معمای 11میلیارد دلار ارز صادراتی

آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد روند خروج سرمایه از ایران به سبب سیاست‌های ارزی متناقض در حال افزایش است. 
یافته‌های همشهری نشان می‌دهد دست‌کم 11میلیارد دلار، ارز ناشی از صادرات در ماه‌های اخیر به کشور بازنگشته که ریشه اصلی ماجرا را باید در صادرات بدون انتقال ارز یا صادرات ریالی جست‌و‌جو کرد. موضوع آنقدر جدی شده که دیروز عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی اعلام کرد که مصمم است به اتکای اختیارات ویژه‌ای که از سران قوا گرفته، صادرکنندگان را وادار کند تا به هر روشی ارز ناشی از صادرات را به چرخه اقتصاد ایران بازگردانند. به‌نظر می‌رسد این موضع‌گیری گزارش قبلی همشهری را درباره روند خروج ارز از کشور تأیید می‌کند.
همشهری 16مرداد در گزارشی خبر داده بود در بهار امسال و به‌ویژه با اجرای سیاست ارز تک‌نرخی بر مبنای دلار 4200تومانی 28هزار و 100میلیارد تومان سرمایه از کشور خارج شده است. طبق آمار بانک مرکزی موجودی حساب سرمایه در پایان سال گذشته 64هزار و 80میلیارد تومان بود. این رقم در بهار امسال با افتی 44درصدی به رقم 35هزار و 980میلیارد تومان رسید. حالا آمارهای تکمیلی و جدید بانک مرکزی هم نشان می‌دهد شاخص حساب سرمایه در خلاصه دارایی‌ها و بدهی‌های سیستم بانکی در پایان مردادماه امسال نسبت به پایان اسفند سال گذشته 20درصد کاهش یافته است.

مخالفت مقامات رسمی
منفی شدن شاخص حساب سرمایه در ماه‌های اخیر شائبه خروج سرمایه از ایران را به همراه داشته، البته برخی مقامات رسمی این استدلال را نمی‌پذیرند، چنان که پیمان قربانی، معاون اقتصادی بانک مرکزی منفی بودن خالص «حساب مالی و سرمایه» و فرار سرمایه را 2مفهوم کاملاً متفاوت می‌داند و تأکید می‌کند منفی بودن «حساب مالی و سرمایه» به‌معنای افزایش مطالبات از دنیای خارج (مطالبه از دنیای خارج در نتیجه افزایش مازاد حساب جاری) است و به این معنی نیست که ارز از کشور خارج شده و به اقتصاد داخلی بازنخواهد گشت، درحالی‌که فرار سرمایه به‌معنای خروج سرمایه و بازنگشتن قطعی آن به چرخه اقتصاد داخلی است.
البته به‌هرحال این نظر معاون اقتصادی بانک مرکزی گمانه‌ها درباره مقاومت صادرکنندگان در برگرداندن ارز صادراتی از یک سو و خروج ارز از کشور برای واردات و وارد نشدن بموقع کالاها به کشور را تقویت می‌کند.

معضل صادرات به عراق و افغانستان
دیروز رئیس‌کل بانک مرکزی ارائه نشدن ارز ناشی از صادرات به کشورهای همسایه نظیر عراق و افغانستان، تحت عنوان صادرات ریالی را غیرقابل‌قبول دانست و تأکید کرد: صادرات ریالی مفهومی جز خروج سرمایه ندارد و ارز ناشی از اینگونه صادرات، خصوصا صادرات عمده، هم باید به چرخه اقتصاد کشور بازگردد. عبدالناصر همتی، در عین حال گفت: مصوبه سران قوا اختیارات لازم را به بانک مرکزی برای پیگیری قضایی جهت اعمال این مصوبه، یعنی آوردن ارز صادرات غیرنفتی به چرخه اقتصاد داده است و امیدوارم بانک مرکزی به هیچ وجه مجبور به استفاده از این اختیار خود نباشد.
در مقابل محمد لاهوتی، رئیس کنفدراسیون صادرات ایران در واکنش به این موضع‌گیری بانک مرکزی اعلام کرد: علت بازنگشتن ارز حاصل از صادرات به کشورهای همسایه به‌ویژه عراق و افغانستان، فراهم نبودن امکان استفاده از روش‌های بانکی، به‌دلیل تحریم‌هاست. او با بیان اینکه بانک مرکزی باید اسامی صرافی‌های مجاز در بازار عراق و افغانستان برای روابط کارگزاری میان صادرکنندگان و دولت برای بازگشت ارز حاصل از صادرات به این کشورها را اعلام کند، گفت: دینار هنوز نمی‌تواند روی سامانه نیما معامله شود و صادرکنندگان نیز کمتر تمایل دارند که با پول‌های ملی عراق و افغانستان، معامله صورت گیرد. به گفته لاهوتی، بازار افغانستان فاقد سیستم بانکی فعال با ایران است و عراق نیز به‌دلیل تسلط آمریکایی‌ها بر سیستم بانکی‌شان، روابط بانکی قوی با ایران ندارد.

اصرار و تهدید ارزی همتی
اما رئیس‌کل بانک مرکزی با اشاره به ابلاغ مصوبه شورای هماهنگی اقتصادی سران قوا مبنی بر تأکید بر عرضه ارز ناشی از صادرات غیرنفتی در سامانه نیما یا وارد کردن آن به چرخه اقتصاد ایران وعده داد: در هفته‌های آینده شاهد شتاب گرفتن و افزایش عرضه ارز برای تأمین واردات خواهیم بود. او تأکید کرد: ظرف هفته جاری ضوابط مربوط درکارگروهی با مشارکت وزارتخانه‌های ذیربط و بانک مرکزی و نمایندگان تجار، بازرگانان و فعالان اقتصادی بررسی وتصمیم‌گیری خواهد شد. رئیس‌کل بانک مرکزی حجم مبادله (خرید وفروش) در بازار ثانویه را در 2‌ماه گذشته معادل 7.3میلیارد یورو اعلام و پیش‌بینی کرد: با مجوز اخذ شده از سران قوا مبنی برخرید و عرضه ارز پتروشیمی‌ها و سایر صادرکنندگان غیرنفتی توسط بانک مرکزی، عرضه در این سامانه، شتاب بیشتری بگیرد و برخی از مسائل مطرح در حاشیه آن نیز مرتفع شود.


انتقاد صادرکنندگان از بخشنامه‌های ارزی

رئیس کنفدراسیون صادرات ایران با انتقاد از سیاستگذاری ارزی دولت اعلام کرد: ظرف مدت 3‌ماه ۳۰بخشنامه برای صادرات و واردات ابلاغ شده درحالی‌که صادرکنندگان با مشکلات جدی مواجه شده‌اند. لاهوتی با دفاع از ضرورت بازگشت ارز حاصل از صادرات، افزود: صادرکنندگان تا به امروز هم ارز حاصل از صادرات را به کشور بازگردانده‌اند، اما مشکل اصلی ناشی از تنگناها در روابط بانکی است. او نرخ پایه صادراتی را یکی از معضلات پیش روی صادرات دانست و گفت: شرایط برای استفاده از کارت‌های یک‌بار مصرف مهیا خواهد شد و این امر موجب شده است تا صادرکنندگانی که به‌صورت شفاف عمل می‌کنند، با مشکلات جدی مواجه شوند. لاهوتی تأکید کرد: نخستین هدف دولت باید مدیریت بازار ارز و شکل‌گیری بازار ثانویه باشد، یعنی اگر تک‌نرخی نیستیم، 2بازار بیشتر نداشته باشیم اما اکنون ارز رسمی، نیمایی، سنا، ارز مسافرتی و ارز بازار آزاد را شاهد هستیم که هر یک از آنها تأثیر خود را بر اقتصاد خواهد گذاشت و تا زمانی که این بازار مدیریت نشود، آثار منفی آن را در تمام بخش‌های اقتصادی شاهدخواهیم بود. رئیس کنفدراسیون صادرات تأکید کرد: درخصوص قیمت‌های پایه صادراتی جلسه مشترکی بین سازمان توسعه تجارت، کنفدراسیون صادرات ایران و گمرک برپا و مقرر شده تا نرخ پایه صادراتی براساس نرخ نیما تعیین شود اما نکته این است که اگر قرار است پایه صادراتی براساس نرخ نیما محاسبه شود، باید در تمام تجارت خارجی کشور ازجمله واردات نیز نرخ نیمایی ملاک باشد.