش از فیروزآباد، استهبان، لامرد گرفته تا اقلید، لار و ممسنی باید مرکز آموزش عالی داشته باشد؟ مجلس به هنگام تصویب بودجه می‌تواند یک‌بار هم که شده این موضوع را بررسی کند که ایجاد مجتمع‌های آموزشی عالی در برخی استان‌ها قرار است به کدام نیاز بازار کار آینده ایران پاسخ دهند؟

وزارت جهادکشاورزی رکورددار است

وزارت جهادکشاورزی در کنار جهاد دانشگاهی به تنهایی رکورددار نهادها و مؤسسات پژوهشی است و شاید ایجاد یک دانشگاه سراسری اقتصاد کشاورزی بتواند به این موازی‌کاری و پراکندگی بودجه پایان دهد. سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مؤسسه تحقیقات بین‌المللی تاسماهیان دریای خزر، مؤسسه تحقیقات علوم باغبانی، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، مؤسسه تحقیقات برنج کشور، مؤسسه آموزش و ترویج جهادکشاورزی، مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور، مؤسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال، مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، مؤسسه تحقیقات علوم دامی، مؤسسه تحقیقات گیاه پزشکی، مؤسسه تحقیقات خاک و آب، مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی، مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی و اقتصادکشاورزی. راستی آقای حجتی می‌داند چرا با این همه مؤسسه و پژوهشکده، وضعیت کشاورزی ایران تا این اندازه بیمار است؟

   بودجه پژوهش یا دخل و خرج‌های نهان

اگر فکر می‌کنید فهرست مؤسسات تحقیقاتی و پژوهشی بسته شده، اشتباه می‌کنید. مؤسسه تحقیقات آب وابسته به وزارت نیرو، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی وابسته به وزارت راه و شهرسازی، مرکز ملی تحقیقات بیمه سلامت، مرکز تحقیقات استراتژیک و پژوهشکده تحقیقات راهبردی وابسته به مجمع تشخیص مصلحت نظام، مؤسسه تحقیقات دفاعی، پژوهشکده هنر، مرکز بررسی‌های راهبردی، پژوهشکده مطالعات فناوری، مرکز پژوهش‌های مجلس، مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده نگری، پژوهشکده آمار وابسته به مرکز آمار، پژوهشگاه امور اقتصادی وزارت اقتصاد، پژوهشکده بیمه وابسته به بیمه مرکزی، سازمان پژوهش و نوآوری دفاعی، پژوهشکده علوم و صنایع غذایی،، پژوهشگاه هوا فضا، پژوهشگاه علوم انسانی، پژوهشگاه مواد و انرژی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، پژوهشکده امام خمینی، مؤسسه پژوهشی و فرهنگی انقلاب اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، پژوهشکده سوانح طبیعی، پژوهشکده محیط‌زیست، پژوهشگاه صنعت نفت، پژوهشگاه نیرو، پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی تنها بخشی از حیاط خلوت دستگاه‌های خاص و وزارتخانه‌هاست. نتیجه اینکه بودجه پژوهش هر چه اضافه شود، تولد مؤسسات پژوهشی موازی و دارای ماموریت‌های مشابه ادامه می‌یابد، آیا مجلس به پیشنهاد روحانی برای سر و سامان دادن به این وضعیت پیچیده مجوز خواهد داد یا اینکه بودجه پژوهش همچنان به هرز می‌رود؟


 به‌نظر می‌رسد اشتیاق سیاستگذاران و مقامات منطقه‌ای برای احداث دانشگاه و دریافت ردیف بودجه به یک اپیدمی تبدیل شده است
 تقریبا همه وزارتخانه‌ها، نهادها، سازمان‌ها و دستگاه‌های اصلی بودجه‌بگیر، برای خودشان یا دانشگاه دارند یا مرکز تحقیقاتی؛ فرقی هم نمی‌کند ماهیت فعالیت آنها نظامی باشد، یا مذهبی یا برخاسته از فشارهای منطقه‌ای مقامات استانی
 وزارت جهادکشاورزی در کنار جهاد دانشگاهی رکورددار مالکیت مؤسسات پژوهشی بودجه‌خوار است
  از مجموع 68هزار میلیارد تومان بودجه دانشگاه‌ها، 53هزار میلیارد تومان به دانشگاه‌های علوم پزشکی و بهداشتی اختصاص دارد