سفر بازیگر آلمانی به دنیای فیلسوف سوئدی

آرش نهاوندی/مترجم

مارگارت فون تروتا، کارگردان و بازیگر مطرح سینمای آلمان در مستندی که دوم نوامبر 2018 به مناسبت یکصدومین زادروز اینگمار برگمان روانه بازار سینما شده، از زاویه‌ای خاص به آثار این کارگردان مشهور سوئدی نگاه کرده است. مارگارت فون تروتا در مستند «در جست‌و‌جوی برگمان» بیشتر قصد داشته نشان بدهد که برگمان چرا و چگونه دنیای سینما را متحول کرد.
فیلم ‌در جست‌و‌جوی برگمان‌ با صحنه‌ای از گشت‌و‌گذار مارگارت فون تروتا در ساحل سنگی محل لوکیشن فیلم «مهر هفتم» (1957) آغاز می‌شود که برای نخستین‌‌بار شوالیه (مکس فون سیدو) در آنجا از خواب بیدار می‌شود و در همان ساحل با مرگ ‌به شطرنج‌بازی می‌پردازد. فیلم مهر هفتم زمینه‌ساز تبدیل‌شدن برگمان به کارگردانی بین‌المللی شد. مهر هفتم با درونمایه فلسفی‌ و مفاهیمی دراماتیک از رسوم و آیین‌های قرون وسطایی، موقعیت برگمان را به‌عنوان یک سینماگر اندیشمند در اروپا تحکیم کرد. این فیلم درباره یک شوالیه قرون وسطایی است که سفری را از سرزمینی طاعون‌زده آغاز کرده‌است. مهر هفتم بر محور یک بازی شطرنج میان او و مظهر مرگ که برای گرفتن جان او آمده‌است، می‌چرخد. جالب آنکه ‌مهر هفتم‌ در ابتدا نمایشنامه‌ای بود که برگمان آن را بین سال‌های ۱۹۵۳ تا ۱۹۵۴ به نگارش در‌آورد و قرار بود بر سن تئاتر اجرا شود. جالب‌تر آنکه برگمان مهر هفتم را با بودجه محدود و در طول ۳۵ روز ساخته بود. این فیلم در همان سال تولید موفق به دریافت جایزه هیأت داوران از کن شد. مارگارت فون تروتا اما درباره انتخاب لوکیشن فیلم ‌مهر هفتم‌ برای صحنه آغازین مستند خود می‌گوید: انتخاب این صحنه برای این بود که همه چیز درباره برگمان به‌نظر من از اینجا (ساحل سنگی) شروع می‌شود. فون تروتا در مستند ‌در جست‌و‌جوی برگمان‌، از گذشته به آینده می‌رود و تصاویری امروزی از ساحل دریایی را که فیلم مهر هفتم در آن ساخته شد، در معرض دید مخاطبان خود قرار می‌دهد؛ تصاویری که نشان می‌دهد این ساحل و مناطق اطراف آن نسبت به زمان فیلمبرداری ‌مهر هفتم‌ تغییر چندانی نکرده است. ژان کلود کریر، فیلمنامه‌نویس فرانسوی که فون تروتا با وی در مستند در جست‌و‌جوی برگمان گفت‌وگو کرده است، درباره این کارگردان سوئدی می‌گوید: برگمان یکی از نوابغی بود که نسل جوان ما و موج نو را شکل داد. حتی با وجود اینکه حرکت موج نوی سینما در جهت عکس حرکت برگمان بود. حتی فرانسوا تروفو که خود کارگردان مشهوری بود و علاوه بر کارگردانی، نقد فیلم نیز می‌کرد، به ستایش فیلم ‌مهر هفتم‌ پرداخت. در این مستند، کارگردان آلمانی با ستارگان سینمای اروپا نظیر لیو اولمان، کارلوس سائورا، الیور آسایاس و روبن استلوند که همگی در مقاطعی از بازیگران فیلم‌های برگمان بوده‌اند، برای پی‌بردن به تأثیر‌گذاری برگمان بر سینمای جهان گفت‌وگو کرده است.