گفت وگو
مجید رضاییان استاد ارتباطات در گفت و گو با همشهری
آزادی بیان را نباید محدود کرد
آزادی بیان یکی از حقوق اساسی و بنیادین بشر به‌حساب می‌آید. آزادی بیان به معنی آزادی عقیده، مذهب و دین و در ابعاد دیگر به حق دسترسی به اطلاعات و تکنولوژی‌های جدید، حق آزادی مطبوعات، تبلیغات تجاری و... اطلاق می‌شود.به آزادی بیان در قانون اساسی کشورمان و اسناد حقوق بشری اشاره شده است. وظیفه دولت‌ها شناسایی این حق و ایجاد بستر‌هایی برای تضمین آن است، اما دولت‌ها نباید این آزادی را از افراد به هر نحوی سلب کنند. در پی اعتراضات اخیر عنوان شد که محلی برای اعتراضات مدنی مردم درنظر گرفته شود یا مردم اعتراضات خود را از طریق رسانه‌های الکترونیک و به‌صورت طومار به گوش دولت برسانند؛ موضوعی که با وجود فیلترینگ‌های متعددی که در رسانه‌های الکترونیکی اتفاق می‌افتد چندان نمی‌تواند مقبول واقع شود. همشهری این مسئله را در گفت‌وگو با دکتر مجید رضاییان، استاد دانشگاه و پژوهشگر ژورنالیسم بررسی کرده است.
آیا بیان اعتراضات از طریق طومارهای الکترونیکی به جای اعتراض در خیابان‌ها عملی است؟
واقعیت این است که ما به اصول قانون اساسی که به‌وجود اعتراضات مدنی و تجمع‌های مدنی تصریح کرده، عمل نکرده‌ایم. اینکه با وجود نداشتن احزاب و آزادی بیان بیاییم جایی برای اعتراضات مردم مشخص کنیم و با وجود فیلترینگی که داریم عنوان کنیم مردم اعتراضات خود را به‌صورت الکترونیکی عنوان کنند مسئله حل نمی‌شود. اگر چه این کار درست است اما کار درست ناقصی است که کمبود دارد. اینکه بگوییم مردم اعتراضات خود را علنی نگویند یا در فضای مجازی بگویند تفاوتی نمی‌کند. بارها و بارها کارگران به‌دلیل حقوق معوقه‌شان اعتراض کردند این مسائل کجا منعکس و کجا پیگیری شد؟ و اگر مثلا در طومارهای الکترونیکی اعتراضات صورت بگیرد چه تضمینی وجود دارد که به آنها رسیدگی شود؟
نقش احزاب در این مواقع چیست؟
غیر از قانون اساسی که به‌وجود اعتراضات مدنی صراحت دارد باید فعالیت‌ها و اقدامات احزاب هم به رسمیت شناخته شود چرا که قانون بر آزادی بیان و فعالیت رسانه‌ای صراحت دارد اما متأسفانه برداشت غیرمنطقی و غیرحرفه‌ای بر اینها داشتیم.
وجود احزاب به همین دلیل مهم است که سندیکاها، مشکلات خود را به احزاب گفته و احزاب نیز آن را به دولت منتقل کنند که مثلا مطالبات ما عقب افتاده است. الان درخواست‌های صنفی دچار مشکل شده است. درست کردن فضا در محیط واقعی و فضای مجازی برای بیان اعتراضات کدام مشکل را حل می‌کند؟ اگر می‌خواهیم همه رفتارمان توسعه یافته باشد نمی‌شود فقط برای اعتراضات مردمی از نحوه رفتار کشورهای توسعه‌یافته پیروی کنیم و مثلا محلی را برای اعتراضات مشخص کنیم یا طرح راه‌اندازی طومارهای الکترونیکی را برای اعتراضات بدهیم. پاسخگویی ما هم همانند اعتراضاتمان باید توسعه‌یافته و مدنی باشد.
وضعیت آزادی بیان در کشورمان چگونه است؟
در کشوری که رسانه‌ها آزادی بیانشان جدی تلقی نشده دولت‌های متعدد به فعالیت‌های آزاد رسانه‌ها پایبند نبودند متأسفانه شاهد این هستیم که آزادی بیان محدود شده اما تعابیر مختلفی به آن داده‌ایم که ربطی به آزادی بیان ندارد. این مسئله مسئولیت مستقیم حکومت است که در برابر این موضع باید به‌دلیل نص صریح قانون پذیرا باشد. آزادی بیان را دولت‌ها و حکومت‌ها نمی‌توانند تعریف کنند چراکه آزادی بیان وجود دارد و نمی‌توان آن را محدود کرد. براساس قانون دیپلمات‌ها، قضات و خبرنگارها مصونیت حقوقی دارند و در تمام اسناد حقوقی دنیا به این موضوع اشاره شده اما متأسفانه در کشور ما امنیت شغلی خبرنگار پذیرفته نشده است. ما نمی‌توانیم در ایران بگوییم که مصونیت حقوقی قضات و دیپلمات‌ها را قبول داریم اما مصونیت خبرنگار را قبول نداریم.
وضعیت احزاب در کشورمان چگونه است؟
احزاب باید به‌صورت حرفه‌ای عمل کنند اما متأسفانه در کشورمان شاهد احزاب موسمی هستیم که فقط در زمان انتخابات فعالیت می‌کنند. اما فعالیت اصلی احزاب باید این باشد که برنامه ارائه کنند و رقابت بر سر افکار باشد نه بر سر اشخاص درحالی‌که در کشور ما رقابت بر سر اشخاص است نه افکار. بعد از اینکه احزاب حرفه‌ای و آزادی بیان را در کشورمان به‌طور دقیق داشتیم می‌توانیم بگوییم که مردم می‌توانند اعتراضات مدنی علنی قانونی صریح داشته باشند. هیچ فردی در هیچ مقامی حق ندارد در برابر اراده مردم بایستد. اما فقدان حزب و آزادی بیان یعنی در طول سال برنامه‌ریزی برای حضور احزاب وجود نداشته که این احزاب بیایند مطالبه‌گری و مثلا عنوان کنند که ما در کشورمان باید سیستم مالیاتی شفافی داشته باشیم.
با وجود این فقط گروه‌ها نام حزب را یدک می‌کشند؟
درست است. گروه‌هایی که نام حزب را یدک می‌کشند نمی‌توانند مطالبات مردم را پیگری یا از طریق رسانه‌ها شفاف‌سازی کنند. وقتی ما احزاب حرفه‌ای نداریم آزادی بیان را له می‌کنیم، پرسش‌های مخاطبان در روزنامه و رسانه‌ها بی‌پاسخ گذاشته می‌شود و بعد از جای دیگر سر درمی‌آورد.
راه‌حل مدنی برای بیان اعتراضات چیست؟
تأکید می‌کنم که در آزادی بیان باید همه صداها شنیده شود و همه مسئولیت کار و اقداماتشان را بپذیرند. زمانی که آزادی بیان وجود داشته باشد مردم می‌توانند اعتراضات خود را بدون درگیری یا آسیب رساندن به اموال عمومی به گوش مسئولان برسانند اما نمی‌شود فردی قدرت و اختیار داشته باشد اما پاسخگو نباشد. همه افراد در هر مقامی که هستند و براساس قانون اساسی مسئولیت دارند، باید پاسخگو باشند. مسئولان هم در هر رده و قوه‌ای که هستند نباید متناقض و متعارض صحبت کنند. مردم متوجه تفاوت‌های حرف و گفتار مسئولان می‌شوند و از این تفاوت‌ها ناراحتند. مردم از عدم‌صدق در رفتار و مواضع برخی مسئولان در هر سه قوه ناراحتند و متوجه عدم‌صدق آنها می‌شوند.
