موزه‌ها در خطرند

محمد باریکانی/خبر‌نگار

 تروریست‌های داعش به موزه‌های عراق حمله و آثار موزه‌ای را تخریب کردند. آثار موزه بغداد درگیر جنگ غارت شد. موزه ملی برزیل در آتش سوخت و آثار ارزشمند آن خاکستر شدند تا روزی سیاه برای فرهنگ در آمریکای لاتین شکل بگیرد. رانش زمین، زلزله و سیل به ساختمان موزه‌ها در ایران، آسیای جنوب شرقی و ایتالیا آسیب زد. اینها تمام خبرهایی است که گاه و بیگاه در جنگ‌ها، حوادث طبیعی یا عوامل انسانی در حوزه میراث‌فرهنگی به‌ویژه موزه‌های دارای آثار گرانبها منتشر می‌شود.
خبرهایی که حالا رئیس کمیته موزه‌های آمریکای لاتین، رئیس ایکوم لبنان و نماینده ایکوم جهانی در پاریس را واداشته است که به همشهری اعلام کنند تمام موزه‌های جهان در خطرند. ساموئل فرانکو که اصلیتی گواتمالایی دارد و از آمریکای لاتین برای حضور در کارگاه ایکوم به‌منظور حفاظت از موزه‌ها در شرایط بحرانی به ایران سفر کرده است و عضو کمیته موزه‌های گواتمالا و از نیروهای بحران برای نجات‌بخشی موزه‌ها و محوطه‌های باستانی است به همشهری گفته است که موزه‌ها همیشه در خطر هستند.
کار او در موزه‌های جهان شبیه نیروهای صلیب سرخ و هلال احمر در شرایط بحران است و حوزه فعالیت ساموئل فرانکو نیز کشورهای آمریکای لاتین و حوزه کارائیب است. او به آتش‌سوزی موزه ملی برزیل در هفته‌های گذشته اشاره کرد که روزی سیاه را در آمریکای لاتین رقم زد و مردم برزیل و آمریکای لاتین را غمگین کرد. او می‌گوید: کار من آن است که به مردم یا نیروهای دولتی در جهان آموزش بدهم که هنگام بحران چگونه می‌توانند آثار موزه‌ای را حفظ کنند.

ترسیم استراتژی دقیق حفاظتی نیاز موزه‌های جهان



فرانکو معتقد است که علاوه بر بالا بردن آگاهی عمومی برای حفاظت از موزه‌ها و آثار موزه‌ای در مواقع بحران، دولت‌ها باید استراتژی حفاظت از میراث فرهنگی را نیز به‌طور دقیق ترسیم کنند.
رئیس کمیته ملی موزه‌های آمریکای لاتین و کشورهای حوزه کارائیب می‌گوید: موزه‌های جهان از آن رو در تهدید دائمی هستند که اشیای ارزشمندی را درون خود جای داده‌اند. اشیایی که حتی برخی‌ از آنها را نمی‌توان قیمت‌گذاری کرد.
او به موزه‌های عراق و سوریه اشاره می‌کند که در جنگ با گروه‌های تروریستی مورد حمله تروریست‌ها قرار گرفتند و آثارشان نابود یا به سرقت برده شد و می‌گوید: نه‌تنها موزه‌های ایران که موزه‌های جهان نیازمند استراتژی مشخص حفاظت از آثار تاریخی‌شان هستند.
به‌گفته فرانکو که از برخی موزه‌های ایران نیز دیدار کرده است، موزه‌های ایران باید به سرعت به فکر تغییر پلان‌های مدیریتی در حفاظت از اشیای تاریخی و آثار خود باشند و برای مستحکم‌سازی‌ بنا اقدام کنند. برای دستیابی به این هدف، باید از تکنولوژی‌های جدید برای افزایش ظرفیت موزه‌ای و تقویت امنیت موزه‌ای استفاده کنند.

موزه‌دارهای ایران حفاظت از مجموعه‌ها را جدی بگیرند 



کارلوس ارانو، نماینده ایکوم جهانی (کمیته جهانی موزه‌ها) از مقر این کمیته در پاریس به تهران سفر کرده است تا در جمع موزه‌دارها به بررسی شیوه‌های حفاظت از آثار تاریخی موزه‌ها و چگونگی نجات‌بخشی آثار در شرایط بحران بپردازد. او اصالت کلمبیایی دارد و هم‌اکنون هماهنگ‌کننده کمیته جهانی موزه‌ها برای توسعه حرفه‌ای موزه‌های جهان و برپایی کارگاه‌های آموزشی ایکوم در موزه‌های جهان است. او نیز همچون رئیس ایکوم آمریکای لاتین تأکید دارد که موزه‌های جهان همیشه در خطر هستند و این موضوع تنها مختص به مقطع کنونی نیست.
کارلوس ارانو به همشهری می‌گوید: ممکن است اتفاقی که در برزیل برای موزه ملی آن کشور رخ داد در هر کجای جهان حتی ایران هم اتفاق بیفتد. چون موزه‌های جهان هیچ‌گاه 100درصد از حوادث و بلایای طبیعی و جنگ‌ها مصون نمی‌مانند و آثارشان همیشه در خطر است. اما آنچه اهمیت دارد این است که موزه‌دارها باید بدانند برای حفاظت از آثار موزه‌ای در شرایط بحران چه اقداماتی انجام بدهند. آنها باید بدانند برای محافظت از موزه‌هایشان در بحران‌های طبیعی یا انسان‌ساخته چگونه باید از پیش ساختمان موزه‌ها را طراحی و ایمن‌سازی‌ کنند.
به گفته نماینده کمیته جهانی موزه‌ها در پاریس، مهم است که مردم بدانند در شرایط بحران باید چگونه از داشته‌های فرهنگی خود در موزه‌ها حفاظت کنند. آنها می‌توانند حتی یگان حفاظت میراث فرهنگی، ارتش یا نیروهای مسلح را برای حفاظت از موزه‌های جهان با خود همراه کنند.
او با اشاره به نیازمندی موزه‌های جهان به بودجه‌های زیاد برای توسعه سیستم‌های حفاظتی گفت: در برزیل این بودجه به موزه ملی آن کشور اختصاص نیافته بود و نتیجه آن شد که همه دیدیم.
ارانو که از موزه ملی ایران، مجموعه تاریخی - فرهنگی کاخ گلستان، موزه سینما و موزه دفاع‌مقدس در ایران بازدید کرده درخصوص موزه‌های ایران می‌گوید که هر موزه‌ای هویت و روح اصلی خود را دارد که بسیار با موزه‌های دیگر متفاوت است. در موزه دفاع‌مقدس، تنها در مورد جنگ می‌دانید و این موزه از تکنولوژی‌های زیادی برای ارسال پیام به مخاطب استفاده کرده است. می‌توانید آنجا جنگ را حس کنید. اما وقتی به موزه سینما می‌روید به مجموعه‌ای مملو از احساس وارد می‌شوید یا آنکه در کاخ گلستان با آثار ارزشمند تاریخی و فاخری مواجه می‌شوید که تلفیق آنها با استایل اروپایی و ایرانی جذابیت زیادی برای گردشگران دارد. اما نکته آن است که در مجموعه‌ای مانند کاخ گلستان راهنمایی برای توضیح آن که چرا گردشگران باید هنگام ورود به تالارها از کاورهای پوششی برای کفش استفاده کنند وجود ندارد. درحالی‌که باید حتما یک‌نفر باشد که برای گردشگران توضیح دهد چرا باید از کاورهای مخصوص برای ورود به تالارها استفاده کنند.
کارلوس ارانو به موزه‌دارهای ایران توصیه کرد که مطالعات موزه‌ای خود را افزایش بدهند و در فضای اینترنت در جست‌وجوی چگونگی حفاظت از آثار تاریخی و مجموعه‌های ارزشمند موزه‌ای هنگام بحران‌ها باشند تا بدانند چگونه می‌توانند از موزه و مجموعه‌های ارزشمند خود در مواقع بحران حفاظت کنند. به‌گفته او، کارهای زیادی وجود دارد که موزه‌دارها می‌توانند بدون نیاز به پول، موزه‌هایشان را در برابر حوادث احتمالی و بحران‌های پیش آمده حفاظت کنند. آنها - بدون آنکه نیاز به پول زیاد باشد - باید استراتژی مشخصی برای مقابله با بحران در موزه‌های خود داشته باشند.


عوامل تهدید کننده موزه‌ها



سوزی حکیمیان، رئیس کمیته ملی موزه‌های لبنان نیز در گفت‌وگو با همشهری با تأیید این موضوع که موزه‌های جهان در خطر دائمی قرار دارند از جنگ و بلایای طبیعی به‌عنوان دشمن اصلی موزه‌ها در جهان نام برد و گفت: برخی موزه‌ها در برخی کشورهای جهان وضعیت بهتری دارند اما تمامی موزه‌های جهان با مشکلات دست و پنجه نرم می‌کنند و نمی‌دانند که باید چگونه از مشکلات عبور کنند. راه‌حل آنها کمک خواستن از کمیته جهانی موزه‌هاست. به گفته او، موزه‌های جهان به‌دلیل دارا بودن مجموعه‌های ارزشمند در خطر دائمی هستند و باید بدانند از آثار مهم و گرانبهای خود در برابر حملات احتمالی به موزه چگونه حفاظت کنند. او از مخالفان سرسخت به امانت دادن آثار موزه‌ای به کشورهای دیگر است و حتی از راه‌اندازی موزه‌های متعدد در کشورهای جهان انتقاد می‌کند و می‌گوید اگر پول اداره یک موزه وجود ندارد نیازی به راه‌اندازی 100موزه نیست. رئیس ایکوم لبنان به همشهری می‌گوید: بهتر است به‌جای ارسال آثار موزه‌ای به نمایشگاه‌های خارجی به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کرد که گردشگران خارجی برای دیدن آثار تاریخی به موزه اصلی سفر کنند. حکیمیان از مرده بودن موزه‌ها نیز انتقاد کرد و گفت: در وضعیتی که بازدید از یک موزه حوصله آدمی را سر می‌برد تعجبی نیست که مردم به تماشای موزه‌ها نروند. او تأکید کرد:‌ راه جذب گردشگر به موزه‌ها تنها زنده کردن موزه با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های جدید است. حکیمیان می‌گوید: نه در ایران که در تمامی جهان، موزه‌ها راهی برای جذب گردشگر جز دانش‌محور بودن ندارند.