ماه چیرگی بر سرما

میرجلال‌الدین کزازی/ نویسنده و استاد دانشگاه
نام‌ ماه‌های دوازده‌گانه سال در فرهنگ ایرانی از گرامی‌ترین و ارزشمندترین نام‌ها برگزیده شده است. در گاه‌شماری کهن ایران پایه بر سال بوده است و ماه و روز. هفته را ما ایرانیان از فرهنگ‌های دیگر ستانده‌ایم. نامی که هفت روز هفته را با آن می‌نامیم، خود به‌تنهایی گویای این وام‌ستانی است.  شنبه که گاه در سروده‌های ایرانی و سروده‌های پارسی در ریخت شنبذ و شنبد نیز به کار رفته است که در زبان عبرانی در ریخت شبّاط به کار می‌رفته است و در زبان تازی با ریخت سبّط. هنوز در زبان‌های اروپایی این واژه کاربرد دارد. روزهای آسودگی را که در آنها از کار کنار می‌جویند، سبت می‌نامند یا ساباتیکان.

گذشته از ماه‌های سال که هر یک نامی گرامی دارند، هر کدام از روزهای سی‌گانه نیز نامی داشته‌ است. نام این روزها هم از سپندترین و ارجمندترین نام‌ها برگزیده شده است. ماهی که فرارسیده و واپسین‌ماه پاییز است، از همین روی آذر نام گرفته است.  آذر واژه دیگری است برای آتش. این واژه که پیشینه‌ای بسیار کهن دارد و در اوستا‌ هم به کار رفته است، در زبان تازی در ریخت اثیر کاربرد یافته است. این واژه با واژه فرنگی «اتِر» هم‌ریشه است. از آن روی که ایرانیان آتش را گرامی می‌شمردند، نام واپسین ماه پاییز آذر نهاده شده، زیرا آذر در میان 4 آخشیجان (عناصر اربعه) برترین آخشیج است. از 3 آخشیج دیگر، آب و باد و خاک والاتر است. بر پایه باورهای کهن‌باشندگان آسمان؛ مینویان از آتش پدید آمده‌اند. در نوشته‌های پهلوی، آتش اندیشه اورمزد خوانده شده است. ایرانیان کهن به گونه‌هایی از آتش باور داشته‌اند. یکی از 4 لایه مردمان، آذربانان بوده‌اند که برترین گروه‌ها و لایگان شمرده می‌شدند. پیشوایان باستانی دینی ‌آذربان نامیده می‌شده‌اند زیرا ایرانیان بر آن بوده‌اند که آتش را همواره می‌باید فروزان نگاه داشت.  امیدوارم ایرانیان که همواره در درازنای تاریخ ایران دوستدار پرشور روشنایی، روز گرما و خورشید بوده‌اند و جشن‌هایی بسیار در این پایه برگزار می‌کرده‌اند و هنوز هم پاره‌ای از آنها برگزار می‌شود، در ماه آذر که آتش در آن دلچسب‌تر و نوازشگرتر است- زیرا در آستانه زمستان و سرمای آن فرامی‌رسد- شادکام باشند و گرمخوی و به دور از سردی و افسردگی.