حسین آخانی/استاد زیست‌شناسی دانشگاه تهران
در اوج سرگرم شدن جامعه محیط‌زیستی به مشکلات متعدد از دریاچه ارومیه گرفته تا زاینده‌رود، انتقال دبیر‌خانه کنوانسیون تنوع زیستی به وزارت جهادکشاورزی، وضعیت بحرانی خوزستان و هامون، صدور مجوزهای متعدد تغییر کاربری در مناطق حفاظت‌شده، مالچ‌پاشی اکوسیستم‌های آسیب‌پذیر به بهانه مبارزه با گرد و خاک در خوزستان، کلید‌خوردن اشغال آشوراده، قرق‌های اختصاصی، مجوزهای شکار و... در دیداری که از تالاب انزلی داشتم شاهد اجرای یک پروژه بسیار خطرناک توسط افرادی غیرمحیط‌زیستی بودم.
در ابتدا فکر می‌کردم آنچه می‌شنوم شوخی است تا اینکه به منطقه رفتم و در جریان جزئیات قرار گرفتم. داستان از این قرار است که یک شرکت اصفهانی که رئیس هیأت‌مدیره آن در سابقه خود، قائم‌مقامی خانه کشاورز را دارد مدعی شده است که با استفاده از نانوذرات تیتانیوم می‌تواند مشکل تالاب انزلی را حل کند. طبق گزارش منتشره ایسنا به تاریخ 2مهر 1397، قربانعلی محمدی‌پور، مدیرکل محیط‌زیست استان گیلان گفته است: «برای اجرای این طرح هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز است که دولت تلاش می‌کند در مدت 3سال این اعتبار را اختصاص دهد. استفاده از این روش موجب کاهش عمق لجن‌های آلی در بستر تالاب انزلی می‌شود و براساس مطالعات انجام‌شده 6 تا 7هزار هکتار از تالاب انزلی را که دارای مواد آلی هستند، می‌توان با استفاده از این روش رسوب‌زدایی کرد». ریاست سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در خبری که ایرنا آن را 15تیر 1397 منتشر کرد از اختصاص 850میلیارد تومان برای این پروژه طی 3سال خبر داده است. براساس اطلاعات میدانی به‌دلیل اطمینان مدیران شرکت به دریافت پول، آنها کار را شروع کردند و قبل از آنکه این فرضیه توسط متخصصان بررسی و تأیید شود، پایلوت کار را در استخر کلید زدند. تا اینجای کار، هیأت دولت هم زحمات آنها را بدون مزد نگذاشته و طبق مصوبه مورخ 8مهر 1397، مبلغ 85میلیارد تومان برای مدیریت خشکسالی و احیای تالاب انزلی در اختیار سازمان محیط‌زیست قرار دادند. با اطلاعات موجود انتظار می‌رود که بقیه این مبلغ نیز در بودجه سال 1398 گنجانده شود و در شرایطی که درآمدهای کشور به‌شدت کاهش یافته است، صرف پروژه‌ای برای مقابله با خشکسالی در پر‌باران‌ترین استان کشور شود که بیشتر شبیه داستان‌های علمی- تخیلی ژول‌ورن است.
مشکلات تالاب انزلی برای جامعه علمی کشور مشخص است. 4مشکل عمده شامل افزایش رسوب و کاهش عمق، انباشت آلودگی پساب‌های صنعتی، خانگی، سموم و کودهای کشاورزی، ورود گونه‌های مهاجم مانند آزولا و سنبل آبی و تغییر هیدرولوژی تالاب به‌دلیل ساخت‌وساز و تجاوز به حریم آن است. مدیران این شرکت می‌خواهند نخستین متخصصان جهان باشند که با استفاده از تکنولوژی نانوذرات تیتانیوم عمق تالاب را زیاد کنند. نگارنده در ملاقاتی که با متخصصان برجسته شیمی، نانوذرات و بهداشت داشتم متوجه شدم این امر در هیچ جای دنیا مدلی مشابه ندارد. برای نگارنده تعجب‌آور است که چرا با این روش به فکر احیای تالاب گاوخونی و زاینده‌رود و حل مشکلات استان زادگاه خود نیست؟ از آقای کلانتری- رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست- هم باید پرسید آیا از خطرات زیست‌محیطی استفاده از نانوذرات تیتانیوم مطلع هستند که طبق مقاله منتشر‌شده در مجله شیمی پزشکی در سال2016 می‌تواند باعث تغییر در دی‌ان‌ای موجودات شود؟ آیا از اثرات تجمعی چنین ذرات خطرناکی در بدن موجودات اطلاع دارند که می‌خواهند آن را در یکی از پیچیده‌ترین اکوسیستم‌های آبی کشور به کار ببرند؟
بدون شک در شرایط دشوار مملکتی که کارگران در جای‌جای مملکت به‌دلیل مشکلات اقتصادی و عدم‌دریافت حقوق مجبور می‌شوند اعتراض کنند، حتما اختصاص 1000میلیارد تومان جهت احیای تالاب انزلی نشان از جدی‌بودن دولت محیط‌زیستی برای حل مشکلات محیط‌زیست دارد. ولی سؤال این است که یکباره چه شده که دولتی که حاضر نیست برای نجات یوزپلنگ مسیر عبور حیوانات در جاده را با دو‌دهم این مبلغ حصارکشی کند، سازمانی که محیط‌بانانش در بدترین شرایط حقوقی و معیشتی هستند و در سواحلی که زباله و جریان پساب‌های آلوده و خطرناک نه‌تنها تالاب انزلی که جنوب دریای خزر را به بحرانی‌ترین شرایط درآورده است، حاضر به این دست‌و‌دلبازی‌هاست؟
امیدوارم مدیران سازمان حفاظت محیط‌زیست در روزهای آینده در مورد این پروژه شفاف‌سازی لازم را انجام دهند. بنده فراموش نمی‌کنم زمانی با همین شگردها مبالغ بسیار هنگفتی به بهانه کشت سالیکورنیا جهت احیای دریاچه ارومیه به پژوهشکده بیوتکنولوژی بدون کوچک‌ترین دستاوردی داده شد. باز هم در پروژه احیای دریاچه ارومیه، بودجه‌های کلانی برای احیای اکولوژی در اختیار شرکت‌هایی قرار داده شد که کارشان نقشه‌برداری و یا زهکشی بود. گویا بی‌توجهی سازمان‌های نظارتی و یکه‌تازی ریاست سازمان محیط‌زیست، چنان به مذاق متخصصان پولروبی خوش آمده است که به بهانه احیای تالاب‌ها و دریاچه‌ها چنین نقشه‌های شبه‌علمی‌ای می‌کشند.
پروژه هزار میلیارد تومانی برای آلوده‌کردن تالاب انزلی
در همینه زمینه :
