ارز مجازی چه جایگاهی در جهان پیدا کرده است؟
پولی که نخ ندارد
چند روایت معتبر درباره ارز مجازی و دنیای آن
مائده امینی
دنیای صفر و یک‌های رمزنگاری‌شده، دنیای عجیبی است؛ در کمتر از یک روز می‌توانی میلیون‌ها دلار سود یا ضرر کنی. نه اسکناسی در کار است نه ارگان نظارت‌گری. اما حجم کل بازاری که ارزهای دیجیتال امروز را به‌خود اختصاص داده‌اند، بیش از 209میلیارد دلار است. بیت‌کوین، به‌عنوان نخستین و محبوب‌ترین ارز دیجیتال امروز با وجود همه فراز و نشیب‌ها و سهم 50درصدی در این بازار، هنوز برنده است. بازار ارزهای دیجیتال با ریسک گره خورده است. اگر دست و دل‌تان برای سرمایه‌تان می‌لرزد، همین اول کار دور صفر و یک‌های پولساز را خط بکشید. نوسان‌ها در این بازار، لحظه‌ای و سقوط‌ها و صعود‌ها گاهی چند‌صد هزار دلاری است. بیت‌کوین در 3 کشور جای خود را باز کرده‌است. روسیه، آمریکا و انگلیس بیش از همه کشورها در یک روز معمولی به خرید و فروش این ارز مجازی می‌پردازند. تا جایی که حتی سرمایه‌گذاران انگلیسی بعد از خروج این کشور از اتحادیه اروپا (برگزیت) و کاهش ارزش پوند، اقدام به خرید بیت‌کوین به شکل رسمی کردند. از سوی دیگر، آشوب‌های داخلی در نیجریه هم کار دست پول ملی این کشور داد و باعث شده نیجریه‌‌ای‌ها برای حفظ ارزش سرمایه‌های خود دست به دامان پول با ارزشی مثل بیت‌کوین شوند و ریسک‌های ناشی از این مبادله مجازی را به جان بخرند. بعد از بیت‌کوین، اترویم ایستاده است؛ دومین ارز مجازی محبوب جهان که خیلی‌ها معتقدند نسخه بهبودیافته بیت‌کوین است و ترجیح می‌دهند برای سرمایه‌گذاری سراغ آن بروند. اما در ایران با وجود نیاز به این ارزها برای دورزدن تحریم‌ها، هراس ناشی از نشناختن این بازار و قانونی‌نبودن آن به نوعی، باعث‌شده که کمتر کسی سراغ ارزهای مجازی برود. اگرچه بعضی از سایت‌ها و صرافی‌ها نسبت به خرید و فروش محبوب‌ترین نوع آن، بیت‌کوین، اقدام می‌کنند اما واقعیت این است که ارزهای مجازی هنوز در ایران جایگاه ویژه‌ای پیدا نکرده‌اند.
نخستین ارز مجازی از کجا آمد؟
بیت‌کوین (Bitcoin) نوعی واحد پول دیجیتال و درواقع واحد پول رایج در شبکه است و به‌عنوان نخستین ارز دیجیتال معرفی شده است. اما واقعا بیت‌کوین چیست و از کجا آمده است؟ این پدیده نخستین‌‌بار اوایل فوریه سال ۲۰۰۹ در پی مقاله‌ای که توسط برنامه‌نویس ژاپنی به نام ساتوشی ناکاموتو (Satoshi Nakamoto) منتشر شد به دنیا معرفی شد؛ برنامه‌نویسی که امروز براساس برخی خبرها، جزو 10ثروتمند اول جهان است.
موجودی ارزهای مجازی از کجا می‌رسد؟
موجودی بیت‌کوین یا هر ارز مجازی دیگر، صرفا سابقه تراکنش‌هایی است که نشان می‌دهد شما چه تعداد بیت‌کوین دارید؛ نه کاغذی رد و بدل می‌شود، نه اسکناسی. همه‌‌چیز همان صفر و یک معروف سیستم‌های دیجیتال است. اطلاعات این تراکنش‌ها در یک دفتر‌کل عمومی به نام بلاک‌چین ثبت می‌شود.
پول‌های مجازی چگونه منتقل می‌شوند؟
الگوریتم تقریبا ثابت است. انتقالات بیت‌کوین از کیف پول شما به کیف پول خریدار صورت می‌گیرد. به‌طور مثال چنانچه فردی بخواهد تعدادی بیت‌کوین به فرد دومی انتقال دهد به3 مشخصه نیاز دارد؛ اول نشانه ورودی یعنی همان سابقه‌ای که نشان می‌دهد فرد اول برای ارسال بیت‌کوین به فرد دوم از کدام آدرس استفاده کرده است. دوم تعداد بیت‌کوین مورد انتقال و سوم نشانه خروجی یا همان آدرس فرد دوم است که بیت‌کوین با آن ارسال شده است. ضمنا برای انتقال این معامله علاوه بر وجود یک آدرس بیت‌کوین، یک کلید اختصاصی لازم است.
امنیت آدرس‌ها چگونه تامین می‌شود؟
آدرس بیت‌کوین هر لحظه تصادفی ساخته می‌شود و ترکیبی از اعداد و حروف است (نظیر تولید رمز ورودی حساب‌های بانکی در ایران که در اینترنت بانکینگ با ریموت کنترل لحظه‌ای تولید می‌شود). کلید اختصاصی نیز ترکیبی از حروف و اعداد است که آدرس بیت‌کوین مبدا یا گاو‌صندوق اوست. وقتی کسی می‌خواهد تعدادی بیت‌کوین به مقصدی ارسال کند از کلید اختصاصی برای امضای دیجیتال (یک پیام ورودی) استفاده کرده و آنگاه مقصد از کیف پول خود (گاو‌صندوق مجازی) تعدادی بیت‌کوین را به شبکه بیت‌کوین به آدرس مبدا با تراکنش تأیید‌شده ارسال می‌کند.
یک واحد پول مجازی دوبار خرج نمی‌شود
هیچ‌کس از خارج سیستم قادر به تولید پول بیشتری نیست. بانک‌های مرکزی و دولت‌ها نقشی در تولید بیت‌کوین ندارند. غلامحسین دوانی- عضو حسابداران خبره آمریکا- بر این باور است که در بیت‌کوین همه‌‌چیز بر پایه رمزنگاری است نه بر پایه اعتماد.
بانک‌ها همواره بر تبادل الکترونیکی مالی نظارت دارند تا کسی نتواند یک پول را 2 بار خرج کند! درباره پول نقد چنین مسئله‌ای مطرح نیست؛ زیرا نمی‌توان یک اسکناس را به 2 نفر هم‌زمان داد اما در مورد پول دیجیتال همواره این خطر وجود دارد که یک پول چندبار خرج شود. ناکاموتو، مبدع نخستین ارز دیجیتال، راه‌حل هوشمندانه‌ای با استفاده از روش رمزنگاری ارائه کرده است. غلامحسین دوانی در این‌باره توضیح می‌دهد: نرم‌افزار بیت‌کوین تمام تبادلات مالی را رمزنگاری می‌کند؛ فرستنده و دریافت‌کننده بیت‌کوین در هر مبادله با رشته‌ای از اعداد، شناخته می‌شوند اما یک مدرک عمومی از حرکت هر بیت‌کوین در تمام شبکه منتشر می‌شود. در این مبادلات نام طرفین مبادله محفوظ است اما همه می‌توانند انتقال پول را مشاهده کنند بنابراین این نرم‌افزار اجازه نمی‌دهد یک پول 2 بار خرج شود. یک زنجیره بلوکی یا همان بلاک‌چین، محلی برای ثبت تراکنش‌های عمومی است که به اشتراک گذاشته شده است و کل شبکه بیت‌کوین را شامل می‌شود. همه تراکنش‌های تأیید‌شده در این زنجیره ثبت می‌شوند. به این ترتیب می‌توان در تراکنش‌های جدید بررسی کرد که بیت‌کوین‌هایی که خرج می‌شوند متعلق به فرستنده هستند یا خیر.
آیا خرید و فروش ارز مجازی در ایران قانونی است؟
بلاتکلیفی، بهترین واژه‌ای است که می‌تواند وضعیت ارزهای مجازی را در ایران توضیح دهد. هیچ‌کس نمی‌تواند به ضرس قاطع بگوید که بیت‌کوین یا اترویم یا هر ارز دیگر مجازی در ایران قانونی است یا خیر؛ درواقع قانون در مورد بیت‌کوین در ایران ساکت است. می‌توان گفت که ارزهای مجازی چون محدود به کشور و جغرافیای خاصی نیستند، کشورها نمی‌توانند به شکل مستقل نسبت به آن موضع‌گیری کنند.
ناصر حکیمی- معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی- اعلام کرده که بانک مرکزی هیچ‌گونه توصیه‌ای برای خریدن و یا نخریدن بیت‌کوین ندارد و در واقع بانک مرکزی را از این گود کنار کشیده است.
ابوالحسن فیروز‌آبادی- دبیر شورای‌عالی فضای مجازی- هم در آخرین اظهارنظر خود در این‌باره اعلام کرده که از بیت‌کوین استقبال می‌کنیم اما باید قوانین درستی در این حوزه داشته باشیم.
این در حالی است که در سال‌های گذشته اظهارنظرهای مختلفی در این‌باره شده و ولی‌الله سیف، رئیس سابق بانک مرکزی در مصاحبه با یکی از خبرنگاران گفته بود که بانک مرکزی بیت‌کوین را به‌عنوان یک ارز مستقل نمی‌پذیرد و قبول ندارد.
مجلس به‌دنبال تصویب قانونی برای ارزهای مجازی
«دنبال قانونی‌کردن ارزهای دیجیتال در ایران هستیم»؛ این پاسخ کوتاه را شهاب نادری، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس به همشهری داده و توضیح می‌دهد: فعلا به رسانه‌ها توضیحی نمی‌دهیم. بله بیت‌کوین همچنان در ایران بلاتکلیف است.
انفعال صرافی‌ها در خرید و فروش ارز مجازی
«صرافی‌ها در کار معمولی خود درمانده‌اند.»؛ این را به نوعی همه صرافان می‌گویند. حتی آنهایی که در روزهای ثبات بازار ارز مشغول به خرید و فروش بیت‌کوین بودند امروز ادعا می‌کنند که آن‌قدر گیر و گرفتاری دارند که اصلا دغدغه‌ای به نام ارز مجازی ندارند، حالا چه بیت‌کوین باشد چه اترویم. عباس شرفی- صراف- در گفت‌وگو با همشهری توضیح می‌دهد: کانون صرافان یک‌سری کلاس آموزشی در مورد ارز دیجیتال بیت‌کوین گذاشته است. ما هم شرکت خواهیم کرد اما ما که فعلا نه می‌خریم نه می‌فروشیم.
سایت‌ها رونق دارند
درحالی‌که صرافی‌ها درگیر و بلاتکلیف هستند، سایت‌ها و پایگاه‌های اینترنتی در ایران هنوز به قوت سابق هم می‌خرند و هم می‌فروشند. پیمنت 24یکی از این سایت‌هاست که نوشته است: «برای خرید ارز دیجیتال در ایران، می‌توانید پس از عضویت در وب‌سایت پیمنت۲۴ و تکمیل مراحل احراز هویت، به صفحه مخصوص خرید بیت کوین یا خرید اتریوم در سایت مراجعه کنید. شما می‌توانید به‌راحتی میزان بیت کوین یا اتریوم مورد نظر خود را وارد کرده و پس از پرداخت هزینه آن، خیلی راحت میزان بیت‌کوین مورد نیاز را در کیف پول خودتان دریافت کنید».
ارزهای مجازی چند تومان می‌ارزند؟
امروز، اگر سقوط ناگهانی دوباره سهم ارزهای مجازی نشود، هر بیت‌کوین بیش از 6هزار دلار می‌ارزد؛ 90میلیون تومان ناقابل. هر بیت‌کوین امروز بیش از 90میلیون تومان ارزش دارد. این در حالی است که اتریوم با ارزش 204دلار، حدود 2میلیون و 800هزار تومان و ریپل با ارزش 4/0دلار، 6هزار تومان قیمت‌گذاری شده است.
آیا با ارزهای مجازی می‌توانیم تحریم‌ها را دور بزنیم؟
چیزی که درباره ارزهای مجازی، اظهر‌من‌الشمس است غیرقابل‌کنترل بودن آنهاست. همین نکته کافی بود تا زمزمه‌های دورزدن تحریم‌ها به واسطه آنها، بر سر زبان‌ها بیفتد. همین امروز هم روسیه و چین، از پر و پا قرص‌ترین طرفداران ارز بیت‌کوین، با همین استدلال به میدان ارزهای مجازی آمده‌اند.
اساسا کار بلاک‌چین، دولت‌گریزی و خروج از نظارت دولتی‌ها بوده و می‌خواهد گفتمان بین‌المللی را جایگزین نگاه‌های محلی کند. برخی اقتصاددانان و فعالان بخش خصوصی بر این باورند که با کمک این سیستم می‌توان از تحریم‌ها فرار کرد و درباره قید و شرط‌های آن نوشته‌اند که پیش‌شرط پیوستن به این شبکه، توسعه زیرساخت‌ها و پذیرش عمومی ارزهای مجازی توسط جامعه است.
غلامحسین دوانی در گفت‌وگو با همشهری در این‌باره توضیح می‌دهد: در ایران این تحلیل‌ها محلی از اعراب ندارد. ما در تامین و کنترل ارز رسمی و اصلی کشور وامانده‌ایم. ارزهای مجازی نمی‌توانند برای ما راه دورزدن تحریم‌ها باشند. این ارزها امروز در ایران جایگاهی ندارند؛ چرا که اساسا شما با آی‌پی ایران نمی‌توانید اقدام به تولید آنها کنید. کسانی هم که در ایران امروز در این حوزه فعالیت می‌کنند از فیلتر‌شکن استفاده می‌کنند. در مورد کشورهای دیگر هم اگر پیشرفته و توسعه‌یافته باشند اساسا با تحریمی مواجه نیستند که بخواهند برای دورزدن آن به ارز مجازی متوسل شوند. البته فراموش نکنید، ارز مجازی در هیچ کشوری هنوز به‌عنوان ارز پایه استفاده نمی‌شود و بازار اصلی را در دست نگرفته است. شبکه ارزهای مجازی، برای همه دنیا حکم بازار دوم را دارد اما چون مبدا و مقصد مشخصی ندارد، نمی‌تواند خیلی قابل اعتماد باشد.
نکته‌ای که در مورد این ارزها همه روی آن اتفاق نظر دارند، تسهیل راه پولشویی با ارزهای دیجیتال است و این تنها نکته‌ای است که می‌توان درباره این ارزها بدون شک و شبهه اعلام کرد، به‌خصوص که ما درباره کشوری مانند ایران صحبت می‌کنیم و می‌توانم به‌جرأت بگویم که نمی‌توانیم تحریم‌ها را با ارزی مانند بیت‌کوین دور بزنیم.
راه آسان پولشویی با ارزهای مجازی
همه ما می‌دانیم که امروز ارزهای مجازی در دنیا تعریف شده و در مبادلات کشورها حضور دارد. ارزهای مجازی یک نوع ارز مبادله‌ای هستند که در اختیار دولت‌ها و بانک‌های مرکزی دنیا قرار ندارند؛ در واقع نمی‌توان اختیار استفاده از آنها را محدود به قدرت‌ها و حکومت‌ها کرد. همین موجب می‌شود ارزهای مجازی یکی از ابزارهای حرفه‌ای برای مقابله با دولت‌ها به‌شمار روند و حتی در برخی موارد راه آسانی برای پولشویی باشند.
هم‌اکنون یک نوع عابر بانک‌های خاصی برای ارزهای دیجیتال در کشورهای مختلف تعبیه شده که بسیاری از مردم از این طریق نسبت به خرید و فروش این ارزها اقدام می‌کنند.
به‌نظر من این نوع مبادلات نمی‌تواند یک مدل نافعی از مبادله برای جامعه باشد؛ چرا که همه‌‌چیز دست گردانندگان مهره‌های اصلی این ارزهاست. آنها مقدار مشخصی ارز دیجیتال را تعیین و وارد بازار می‌کنند؛ در واقع کنترل این ارزها و سود‌دهی آنها در دست سرمایه‌داران بزرگی است که می‌توانند مردم علاقه‌مند به بورس‌بازی را به نوعی تطمیع کنند. انحصار در بازار ارزهای دیجیتال می‌تواند دنیا را مجبور به سود یا زیان کند. تمام این بازار مورد بحث، خواه بیت‌کوین باشد، خواه هر نوع ارز مجازی دیگر، دست سرمایه‌دارانی است که سود نهایی این بازی هم در جیب آنهاست. مردمی که وارد این وادی می‌شوند، در دراز‌مدت متضرر خواهند شد. تعیین‌کننده نرخ نهایی آنها هستند و می‌توانند برای جبران ضررهای کوتاه‌مدت خود نرخ بازار را تغییر دهند. بدون شک، شاید در این میان چند نفر از مردم عادی و افراد جوامع مختلف، سود هم ببرند اما برایند نهایی طوری تنظیم می‌شود که مهره‌های اصلی سود ببرند.
اصغر سمیعی؛ رئیس اسبق کانون صرافان
تایم‌لاین تغییرات بیت‌کوین
روزهای ابتدایی تولد بیت‌کوین تنها تعداد کمی صرافی تبادلات این ارز را پشتیبانی می‌کردند و تعداد اندکی نیز بودند که شجاعت مشارکت را در خود می‌دیدند. سال 2009قیمت بیت‌کوین، صفر بود. کمی گذشت و برخی منابع قیمت هر بیت‌کوین را در آن زمان کمتر از یک دلار اعلام کردند. نخستین قیمت ثبت‌شده برای آن منهای 8دلار است.
بعد از 2 سال در اواسط ژوئن 2011، قیمت بیت‌کوین به ۳۲دلار برای هر سکه رسید، این در حالی بود که در‌ماه نوامبر به قیمت تنها 2 دلار تنزل پیدا کرد؛ کاهش قیمتی ۶۴درصدی که هنوز مانند آن در تاریخ بیت‌کوین بی‌سابقه است.
در ژانویه سال 2012دومین سقوط بزرگ تاریخ بیت‌کوین اتفاق افتاد. بیت‌کوین که تازه از گودال 2دلار برای هر سکه بیرون آمده بود، دوباره زمین خورد. باوجوداینکه قیمت بیت‌کوین در 2ماه پایانی دسامبر 2 برابر شده بود، اما بازار همچنان پراسترس نشان می‌داد؛ چراکه به تازگی نظاره‌گر قیمت 32دلاری ارزهای دیجیتال بود. بیت‌کوین ابتدای سال را با قیمت امیدوارکننده 5/4دلاری آغاز و در‌ماه ژانویه به بیش از 7 دلار افزایش پیدا کرد و به 4/7دلار رسید. بعد از این مرز، ناگهان بیت‌کوین دچار سقوطی ۴۹درصدی شد و در اواخر ژانویه به نرخ 3.8دلار رسید.
با افزایش نسبی قیمت بیت‌کوین، این ارز سال ۲۰۱۳ را با حدود ۱۳ دلار آغاز کرد و سپس تا مرز ۱۷ دلار بالا رفت. ماه ژوئن را می‌توان یک‌ماه و سال 2013را می‌توان یک سال درخشان برای ارزهای دیجیتال دانست. در این مقطع، بیت‌کوین موفق شد تا از بالاترین قیمت تاریخ خود عبور کرده و تا ۴۹ دلار برسد. البته بعد از آن با یک اصلاح قیمت جزئی به ۳۳دلار بازگشت. در‌ماه چهارم 2013، بیت‌کوین به 100دلار رسید و در انتهای سال و با روندی افزایشی رقم هزار و 110دلار را هم تجربه کرد.
3سال پیاپی، بیت‌کوین مسکوت ماند. از 2013تا 2017قیمت این ارز مجازی روی خط 200تا 300دلار ماند، به این ترتیب این ارز از سال2009تا ابتدای 2017، کمتر از 300دلار رشد داشت. رقم‌هایی که در این سال‌ها برای این ارز مجازی ثبت شد، خیلی قابل بحث نیست.
سال شکفتن بیت کوین، سال 2017 است. روزهای اول این سال بیت‌کوین به 950دلار رسید. در روندی افزایشی این رقم در ابتدای‌ماه سوم میلادی به 1200، انتهای‌ماه پنجم به 2400و اوایل سپتامبر در شیب تندی به کانال 5000دلار صعود کرد. در یک‌ماه اواسط نوامبر تا اواسط دسامبر 2017 اوج تشدید نوسانات این ارز است، به‌گونه‌ای که از 6000 دلار در اواسط نوامبر به 19هزار و 186دلار در یک‌ماه بعد از آن رسید و رکورد زد. پس از آن تا اواخر دسامبر به 12هزار و 600 دلار رسید.
