تشدید مقابله با قاچاق سوخت از مبادی رسمی

علی ابراهیمی/روزنامه‌نگار

تفاوت فاحش قیمت سوخت اعم از بنزین و گازوئیل در ایران با کشورهای همسایه موجب تشدید قاچاق سوخت و فرآورده‌های نفتی شده است. یافته‌های قبلی همشهری نشان می‌داد روزانه تا 20میلیون لیتر گازوئیل و 15تا 20میلیون لیتر بنزین از مرزهای زمینی و آبی به‌صورت قاچاق خارج می‌شود. مسئولان وزارت نفت و شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی با اذعان به روند روبه‌رشد قاچاق سوخت به‌رغم پیگیری‌های همشهری از گفت‌وگو در این زمینه خودداری کرده‌اند. از سوی دیگر مسئولان ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز هم ضمن پذیرش افزایش میزان قاچاق سوخت می‌گویند در این زمینه آمار دقیقی وجود ندارد. عبدالله هندیانی، معاون پیشگیری و کاهش تقاضای ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز در گفت‌وگو با همشهری برخی شیوه‌ها و آخرین برآوردها در مورد میزان قاچاق انواع سوخت و فرآورده‌های نفتی را تشریح می‌کند.

آمارهای متفاوتی از میزان قاچاق سوخت اعلام می‌شود؛ تازه‌ترین آمارها چیست؟
آمار دقیق و رسمی از میزان قاچاق سوخت وجود ندارد، اما براساس آخرین برآوردی که ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز اعلام کرده، حجم قاچاق سوخت و فرآورده‌های نفتی در بهار امسال به یک‌میلیارد لیتر رسید و احتمالا این روند در تابستان و پاییز هم ادامه داشته است.
برای مقابله با این پدیده اقدام تازه‌ای انجام شده است؟
ستاد برای مقابله با قاچاق مواد سوختی و فرآورده‌ها و مشتقات نفتی از طریق روش‌های تجزیه و ترکیب در حال بازنگری دستورالعمل قبلی مربوط به حوزه صادرات فرآورده‌های نفتی با توجه به شرایط روز است؛ همچنین کدهای مرتبط با این فرآورده‌ها در حال بازبینی است تا تعداد این کدها محدودتر و امکان نظارت بر صادرات این فرآورده‌ها بیشتر شود. از سازمان ملی استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران و وزارت نفت نیزخواسته‌ایم تا کارگروه مقابله با قاچاق این فرآورده‌ها را تقویت کنند.
هدفتان از اینگونه اقدامات چیست؟
با انجام این اقدامات تلاش می‌کنیم تا صادرات فرآورده‌ها و مشتقات نفتی را از مسیر درست بهبود بخشیم. با انجام این کار می‌خواهیم اگر مشکلاتی برای برخی شرکت‌ها در فرایند آنالیز فرآورده‌های نفتی صادراتی به‌وجود آمده و اگر پرونده‌ای مرتبط با آن تشکیل شده، سریع‌تر رسیدگی شود.
اما هنوز هم قاچاق فرآورده‌های نفتی به شیوه تجزیه و ترکیب یکی از روش‌های عمده قاچاق سوخت است، علت چیست؟
باید توجه کرد صادرکنندگان، فرآورده‌های نفتی را به‌صورت قانونی و از مبادی رسمی با نظارت گمرک، صادر می‌کنند. اینگونه نیست که بتوانیم همه آنچه را که در قالب فرآورده‌های نفتی صادر می‌شود، قاچاق تلقی کنیم اما ممکن است در برخی شرکت‌های صادرکننده فرآورده‌های نفتی میزان تشابه آنالیزی که از طریق آزمایش این فرآورده‌ها به‌دست می‌آید با مواد نفتی مانند گازوئیل بسیار بالا باشد؛ در اینگونه موارد پرونده تخلف تشکیل می‌شود. باید این میزان مشابهت حداقلی باشد. در واقع این شرکت‌ها به روش‌های مختلف مانند تقطیری، خاک رنگ‌بری، استحصال از روغن و... هیدروکربور صادر می‌کنند و بعد از نمونه‌برداری و آزمایش که نتایج آن در سازمان ملی استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران ارائه می‌شود، درصورتی که میزان مشابهت این فرآورده‌ها از حد مجاز بالاتر باشد، صادرات این فرآورده‌ها غیرمجاز تلقی شده، حق انجام این کار را ندارند و براساس قوانین برای آنها پرونده تعزیراتی تشکیل می‌شود و باید پاسخگو باشند که علت این تشابه بالا چیست.
برخی، اخبار و آمارهای اعلام‌شده از افزایش قاچاق سوخت را مقدمه‌ای برای سهمیه‌بندی و افزایش قیمت‌ها تلقی می‌کنند، نظر شما چیست؟
اینگونه نیست و رشد قاچاق سوخت ارتباطی با قیمت یا سهمیه‌بندی ندارد، وقتی اعلام می‌کنیم که میزان قاچاق سوخت افزایش یافته با توجه به فاکتورهایی مانند مقدار تولید، مصرف و میزان و قیمت خرید این فرآورده‌ها در کشورهای همسایه است که با توجه به افزایش قیمت‌های فوب جهانی و مابه‌التفاوت ارزش ریالی نرخ انواع سوخت، افزایش یافته است.
مگر بین قیمت سوخت در داخل و خارج ایران چقدر تفاوت وجود دارد؟
متوسط قیمت جهانی هر لیتر گازوئیل بین 50 تا 60سنت است که با درنظر گرفتن قیمت 300تومانی گازوئیل و هزار تومانی بنزین درایران و محاسبه آن با احتساب نرخ پایه دلار متوجه می‌شویم که این اختلاف قیمت به‌شدت موجب افزایش قاچاق انواع سوخت از ایران شده است. بر این اساس تشدید اقدامات پیشگیرانه برای مقابله با قاچاق سوخت را در نشست‌های مشترک با وزیران نفت و کشور و معاون رئیس‌جمهوری مطرح کردیم و به سمتی حرکت می‌کنیم که از قاچاق سوخت پیشگیری شود در واقع این اقدامات ستاد هیچ‌کدام به‌گونه‌ای نیست که بخواهد در افزایش قیمت یا سهمیه‌بندی انواع سوخت و فرآورده‌های نفتی در کشور تأثیر‌گذار باشد. اگر قرار است چنین تصمیماتی گرفته شود نیز این سیاستگذاری در بخش حاکمیتی صورت می‌گیرد.
پس تنها راه، افزایش قیمت است؟
تفاوت قیمت سوخت در ایران و کشورهای همسایه انگیزه اصلی قاچاق سوخت است؛ به‌نحوی که اکنون هر لیتر گازوئیل در داخل افغانستان به نرخ هر لیتر 7هزار تومان و سر مرز ایران با قیمت 5 تا 6هزار تومان فروخته می‌شود که این قیمت‌ها نشان‌دهنده جذابیت قاچاق سوخت و کسب درآمد از این محل است.
اگر خواستار مقابله با قاچاق سوخت باشیم باید بپذیریم که افزایش قیمت یکی از راه‌هاست اما تنها راه‌حل نیست و باید راه‌های مختلفی را در قالب یک بسته و به شکل توأم اجرایی کنیم.
با توجه به بررسی‌های ستاد، روش‌ها و میزان قاچاق سوخت چه تغییراتی نسبت به گذشته داشته و این پیشگیری‌ها تا چه حد مؤثر بوده است؟
برای پیشگیری از قاچاق سوخت در استان سیستان و بلوچستان اقداماتی در جهت افزایش قابلیت کنترل و نظارت گلوگاه‌ها و ایجاد سامانه‌های در اختیار صورت گرفته است، اما برخی اقدامات سطحی بالاتر از اقدامات استانی دارد. به‌طور نمونه تا‌کنون بیش از 140هزار کارت سوخت باطل شده و اینکه کارت سوخت از سایر نقاط کشور برای سوختگیری به این استان ارسال می‌شود ازجمله مواردی است که برخورد با آن نیازمند برنامه‌ریزی در سطح کشور و مصوباتی است که در جلسات مشترک اتخاذ و بر اجرای آن تأکید شده است. از نظر شیوه‌های قاچاق سوخت نیز، قاچاقچیان به‌دلیل صرفه اقتصادی بالای انجام این کار روش‌های متنوعی را دنبال می‌کنند. باید سیستم‌های بارنامه برخط فعال و امکان تشخیص مبدأ و مقصد بارگیری‌های انواع سوخت فراهم شود، فرایندهای اتصال سامانه‌ای اجرایی شده و با نصب ایکس‌ری از جاسازی‌ انواع سوخت جلوگیری شود.
این دستگاه‌ها به تعداد کافی در دسترس هستند؟
رایزنی برای تأمین دستگاه‌های ایکس‌ری در گلوگاه‌ها صورت گرفته اما تا‌کنون این دستگاه‌ها در داخل ساخته نمی‌شده و امسال وزارت دفاع نخستین پرتال را به ما تحویل داده و قرار است تا پایان سال چند دستگاه ساخت داخل دیگر را نیز تکمیل و تأمین کنند.

افزایش حجم و تنوع شیوه‌های قاچاق سوخت

معاون ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق: نمی‌توان به‌طور مشخص اعلام کرد با توجه به میزان قاچاق، سهم کدام‌یک از روش‌های انتقال با لوله، دبه و بشکه، کشتی، لنج و... بیش از سایر روش‌ها بوده، همه این روش‌های قاچاق در قالب بسته‌ای اتخاذ می‌شود که خروجی آن رشد قاچاق سوخت از کشور بوده است. اما آنچه مسلم است به محض افزایش میزان قاچاق سوخت تعداد ابزارها و روش‌های مورد استفاده برای قاچاق نیز بیشتر می‌شود. این روش‌ها در مناطق مختلف و حوضه‌های دریایی و خشکی متفاوت است اما قاچاق سوخت با همه روش‌ها صورت می‌گیرد و نمی‌توان به یک روش خاص اولویت داد. بالاخره این میزان سوخت باید در یک محلی از مخازن زیرزمینی در خشکی گرفته تا کشتی‌ها و لنج‌های مستقر در آب‌ها دپو ، جمع‌آوری و سپس قاچاق شود.