باید زیبا ببینیم

شادمهر راستین | فیلمنامه‌نویس و معمار

آنچه امروز در شهر می‌بینیم بروز و ظهور توجه ایرانیان از نزدیک به 2هزار سال پیش تا امروز به مالکیت خصوصی است. هر آنچه در شهر می‌بینیم و حس می‌کنیم که زیباست و منظر خوبی دارد، پادگان، قصر، کاخ یا مسجد بوده و برای بافت شهری و ایجاد منظر شهری طراحی نشده است. مثلا در اصفهان هم وجهه‌ای از صفویه برای نمایش به جهانیان ساخته شده، اگر نه مردم اطراف مسجد کهن هر‌ قدر که وسع‌شان اقتضا کرده، خانه‌هایی با شمایل متفاوت ساخته‌اند. آنچه پس از70-60سال، امروز از نگاه ما زیبا می‌نماید، در روزگار خود از منظر معماران، تازه‌به‌دوران‌رسیدگی بوده است؛ ساختمان‌های آجری خیابان بهار، سمیه و... . این ساختمان‌ها در این خیابان‌ها به‌نظر ساختمان‌های خوب و معقولی می‌آیند اما این خانه‌های آجری برای معماران قدیمی‌تر نوعی تازه‌ به‌دوران‌رسیدگی بود. دهه50 در ایران هیچ محدودیتی وجود نداشت اما آنچه خودنمایی می‌کند تازه‌به‌دوران‌رسیدگی است. مالکیت خصوصی و اینکه ساختمان می‌خواهد در 200 سال اخیر خودش را نشان بدهد، بنا باید خودش را به‌عنوان یک عامل تازه به دوران رسیده معرفی کند. حال اگر مدیر دولتی‌ای بخواهد منظر شهری ارائه کند، خواستار آن است  که قانون لازم‌الاجرایی برای همه ایجاد کند. او در نظر نمی‌گیرد که هر پلاک ثبتی با پلاک کناری خود فرق دارد. بنابراین وقتی قانون یکپارچه‌سازی ایجاد شود، مردم تصمیم به از بین‌بردن این قانون می‌گیرند چون می‌خواهند احساس زندگی و نشاط بیشتری داشته باشند. اتفاقی که رخ می‌دهد این است که برای مدیران دولتی، قطعات عادی بهشت‌زهرا، زیباترین، به قاعده‌ترین و بهترین شکلی است که آنها می‌توانند تصور کنند. همه مزارها در یک ابعاد و شمایل کنار هم قرار گرفته‌اند. اما برای مردم وقتی کسی نتواند جلودارشان باشد، قطعه شهدا بهترین قطعه است، زیرا هر کس به وسع خودش و به شکلی، منظر شهری خود را متغیر می‌کند. پس نمی‌توان با قانون، منظر شهری را تغییر داد، چون مردم معتقدند چهاردیواری اختیاری. اگر بخواهیم شهر زیبایی داشته باشیم به این نیست که ساخت‌وساز را عوض کنیم، باید به این فکر کنیم که زیبا ببینیم. چیزی که تهران نشان می‌دهد، آدم‌هایی هستند که هر کدام هر چند کوچک، خود را در این شهر بیان می‌کنند. اگر زشت هستند شاید به این خاطر است که هنوز زیبایی‌هایشان را بروز نداده‌اند. تهران، شهر زیبایی می‌شود چون آدم‌هایش با علاقه به مالکیت خصوصی می‌خواهند دیده شوند. زشت و زیبا مفهومی نسبی است و شاید ما باید این مفهوم را در ذهن‌مان تغییر دهیم.