به‌دنبال جایگاه واقعی

خدیجه نوروزی

صادرات گیاهان دارویی یکی از ارز‌آورترین تجارت‌ها در دنیاست و ایران نیز با توجه به اینکه 11 اقلیم از ١٣‌اقلیم جهان را در مشت دارد، می‌تواند جایگاه مناسبی در این تجارت داشته باشد؛ چرا که این طبیعت متنوع ٨ تا ١٠‌هزار گونه دارویی مختلف را برای کشور به ارمغان آورده و از این میان هزار و ٧٢٨ گونه انحصاری دارد که تنها در این سرزمین رشد و نمو می‌کند. براساس نظر پژوهشگران، این تنوع خیره‌کننده گونه‌های دارویی در ایران تقریبا معادل ٢برابر کل قاره اروپاست.

حجم صادرات

حسین زینلی، مجری طرح توسعه گیاهان دارویی و مشاور وزیر در گفت‌وگو با همشهری به جایگاه ایران در جهان اشاره می‌کند و می‌گوید: «ایران از بین 140کشور از نظر تولید گیاهان دارویی رتبه دهم جهان را در اختیار دارد؛ چرا که دارای ظرفیت‌های خوبی در زمینه گیاهان دارویی است و یکی از بهترین اقلیم‌های جهان را داراست و تاکنون سرمایه‌گذاری خوبی روی گیاهان دارویی انحصاری‌اش مانند آویشن شیرازی، زیره، زعفران و شیرین بیان انجام داده».

مهم‌ترین گیاهان دارویی‌ای که از ایران صادر می‌شود، 10قلم گیاهان دارویی (زعفران، شیرین‌بیان، گل‌محمدی، موسیر، گشنیز، صمغ‌های گیاهی- مانند آنغوزه، باریجه، کتیرا، سقز- زیره، حنا و وسمه و آویشن شیرازی) است که زینلی میزان حجم صادراتی این اقلام در سال گذشته را حدود 450میلیون دلار اعلام می‌کند و می‌افزاید: «از این مقدار حدود 325میلیون دلار مربوط به صادرات زعفران است. بالاترین رقم صادراتی هم مربوط به شیرین‌بیان، موسیر، گل‌محمدی و گشنیز بود».

این میزان صادرات در حالی انجام می‌شود که هنوز در زمینه بسیاری از گیاهان دارویی برای صادرات ورود پیدا نکرده‌ایم.

مشاور وزیر در این زمینه می‌گوید: «در حال کار روی این دسته از گیاهان هستیم و امسال بنا داریم تعداد گیاهان دارویی را افزایش دهیم؛ به‌عنوان مثال نعناع از گیاهانی است که قرار است در فهرست گیاهان دارویی بگنجانیم».

او ادامه می‌دهد: «برآورد ما از تولید گیاهان دارویی یک‌و‌نیم‌میلیارد دلار در کشور است که یک میلیارد تومان آن مصرف داخلی است و مابقی صادر می‌شود. بیشتر محصولات ایران به دبی، امارات متحده عربی، آلمان، ایتالیا و فرانسه صادر می‌شود و آویشن شیرازی یکی از گیاهانی است که کشورهای عربی بیشتر خواهان آن هستند».

واردات و حمایت از تولیدات

کشور ما بیش از حجمی که در حال صادرات است، گیاه دارویی وارد می‌کند. بخشی از این واردات مربوط به کمبود داخل یا عدم‌توان تولید گیاهانی مانند هل، زعفران، دارچین، میخک و مارچوبه است که از کشورهای حوزه اقیانوس آرام مانند هند، سریلانکا و تایلند وارد می‌شود.

مجری طرح توسعه گیاهان دارویی می‌گوید: «گرچه سال گذشته 180میلیون دلار واردات داشتیم اما تراز تجاری صادرات نسبت به واردات کشور 3برابر است. حجم صادرات امسال نیز تاکنون رقم قابل‌توجهی بوده که نشان از رشد در این بخش می‌دهد. ما برای حمایت از بخش داخلی مقرراتی را برای واردات در مورد گیاهانی که قابل کشت در داخل هستند (مانند زعفران)گذاشته‌ایم؛ برای مثال تعرفه گمرکی را بالا برده‌ایم و در عین حال صادرات تسهیل شده است». او می‌افزاید: «وقتی ما سالانه 400تن طلای سرخ صادر می‌کنیم دیگر نیازی به واردات در این زمینه نداریم اما به‌دلیل تولید کم سیاه‌دانه 400تن وارد کشور می‌کنیم که نیاز است تا به توسعه کشت در این بخش توجه کنیم تا به مرور واردات آن محدود شود. اما در مورد گیاهانی مانند دارچین که اقلیم کشت آن در کشور وجود ندارد، تعرفه 5 درصدی درنظر گرفته‌ایم تا به مصرف‌کنندگان فشاری وارد نشود. ما در سال 38میلیون دلار ادویه و 93میلیون دلار اسانس روغنی وارد می‌کنیم. البته در صادرات این بخش هیچ مشکلی نداریم و تنها مشکل اساسی در گذشته این بود که ارزی که به واردکننده داده می‌شد با قیمت واقعی نبود اما اکنون که قیمت ارز بالا آمده تولیدکنندگان تمرکز بیشتری روی تولید گذاشته‌اند. ما نیز با دادن تسهیلات به صنایع غذایی و دارویی کمک می‌کنیم تا مواداولیه را به ثانویه تبدیل کنند و در اختیار کارخانه‌ها قرار دهند. آمادگی داریم به هر کسی که بخواهد در زمینه کشت، داشت، برداشت، استحصال و تولید دارو فعالیت کند تسهیلات ارزان قیمت با سود 6درصد بدهیم و نهال ارزان قیمت در اختیارش بگذاریم».

زینلی به اقدامات در دستور کار سازمان جهادکشاورزی اشاره می‌کند و می‌گوید: «کار مهم ما، مدیریت و برنامه‌ریزی براساس کشاورزی مبتنی بر قرارداد است که در حال انجام آن هستیم و سال آینده به‌طور جدی‌تر بخش صادرات، واردات و مصرف داخل کنترل خواهد شد».

برند جهانی

با اینکه بیشترین حجم فعالیت در حوزه صادرات گیاهان را استان‌های خراسان، فارس، کرمان و اصفهان بر عهده دارند، ازجمله مسائل و چالش‌هایی که در این حوزه وجود دارد، نبود یک برند مطمئن در حوزه تولید گیاهان دارویی است.

مشاور وزیر با تأیید این موضوع می‌گوید: «ما برند خاصی در جهان نداریم و در این بخش سرمایه‌گذاری‌های جدی‌ای اتفاق نیفتاده. محصولات‌مان در تمام کشورهای دنیا از طریق شرکت‌هایی که در این زمینه فعالند با نام ایران در بازار جهانی به فروش می‌رسد که تحریم مهم‌ترین عامل چنین روندی است. برای حضور پر‌رنگ وظیفه ما تعادل‌سازی‌ است تا اجازه ندهیم قیمت‌ها در سطح جهان کاهش پیدا کند و جنس را به نحو احسن بفروشیم».

ایران از نظر کیفیت به‌خاطر داشتن شرایط اقلیمی حرف اول را در دنیا می‌زند و با استقبال خوبی مواجه است اما زینلی معتقد است که تنها ضعف ما کار نکردن روی استحصال محصولات ارائه شده است. البته وی از هماهنگی با سازمان غذا و دارو خبر می‌دهد که بر مبنای آن تمام محصولات صادراتی به درجه یک تبدیل خواهند شد.