مأموریت ممکن

 «همه می‌توانند یک متخصص کامپیوتر شوند، اما هر کسی نمی‌تواند برای جمهوری اسلامی یک سیاستمدار خوب باشد». این جمله‌ای بود که زمانی حسین شیخ‌الاسلام، مشاور امروز وزیر خارجه کشورمان به محمدجواد ظریف گفته بود تا او را در مسیری بیندازد که احتمالا خودش هم نمی‌دانست بعدها در آن مسیر یک وزیر خارجه در تراز اول دنیا برای جمهوری اسلامی تربیت خواهد شد. وزیری در تراز انقلاب که این روزها یک‌تنه در نیویورک برای تداوم برجام می‌‌کوشد، از این اتاق به آن اتاق گفت‌وگوهای سیاسی خود را پیش می‌برد، سیاست‌های منطقه‌ای را به جلو می‌راند، به فضاسازی‌های نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی و رئیس‌جمهور آمریکا علیه ایران پاسخ می‌دهد و در گفت‌وگوهای متعددی که با رسانه‌های آمریکا دارد، علیه تحریم‌ها  سخن می‌گوید.

او زبان گویای دیپلماسی ایران است؛ وزیری که خودش می‌گوید اینگونه نیست که در تهران بنشیند و نسخه بپیچد بلکه با تسلط و آشنایی‌ای که با محیط هدف دارد، اقداماتی عملی انجام می‌دهد. او در دنیا معروف است در کارهای تبلیغاتی که انجام می‌دهد، یکی از بهترین‌هاست. به قول خودش، نمی‌شود در خانه نشست و از خانه برای منافع ملی کشور تلاش کرد.

او در نیویورک از توافق 7بانک اروپا برای ایجاد یک کانال اقتصادی با ایران خبر داد و فضایی را که نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی علیه ایران می‌خواست شکل دهد، با این جملات شکست: «اگر به‌خاطر داشته باشید، نتانیاهو چند هفته پیش در کنار تاسیسات هسته‌ای دیمونا که یک تاسیسات ساخت بمب اتمی است، ایران را به نابودی تهدید کرد و اکنون مدعی است که ایران آنها را به نابودی تهدید کرده است.»

در حوزه منطقه‌ای، ظریف با شرکت در مذاکرات سه‌جانبه با وزیران خارجه روسیه و ترکیه، یک دور دیگر از مذاکرات سه‌جانبه موسوم به آستانه درباره سوریه را برگزار کرد.ظریف که یکی از اعضای اصلی تیم نگارندگان متن سخنرانی تأثیرگذار روحانی در نیویورک بود، در همان حاشیه اجلاس سازمان ملل در گفت‌وگوهای مختلفی که داشت، نشان داده که مسیر مذاکرات منطقه‌ای هم برای ایران بسته نیست: «ما از هر رویه‌ای که منجر به پایان بمباران و خونریزی در یمن شود، پشتیبانی می‌کنیم اما سعودی‌ها و اماراتی‌ها ابتدا باید مشخص کنند آیا می‌خواهند یمن را تجزیه کنند یا اینکه با بقیه جهان بر سر این موضوع اتفاق نظر دارند که باید تمامیت ارضی یمن حفظ شود؟»ظریف مذاکرات منطقه‌ای را با برخی مقامات ازجمله ولید المعلم وزیر امور خارجه سوریه، یوسف بن علوی وزیر امور خارجه عمان، معاون دبیرکل سازمان ملل متحد در امور بشردوستانه، رئیس کمیته بین‌المللی صلیب سرخ جهانی و یان‌کوبیش نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد در امور عراق، تبادل نظر کرد.

وزیر خارجه در حوزه اقتصادی ماموریتی برای خود در نیویورک تعریف کرده بود؛ ماموریتی که شاید مهم‌ترین بخش از فعالیت‌های او را شکل می‌داد. او باید تا پیش از آغاز دور دوم تحریم‌های آمریکا در نوامبر (آبان) تضمین کافی برای تعاملات بانکی اروپا گرفته باشد.موگرینی که آخرین روزهای مسئولیت خود را در سمت مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا پشت سر می‌گذارد، دوست ندارد در شرایطی با این سمت خداحافظی کند که برجام به‌عنوان مهم‌ترین دستاوردش از بین رفته باشد.

وزیران خارجه ایران و 1+4 از اردیبهشت یعنی زمان خروج آمریکا از برجام تا‌کنون 2 نوبت تشکیل جلسه داده‌اند؛ یک‌بار در وین و بار دوم در نیویورک و توافق هر دو نشست هم تلاش برای حفاظت از برجام بوده است.در پایان نشست وزرای خارجه ایران و کشورهای 1+4 بیانیه مشترکی صادر شد که در این بیانیه بر اعلام تعهد مجدد کشورهای عضو برجام بر اجرای کامل و مؤثر این توافق، ازجمله در حوزه رفع تحریم‌ها تأکید و اذعان شده بود رفع تحریم‌ها و برخورداری ایران از منافع اقتصادی حاصله، بخش کلیدی و حیاتی برجام است. با این حال، ایران ماندن خود در توافق را به تأمین نیازهایش یعنی فروش نفت و بازگشت پول آن مشروط کرده است. ظریف در نشستی با خبرنگاران آمریکایی گفته است: تهران با وجود تحریم‌های آمریکا، در حال دستیابی به توافقی نفتی با کشورهای اروپایی است.

وزیر خارجه در همین زمینه در نیویورک با همتایان انگلیسی و فرانسوی و آلمانی، فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و نیز وزیران خارجه چین و روسیه دیدار کرد. او از توافق 7بانک اروپایی برای تأمین مالی تجارت با ایران خبر داده؛ توافقی که اگر تا 13آبان یعنی موعد بازگشت تحریم‌های نفتی آمریکا عملیاتی شود، می‌تواند گامی در جهت حفظ برجام بدون آمریکا باشد.

چین، هند، ژاپن و اتحادیه اروپا مهم‌ترین مشتری‌های نفت ایران هستند و در همین راستا هیأت‌های ایران در نیویورک با مقامات این کشورها رایزنی کردند. کره‌جنوبی، دیگر مشتری نفت ایران است که ظریف برای تداوم خرید نفت ایران با همتای کره‌ای خود در این کشور دیدار داشت.

هند، مشتری دیگر نفت ایران است. البته روابط تهران و دهلی ابعاد اقتصادی و تجاری دیگری هم دارد. وزیر خارجه در دیدار همتای هندی علاوه بر رایزنی درباره فروش نفت، پیرامون بندر چابهار و گسترش همکاری‌های دو و چند‌جانبه با استفاده از ظرفیت‌های این بندر بحث و تبادل نظر کرد. وانگ‌ای، وزیر امور خارجه چین هم در دیدار با ظریف با یادآوری موضع کشورش در مخالفت با فشارهای آمریکا، تأکید کرد: چین روابط عادی اقتصادی با ایران را ادامه خواهد داد. رایزنی‌های دوجانبه محور دیگر برنامه‌های فشرده ظریف در نیویورک بود.

 او با وزیران خارجه هلند، اتریش، الجزایر، سوئد، پرتغال، ونزوئلا، نروژ، پاراگوئه، اسلوونی و رومانی تبادل نظر کرد.حضور در نشست‌های مختلف و تبیین سیاست خارجی ایران، ازجمله نشست مجمع تمدن‌های کهن، نشست صلح، مجمع گفت‌وگوهای آسیا و علاوه بر این گفت‌وگو با رسانه‌های خارجی هم در برنامه او قرار داشت‌ که می‌توان به مصاحبه با ان‌بی‌سی، سی‌ان‌ان، المانیتور و واشنگتن‌پست اشاره کرد.ظریف تنها وزیر ایرانی است که توییت‌هایش ابعاد بین‌المللی پیدا می‌کند و به روایت رسمی خبرگزاری‌های دنیا تبدیل می‌شود؛ آنجا که او در واکنش به نشست شورای امنیت به ریاست دونالد ترامپ و نتیجه عکسی که از این نشست بیرون آمد، توییت کرد:« ایالات متحده بار دیگر از شورای امنیت سازمان ملل متحد سوءاستفاده کرد تا خود را پس از نقض برجام و قطعنامه شورای امنیت، منزوی‌تر بیابد. به‌راستی چه زمانی عبرت خواهد گرفت؟»

زمانی که ظریف از سازمان ملل به‌عنوان سفیر ایران خداحافظی کرد، رسانه‌های آمریکا نوشتند: ایران یک سخنور بسیار قهار را در نیویورک از دست داد، اما ‌او چند سال بعد از خانه‌نشینی اجباری که محمود احمدی‌نژاد برایش ایجاد کرده بود، به رأس وزارت خارجه برگشت، با یک توییت  که در آن زمان نوشت اولویت خود را برای رفع ایران‌هراسی گذاشت: «آن مردی که هولوکاست را انکار می‌کرد، رفته است». این آغاز یک راه طولانی برای وزیر خارجه ایران در دستگاه دیپلماسی بود. اگرچه در ادامه مسیر درگیر مسائل بسیار پیچیده منطقه شد اما برآیند تلاش‌های او در دولت روحانی اتفاقی بود که در جلسه شورای امنیت به ریاست دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا رخ داد؛ آمریکا یک طرف؛ اروپا، چین و روسیه در طرف ایران.



جزئیات توافق با اروپا از زبان ظریف

محمدجواد ظریف که طی ماه‌های گذشته از هر فرصت پیش آمده استفاده کرده تا تعهد اروپایی‌ها در چارچوب برجام را به آنها یادآوری کند، به‌نظر می‌رسد اکنون با توافق‌های جدید صورت گرفته اندکی راضی شده باشد. او دیروز در گپ و گفت یک‌ساعته با خبرنگاران آمریکایی در دفتر نمایندگی ایران در سازمان ملل از توافق قریب‌الوقوع با اروپا برای فروش نفت با وجود تحریم‌های آمریکا سخن گفت.

وزیر خارجه که در ادامه نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک به‌سر می‌برد در این جلسه خوش‌بین‌تر از ماه‌های گذشته به‌نظر می‌رسید؛ چرا که پس از اعلام خبر اقدام اروپا برای راه‌اندازی «سازوکار ویژه» ارتباط مالی با ایران، اکنون موضوع اطمینان پیدا کردن از ادامه فروش نفت می‌تواند خون تازه‌ای در رگ‌های اقتصاد ایران جاری کند.

خبرنگار نیویورک‌تایمز در گزارشی از این دیدار می‌نویسد که درصورت نهایی شدن چنین توافقی میان ایران و اروپا، این را باید جدی‌ترین شکاف میان آمریکا و متحدان همیشگی‌اش در اروپا قلمداد کرد؛ متحدانی که البته روز چهارشنبه گذشته در نشست شورای امنیت سازمان ملل برای چندمین‌بار مخالفت خود را با اقدامات دونالد ترامپ اعلام کردند. ترامپ که روز چهارشنبه برای نخستین‌بار بر صندلی ریاست شورای امنیت تکیه زده بود 5‌ ماه قبل با صدور فرمانی، خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های ایران را رقم زد.

یک‌سال پیش در حاشیه هفتادودومین نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل، درست زمانی که گمانه‌زنی‌ها درباره احتمال خروج آمریکا از برجام قوت گرفته بود، ظریف در گفت‌وگو با روزنامه‌های گاردین و فایننشال‌تایمز از احتمال مقابله به مثل و خروج ایران از برجام درصورت عدم‌تأمین منافع آن سخن گفت. او خواستار آن شد که اروپایی‌ها درصورت خروج آمریکا از برجام و بازگرداندن تحریم‌های یکجانبه ایران، مقابل این کشور بایستند. او به آنها هشدار داد که میزان حمایت‌شان از برجام کافی نیست و باید برای حفظ برجام تلاش بیشتری کنند. ظریف دیروز هم به اروپایی‌ها در این‌باره هشدار داد. روزنامه واشنگتن‌پست نوشته است که ظریف قاطعانه به خبرنگاران گفت: «درصورت ناکارآمد بودن مکانیسم ویژه کشورهای اروپایی برای حفظ برجام، ایران ممکن است از توافق هسته‌ای خارج شود.»

هفته گذشته فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در حاشیه نشست مجمع عمومی در نیویورک از طی مراحل پایانی راه‌اندازی سازوکار ویژه اروپا برای انجام مبادلات بانکی با ایران خبر داد و گفت: «هیچ کشور یا سازمان مقتدری اجازه نمی‌دهد فرد دیگری برایش تعیین تکلیف کند که با چه‌کسی تجارت کند یا نکند.» او گفت که سازوکار اروپا تا 3روز قبل از آغاز تحریم‌های بانکی و نفتی ایران آغاز به‌کار خواهد کرد. فروش نفت محور روابط تجاری میان ایران و اروپا در دوره تحریم‌های آمریکا خواهد بود و سازوکار ویژه مورد نظر اروپا امکان پرداخت پول نفت ایران و همچنین ادامه صادرات و واردات را فراهم خواهد کرد. اروپایی‌ها با استفاده از این سازوکار تلاش می‌کنند هم مبادلات انجام شود و هم هویت افراد و شرکت‌های مشغول تجارت با ایران را از دید وزارت خزانه‌داری آمریکا که در کنار وزارت خارجه این کشور مسئول اعمال تحریم‌هاست، دور نگه دارند. به نوشته نیویورک‌تایمز، ظریف در نشست دیروز ضمن اشاره به حق قانونی کشورها برای تجارت با ایران طبق قطعنامه‌های شورای امنیت، گفته است: «این وظیفه ماست که راه فروش نفت‌مان را پیدا کنیم.»

ظریف همچنین حملات لفظی ترامپ علیه ایران را بی‌نتیجه خواند و گفت: «شما هم فقط یک کشور هستید؛ بنابراین مثل یک کشور نرمال رفتار کنید.» او در جایی دیگر در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه آیا احتمال حمله آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران وجود دارد گفت: «آمریکا اگر فکر می‌کرد می‌تواند به چنین حمله‌ای دست بزند، تا حالا این کار را کرده بود.»

محمدجواد ظریف در ادامه نشست دیروز در پاسخ به سؤال واشنگتن‌پست درباره تلاش ایران برای دور زدن تحریم‌های آمریکا با استفاده از ارزهای غیردلاری در مبادلات اظهار داشت: «سازوکار اصلی، عدم‌استفاده از دلار خواهد بود. می‌توانیم کالا را با ارز خودمان بفروشیم و کالاهای کشورهای دیگر را با ارز آنها خریداری کنیم و در پایان دوره‌ای مشخص، آنها را براساس یک ارز غیردلاری تراز کنیم. انجام این کار کاملا امکان‌پذیر و حتی سودمند است.»

به‌نوشته واشنگتن‌پست وزیر خارجه در این نشست درباره ادعاهای آمریکا درباره فعالیت‌های منطقه‌ای ایران هم اظهارنظر کرد. او با لحنی کنایه‌آمیز از استقرار پایگاه‌های نظامی آمریکا در اطراف ایران انتقاد کرده و گفت: «آن نقشه را داده‌اید که در آن همه پایگاه‌های آمریکا در اطراف ما ترسیم شده و بعد یک نفر می‌پرسد چرا ایرانی‌ها کشورشان را بین این همه پایگاه قرار داده‌اند؟ ما در منطقه خودمان هستیم. به هیچ کشوری حمله نکرده‌ایم؛ به هیچ‌جایی که از ما درخواست نشد، نیرو اعزام نکرده‌ایم؛ هیچ کشوری را بمباران نکرده‌ایم؛ از هیچ کشوری سرزمینی نگرفته‌ایم؛ از اندازه کشورمان، جغرافیایش و منابع آن رضایت داریم و چشمی به خاک دیگران، منابع یا مردم آنها نداریم.»