روز بدون زباله بازار بزرگ

الهام مصدقی‌راد/خبر‌نگار


کوچک‌ترین قهوه‌خانه ایران، دیروز پاتوق فعالان محیط‌زیست و اعضای انجمن کوهنوردان ایران بود تا برای دومین‌بار، بخشی از بازار تهران را از زباله پاک کنند. حدود 30نفر از عاشقان محیط‌زیست که پاکسازی‌ طبیعت از زباله را همیشه در دل کوه، طبیعت و دشت انجام داده بودند، روز گذشته از راسته بازار بزرگ و مقابل قهوه‌خانه درویش، کاورهایشان را پوشیدند و دستکش به‌دست زباله‌ها را از روی زمین جمع‌آوری کردند و به داخل کیسه‌های بزرگ نایلونی ریختند. بعضی‌هایشان هم گپ و گفتی با مغازه‌داران و کاسب‌ها و شهروندان داشتند و برگه‌های کوچکی که راهکارهای تولید کمتر زباله روی آن نوشته شده بود را پخش کردند؛ «لطفا بعد از اینکه خواندید روی زمین نیندازید.» جمله مشترکی بود که فعالان محیط‌زیست، ‌بعد از پخش کردن کاغذها بر زبان ‌آوردند.
بازار تهران صبح‌ها تمیز‌تر است. اوج آلودگی راسته‌ها و انبوه زباله‌ها، عصر‌ها و در آخرین ساعات کاری بازار آزار‌دهنده است. به گفته محسن حاتمی، شهردار ناحیه 3منطقه 12که محدوده بازار حوزه فعالیت اوست، روزانه بین  یک تا 1.5میلیون نفر در بازار تردد می‌کنند و هر روز نیز حدود 40تن پسماند از بازار جمع‌آوری می‌شود. حاتمی به همشهری می‌گوید:  میزان تولید زباله تمامی 60هزار واحد صنفی بازار به تفکیک برآورد شده که نشان می‌دهد قسمت اعظم زباله‌ها خشک و قابل بازیافت است. او با اشاره به تأثیر‌گذاری این اقدام نمادین، ‌این را هم می‌گوید که در حفظ نظافت و تلاش برای نریختن زباله، بیشتر از کسبه انتظار دارند تا از شهروندان.

فرهنگسازی‌ در بازار ثمر‌بخش خواهد بود 
حضور روزانه 1.5میلیون نفر در بازار، ‌نکته‌ای است که عباس محمدی، عضو انجمن کوهنوردان ایران و مدیرگروه دیده‌بان کوهستان هم آن را از دلایل انتخاب بازار برای اجرای این اقدام نمادین نام می‌برد و معتقد است:‌ در مکانی که شهروندان، ‌کسبه، مشتریانی از دیگر شهرها و حتی گردشگران خارجی حضور دارند چنین اقدامی تأثیرگذاری خوبی بر افکار عمومی داشته و حساسیت زیست‌محیطی در جامعه ایجاد می‌کند. کوهنوردان شناخته شده و مطرح ایران همچون حمید ثابتی هم در میان جمعیت حدودا 30نفره فعالان محیط‌زیست حضور دارند؛ رکورددار صعودهای پی‌در‌پی در ایران و جهان که به جز ثبت بیش از 1360صعود دائم و بیش از 717صعود پی‌در‌پی به قله توچال، اقدام ارزشمند تلاش برای پاکسازی توچال را هم در کارنامه‌اش دارد؛ «‌از سال78 که مرحله دوم کوهنوردی‌ام را آغاز کردم با کمک دوستان، تا امروز قله توچال در هر روز سال، تمیز و بدون زباله است.»‌ ثابتی تأکید می‌کند که باید با مهربانی و فرهنگسازی‌ چنین اقداماتی را به نتیجه رساند.
به جز کوهنوردان دوستدار محیط‌زیست، تعدادی از اعضای انجمن قهوه و باریستا هم به دعوت صاحب شناخته‌شده قهوه‌خانه درویش، ‌دیروز برای این فعالیت نمادین زیست‌محیطی حضور یافته بودند. محمد آقامحمدی و علی قنبری از فعالان محیط‌زیست که مقیم آمریکا و صاحب کافه‌ای در آنجاست، می‌گویند: «حاج کاظم فراخوان داد، ما هم آمدیم. این کار امروز از بازار شروع می‌شود و ما تلاش خواهیم کرد بتوانیم این  اقدام را در رستوران‌ها و کافه‌ها گسترش دهیم تا میزان زباله تولیدی‌مان را کاهش دهیم.»  نرگس روحانی، کوهنورد و عضو انجمن ارزیابی محیط‌زیست دانشگاه تهران نیز که خیلی زودتر از دیگر اعضای گروه، ‌کار جمع‌آوری زباله‌ها را آغاز کرده به همشهری می‌گوید: «استاندارد تولید زباله هر نفر در روز باید 700گرم باشد اما این عدد در ایران، 2800گرم است. این به آن معناست که ما باید روی کودکان کار کنیم تا زباله کمتری تولید کرده و محیط زندگی و طبیعت را پاکیزه نگه دارند.»

بازار سطل زباله می‌خواهد اما کمیآن طرف‌تر! 
فعالان محیط‌زیست بعد از خوش و بش و احوالپرسی با فروشندگان و کسبه بازار چند راهکار ساده برای تولید کمتر زباله به آنها داده و می‌خواهند برگه‌های راهنما را میان همکارانشان توزیع کنند. کاسبان بازار ضمن استقبال از این اقدام نمادین، ‌نبود سطل زباله در محدوده بازار را از دلایل پراکندگی زباله در راسته‌های بازار می‌دانند. یکی از همراهان شهردار ناحیه می‌گوید: «چند وقت پیش در راسته عباس‌آباد، کیسه‌های زباله بر دیوار نصب کردیم اما بازاریان آنها را کندند و مخالفت کردند.» بعد رو به فروشنده جوانی که می‌گوید: «همین سطل کوچک زباله داخل مغازه، کفاف زباله‌های ما را می‌دهد.» کرده و می‌گوید: ‌«شما به‌عنوان یک مغازه‌دار مخالفتی با سطل زباله نداری‌؟» فروشنده هم که همین یکی، دو دقیقه قبل، نبود سطل زباله را مشکل بازار عنوان کرده حالا می‌گوید: «نه نداریم. فقط سطل را اینجا نگذارید، ‌بگذارید آن طرف‌تر.» همراه شهردار می‌خندد و می‌گوید:‌ «دیدید! مغازه‌دارها موافق سطل زباله نیستند.»  کاظم مبهوتیان، صاحب قهوه‌خانه حاج‌علی درویش که به‌عنوان کوچک‌ترین قهوه‌خانه ایران در فهرست آثار فرهنگی ناملموس ثبت شده و خودش هم کوهنورد و از فعالان محیط‌زیست است به همشهری می‌گوید: «یک سانتی‌متر بازار، ‌چند میلیارد تومان قیمت دارد. گذاشتن سطل زباله، مانعی برای مغازه‌هاست. به جای آن می‌توانند اجناس خود را جلو مغازه بگذارند؛ به همین دلیل با آن مخالفند. عقل اقتصادی اینگونه حکم می‌کند.» مبهوتیان که بازاری‌ها او را حاج درویش هم صدا می‌زنند، می‌گوید: «ساختار بازار، کشش این همه تولیدی را ندارد. آنها نقش بسیاری در میزان زباله‌های تولید شده در بازار ایفا کرده و بعضی‌شان هم آب را آلوده می‌کنند. اما باید فرهنگسازی‌ کرد؛ این کارها مؤثر است و انسان‌ها قابل تغییر.»  ثابتی همان کوهنورد رکوددارایران همچنان مشغول جمع کردن زباله‌های ریخته شده در کف بازار است و زیر لب یکی از سروده‌هایش را زمزمه می‌کند:‌ «تو را دیدم چه بی‌رحمانه به‌خاطر تکه چوبی، جنگلی را به آتش کشیدی. ‌دلتنگ شدم، پرواز کردم تا نهایت آرزوهایم و در ابرها می‌مانم شاید روزی برای برداشتن توشه به زمین بازگردم، ولی این را بدان هیچ‌گاه به‌خاطر تکه ابری، آسمان را به آتش نمی‌کشم.»