گزارش
مشق شب؛ بودن یا نبودن
کارشناسان به این سؤال پاسخ می‌دهند: حذف مشق شب به یادگیری دانش‌آموزان آسیب وارد می‌کند؟
فهیمه طباطبایی/خبر‌نگار
بازتاب دیدار ناشران کتاب‌های کمک آموزشی با علمای حوزه علمیه قم و صحبت‌های آنان درباره ضرورت حفظ مشق شب دانش‌آموزان ابتدایی همچنان ادامه دارد؛ آنقدر که وزیر آموزش و پرورش هم در مراسم روز ملی پژوهش به این موضوع واکنش نشان داد و گفت: « کتاب‌های کمک درسی دمار از نظام آموزشی ما در آورده است. من با ناشران و کسانی که آزمون برگزار می‌کنند هیچ دشمنی‌ای ندارم اما فعالیت آنها را هم برای نظام آموزشی مان یک سم می‌دانم؛ سمی که آثار خود را برجای گذاشته و باید تلاش کنیم تا به‌تدریج از بدنه نظام تعلیم و تربیت خارج شود.»
سید محمد بطحایی سپس به شکل غیرمستقیم پاسخ دو تن از علمای حوزه علمیه قم را که از حذف تکلیف شب و تنبل بار آمدن دانش‌آموز انتقاد کرده بودند، اینطور پاسخ داد:« آموزش و پرورش ما با همان رویکرد سنتی خود یعنی برپا و برجا و دست به سینه نشستن پیش می‌رود و تا تغییر رویکرد در مدرسه نداشته باشیم پله‌های دادگستری مملو از جمعیت خواهد بود و نزاع‌های خیابانی کاهش نمی‌یابد و اقتصاد و تولیدمان سامان نمی‌گیرد و حرص و آز مردم در جمع‌کردن نیازهایشان کم نخواهد شد.»اما معلمان و محققان آموزشی درباره حذف مشق شب چه می‌گویند؟ نظر آنها درباره این روش آموزشی چیست و آیا با اقدام جدید وزارت آموزش و پرورش موافق‌اند و همراه خواهند شد؟ تا‌کنون دو گروه در این‌باره اظهارنظر کرده‌اند، دسته اول کسانی هستند که مشق شب را مانع جدی در کسب مهارت‌های اجتماعی و حقوق شهروندی در بین دانش‌آموزان می‌دانند و خواهان تعدیل آن هستند و دسته دوم کسانی که زیر ساخت‌های نظام آموزشی، مدارس و خانواده‌ها را در همه کشور به‌طور یکسان آماده چنین ایده‌ای نمی‌بینند که در این گزارش نظر هر دو گروه را خواهیم داشت.
مشق شب علاقه رفتن به مدرسه را کاهش می‌دهد
زهرا علی اکبری، معلم و پژوهشگر علوم آموزشی در این‌باره به همشهری گفت: « هریس کوپر، استاد روانشناسی و علوم اعصاب در دانشگاه دوک پس از گذشت بیش از 25سال مطالعه و تجزیه و تحلیل تکالیف مدرسه در کتاب «نزاع بر سر مشق شب» نتیجه‌گیری روشن و واضحی را نشان می‌دهد. او می‌گوید تکالیف مدارس ابتدایی، دانش‌آموزان را دچار ناراحتی و از بین رفتن علاقه به مدرسه می‌کند.»علی اکبری افزود: « هریس کوپر می‌گوید همه دانش‌آموزان باید تکالیف خود را انجام دهند، اما میزان و نوع تکالیف بسته به سن و سطح توسعه متفاوت است اما 10دقیقه مشق شب برای هر سطح از ابتدایی و در هر روز کافی است و میزان بیش از حدِ تکالیف خسته‌کننده است و دانش‌آموز را از تجربه‌های ارزشمندی دیگر دور کند.»
این معلم ادامه داد: «البته کوپر در تحقیقاتش‌نشان داده است که تکالیف فرصتی برای والدین فراهم می‌کند تا بتوانند با توانایی و چالش‌های آموزشی فرزندان خود آشنا شوند و همچنین می‌تواند ارتباطات گسترده‌ای را در میان والدین، معلمان و دانش‌آموزان ایجاد کند. ازطرف دیگر « اتا کارولس»، استاد آموزش در دانشگاه آریزونا می‌گوید درحالی‌که تکالیف با هر میزانی در سطح دبیرستان تأثیر قابل توجهی دارد، اما میزان زیاد تکلیف در مدرسه ابتدایی، هیچ مزیتی ندارد. »
چه چیزهایی جایگزین مشق شب شود
وی با استناد به این تحقیقات دانشگاهی که درباره تکلیف شب دانش‌آموزان در آمریکا انجام شده، نتیجه‌گیری کرد: « مشق شب و تکلیف خانگی می‌تواند تأثیر منفی بر نگرش کودکان نسبت به مدرسه داشته باشد و باید درنظر داشت بچه‌هایی که تازه شروع به تحصیل کرده‌اند سال‌های زیادی را برای ادامه تحصیل پیش رو دارند. بنابراین یکی از مهم‌ترین کارهایی که معلمان باید انجام دهند این است که دانش‌آموزان فراری از مدرسه را به مدرسه برگردانند و اینکه دانش‌آموزان در هنگام یادگیری، از آموزش لذت ببرند.»
علی اکبری با بیان اینکه تکالیف خانگی وقت کمتری را برای بچه‌ها می‌گذارد و آنها را از فعالیت‌های ورزشی و خواب کافی دور نگه می‌دارد، گفت: « تشویق برای خواندن کتاب‌های داستان، علمی و حتی سرگرم کننده، محول کردن مسئولیت‌های فردی و اجتماعی مانند مرتب کردن اتاق، کمک در آشپزی، ساختن لوازم کاربردی خانگی، فعالیت در انجمن‌های خیریه، بازدید از موزه‌ها، نمایشگاه‌های تاریخی و هنری، جستجو در طبیعت و جغرافیا می‌تواند جایگزین مناسبی به جای تکلیف شب باشد.»این معلم و پژوهشگر آموزشی تأکید کرد: « به‌طور کلی مدیران، والدین و معلمان می‌توانند همراه تکالیف محدود و هدفمند، تجربه‌های پس از مدرسه را در جایی که خلاقیت، جامعه شناسی و یادگیری همگرا هستند، تقویت کنند تا آموزش دانش‌آموزان مدارس ابتدایی را ارتقا دهند.»
مشق شب‌های کنونی سنگین نیست
در این بین حذف مشق شب از نظام آموزشی، منتقدان جدی نیز دارد، این معلمان که صرفا دغدغه علمی و آموزشی دارند معتقدند که این ایده هنوز به اندازه کافی پخته نشده و اجرای ناقص آن خسارت‌های جدی به دانش‌آموزان در حال تحصیل می‌زند. ابوالفضل کوچک زاده، کارشناس ارشد علوم تربیتی و معلم دوره ابتدایی در این‌باره توضیح داد: «موضوع مشق شب با آن ویژگی‌های مرسوم که دانش‌آموز باید چندین صفحه از درس‌های کتاب فارسی رونویسی می‌کرد و 20تا 30سؤال ریاضی و علوم را جواب می‌داد، بیش از 15سال است که منسوخ شده و معلمان تکلیف‌های سبک و آسانی را براساس نظام ارزشیابی توصیفی به دانش‌آموزانشان می‌دهند.»وی ادامه داد: « هم‌اکنون تکلیف دانش‌آموزی در دوره ابتدایی به یک صفحه دیکته، حداکثر
5 سؤال ریاضی، روخوانی برخی دروس و رونویسی یک صفحه از کتاب «بنویسیم» خلاصه می‌شود و اغلب معلمان غیراز اینها به دانش‌آموزان خود تکلیفی نمی‌دهند که البته من به این میزان کم هم باز انتقاد دارم چرا که دانش‌آموزان ما در املا و انشا به‌شدت دچار مشکل هستند و غلط نویسی بین کودکان و نوجوانان ما بسیار شایع است و متأسفانه می‌بینیم که دانش‌آموز پایه ششم ابتدایی غلط‌های املایی فاحشی در نوشته‌های خود دارد یا در حل مسائل ساده ریاضی که مخصوص پایه سوم است، هنوز می‌لنگد.»
نظر معلم در میزان تکلیف هر دانش‌آموز ملاک است
کوچک‌زاده معتقد است که نظر نهایی معلم باید محور تعیین میزان تکلیف درسی برای هر دانش‌آموز باشد،
« هوش و استعداد هر کودک با دیگری فرق دارد، معلم پس از یک‌ماه از سال تحصیلی به درستی می‌تواند نیاز هر دانش‌آموز را در دروس مختلف تشخیص دهد و براساس نقاط قدرت و ضعف او تکالیفی را برایش معین کند بنابراین اینکه بگوییم تکلیف شب سنگین است و برای همه دانش‌آموزان در کل مدارس یکسان حذف شود، تصمیم غلطی است که ما آن را حتی اگر قانون هم باشد نمی‌توانیم اجرا کنیم.»
مدارس روستایی و عشایری آماده این طرح نیستند
به جز کوچک‌زاده که سابقه 19سال در تدریس دوره ابتدایی دارد، علیرضا حاجی‌زاده معلم پایه سوم ابتدایی مدرسه عشایری در اندیمشک نیز مخالف حذف کامل مشق شب است. او به وضعیت نامطلوب آموزش در مدارس عشایری و روستایی اشاره کرد و گفت: « ایده سبک‌سازی کیف مدارس دانش‌آموزان خیلی خوب است اما با حذف مشق شب مخالفم چون ما در مدارس عشایری با مشکل کمبود ساعات درسی، نبود تجهیزات و تکنولوژی‌های جدید آموزشی، بی‌سوادی والدین و عدم‌همراهی آنها با مدرسه، نبود امکانات پیرامونی مانند کتابخانه، پژوهشگاه و...مواجه هستیم و اگر مشق شب را هم از دانش‌آموز بگیریم در یادگیری او خلل بزرگی ایجاد می‌کنیم.»
مشق شب مکمل تدریس معلم است
حاجی‌زاده با بیان اینکه مشق شب استاندارد مکمل تدریس معلم در کلاس است، اظهار داشت: « به دلایلی که گفتم تکلیف شب برای ما بسیار مهم است چون که روش‌های جایگزینی برای تقویت آموزه‌ها نداریم. این موضوع فقط شامل مدارس عشایری هم نمی‌شود و مدارس دولتی در شهرها هم به‌گونه دیگری دچار موانع جدی هستند به‌طور نمونه آقای بطحایی توضیح دهند که چطور معلم ابتدایی مدرسه دولتی که ساعت 12ظهر تعطیل می‌شود و درگیر تعطیلی‌های متعدد مثل آلودگی هوا، برف، اعیاد و...است، اجازه دهد دانش‌آموزش تکلیفش را سر کلاس انجام دهد؟ ما الان هم
به بودجه بندی کتاب‌هایمان نمی‌رسیم و دائم زمان کم می‌آوریم. یا چطور آقای بطحایی سخن از تکالیف مهارت محور می‌کند درحالی‌که بسیاری از والدین ما در مدارس روستایی و عشایری فاقد سواد خواندن و نوشتن هستند و نمی‌توانند معلم را در آموزش کودکانشان همراهی کنند.»وی با این توضیح که مشق شب مفاهیم آموخته شده در کلاس را تقویت می‌کند و باعث ماندگاری و تثبیت مواد آموزشی می‌شود، افزود: « اینکه به بهانه کوتاه کردن دست عده‌ای ناشر سودجو بخواهیم یکی از مراحل تثبیت یادگیری را حذف کنیم اقدام بسزایی نیست. مسئولان آموزش و پرورش باید به جای پاک کردن مسئله راه‌حلی برای آن پیدا کنند.»
پاسخ وزیر به منتقدان
به گزارش ایلنا، وزیر آموزش و پرورش در پاسخ به این منتقدان گفته که « وقتی صحبت از تکالیف شب می‌کنیم منظور این است که بچه‌ها باید در خانه آن بخش از تکالیفی را که منجر به تقویت و تنظیم تفکرشان می‌شود انجام دهند واقعا اینکه گردن زرافه چند متر است و یا پاهای واقعی هزار پا چند عدد است چه ربطی به آموزش عمومی دارد که مدام این موارد را به بچه‌ها آموزش می‌دهیم و از آنها می‌خواهیم این مسائل را حفظ کنند. دانش‌آموزان باید مهارت‌هایی که در زندگی به آن نیاز دارند را در مدرسه بیاموزند.»به هر حال تکلیف شب دانش‌آموزان در این روزها محل مناقشه وزیر آموزش و پرورش با دو گروه است، اول آن دسته از ناشرانی که نگاه تجاری و سرمایه‌گذاری به این موضوع دارند و دوم آن گروه از معلمانی که فارغ از این کشمکش‌های اقتصادی، نگران آینده علمی دانش‌آموزان هستند. باید دید که مسئولان این وزارتخانه در نهایت چطور می‌توانند از این جنجال عبور کنند.
