وقف سیدالشهداع تا قیام قیامت

پرنیان سلطانی|خبرنگار:


نمای سنگی ساختمان 3 طبقه حسینیه، معماری گنبدی‌شکل فضای داخلی، لوسترهای سالن و سیستم صوتی مجهز حسینیه، باور قدمت 400 ساله این مکان مذهبی را سخت می‌کند. اما زمانی که قدیمی‌ترهای محله فرحزاد از ساختمان قدیمی حسینیه و اطعام عزاداران در ظروف مسی می‌گویند، ما را با خود به حدود 4 قرن پیش می‌برند؛ به روزگاری که چند خانواده برای ساخت یک مکان مذهبی در روستای 800 ساله‌شان، زمین 500‌مترمربعی «حاج شکرالله» ‌ـ یکی از بزرگان ده فرحزاد – را خریداری کرد و ساختمان قدیمی‌ترین مکان مذهبی فرحزاد را با چوب، خشت و گل در آن بنا کردند. صحبت از حسینیه اعظم فرحزاد است؛ حسینیه‌ای که فرحزادی‌ها 4 قرن پیش بنای آن را گذاشته و با وقف بهترین باغ‌ها و زمین‌هایشان برای حسینیه، خرج اطعام عزاداران حسینی را تا قیام قیامت تقبل کرده‌اند. اگرچه این حسینیه تاکنون 3 بار تجدید بنا شده و در دل آن دیگر خبری از ظروف مسی، سماورهای زغالی و لیوان‌های برنجی نیست اما هنوز هم در دل کوچه‌پسکوچه‌های فرحزاد افرادی هستند که با شنیده‌های خود از پدران و پدربزرگانشان می‌توانند حسینیه 400 سال پیش را برایمان به تصویر بکشند. 


حدود 400 سال پیش اهالی روستای فرحزاد تصمیم می‌گیرند برای خود یک محل تجمع مذهبی بسازند که مراسم‌ مذهبی به‌ویژه عزاداری ایام محرم را در آن برگزار کنند. حاج «محمد فرحزادی» رئیس هیئت امنای حسینیه اعظم فرحزاد که از 30 سال پیش تا به امروز مدیریت امور این حسینیه در خیابان «شهید محسن فرحزادی» را برعهده دارد درباره هسته اولیه شکل‌گیری حسینیه فرحزاد می‌گوید: «در آن سال‌ها حاج محمد و حاج احمد، فرزندان حاج رمضانعلی فرحزادی به همراه چند خانواده دیگر زمین 500‌مترمربعی یکی از بزرگان فرحزاد به نام حاج شکرالله را خریدند و بنای حسینیه را با خشت و گل و چوب بنا کردند.» بعد از ساخت حسینیه، بزرگ‌ترها و ریش‌سپیدان فرحزاد برای اینکه حسینیه روستایشان تا ابد پابرجا بماند بهترین زمین‌ها، باغ‌ها و املاکشان را وقف حسینیه کردند و هرکدام از آنها اطعام یک وعده از غذاهای نذری محرم را با درآمد ملک وقفی‌شان عهده‌دار شدند. این‌طور که مدیر حسینیه اعظم فرحزاد می‌گوید: «ابتدا 10نفر از فرحزادی‌ها زمین‌هایشان را وقف امام حسین(ع) کردند و از همان موقع آشپزخانه حسینیه 10 شب اول ماه محرم را خرج می‌داد. اما بعدها که پدران ساکنان فعلی فرحزاد یکی پس از دیگری املاک‌شان را وقف حسینیه کردند 70 وعده غذای نذری در ظهرها و شب‌های 30 روز ماه محرم و شب‌های دهه آخر ماه صفر در حسینیه، طبخ و بین چندین هزار عزادار حسینی توزیع می‌شود. حاج محمد فرحزادی درباره تعداد املاک موقوفه حسینیه می‌گوید: «اکنون 60 ملک وقف اطعام عزاداران در 2 ماه محرم و صفر است.»



وقف همیشگی مشد زهراها

حالا سال‌های سال از آن روزگار می‌گذرد؛ اما وقف باغ‌ها، زمین‌ها، رستوران‌ها و خانه‌های مسکونی باعث شده تا رسم اطعام عزاداران حسینی در حسینیه اعظم فرحزاد هنوز هم ادامه پیدا کند. اگرچه به دلیل نسبت‌های خانوادگی، فرحزادی‌ها تقریباً همه واقفان را می‌شناسند اما در میان آنها کسانی هم پیدا می‌شوند که نامشان همیشه ورد زبان اهالی فرحزاد است و ذکر خیرشان به‌ویژه در این شب‌های خاص بیش از گذشته مطرح می‌شود. یکی از این واقفان «مشد زهرا» است؛ کسی که با رخت شستن و کار در خانه‌های مردم پولی به دست آورد، در فرحزاد خانه‌ای خرید و بعد خانه‌اش را وقف امام حسین(ع) کرد. «زین‌العابدین لآلی» یکی از قدیمی‌های ده فرحزاد که در همین محله شمال غربی پایتخت متولد شده است درباره مشد زهرا می‌گوید: «حدود 3 دهه از فوت مشد زهرا می‌گذرد. با اینکه او فرزند نداشت اما به واسطه وقف خانه و‌ بانی شدن برای روشن نگهداشتن چراغ حسینیه فرحزاد، نام نیکش هنوز بر سر زبان‌هاست.»
این‌طور که اعضای هیئت امنای حسینیه فرحزاد می‌گویند در همه وقف‌نامه‌های اهالی برای حسینیه ذکر شده که اطعام عزاداران حسینی تا قیامت ادامه خواهد داشت. به همین دلیل در روزهایی که بسیاری از باغ‌های وقفی در اثر بی‌آبی خشک شده و دیگر درآمدی ندارند، فرزندان واقف در این باغ‌ها رستوران زده یا خانه‌های مسکونی ساخته و اجاره داده‌اند تا وصیت پدرها، پدربزرگ‌ها و اجدادشان را بتوانند عملی کنند. 


آبگوشت، غذای نذری فرحزادی‌ها

در فرحزاد چند صد سال پیش، باغ‌های میوه، اهالی را از خرید میوه، گاو و گوسفندان آنها را از خرید گوشت و زمین‌های کشاورزی ساکنان را از خرید حبوبات، سبزی، گندم و... بی‌نیاز کرده بود. همچنین در خانه هرکدام از ساکنان ده فرحزاد تنوری بود که خانم‌های خانه در آن نان می‌پختند و به این‌ترتیب فرحزادی‌ها برای گذران زندگی خود نیاز به خرید هیچ محصولی نداشتند. تنها محصولی که در این روستای 800 ساله به عمل نمی‌آمد برنج بود و به همین دلیل در ابتدای راه‌اندازی حسینیه، بانیان اطعام عزاداران به‌صورت خودجوش دور غذاهای پلویی را خط می‌کشیدند. در آن روزگار آبگوشت غذای اصلی فرحزادی‌ها در ایام محرم بود و هرکدام از واقفان حسینیه در خانه با قربانی کردن گاو و گوسفندان خود، یک غذای نذری لذیذ می‌پخت و بعد با کمک اعضای خانواده و همسایه‌ها آن را به حسینیه می‌آورد. 
زین‌العابدین لآلی درباره نحوه نذری دادن حسینیه در آن روزگار می‌گوید: «در قدیم در ظروف مسی که اصطلاحاً به آن دوری گفته می‌شد خرج می‌دادند. تمام این ظروف هم وقفی بود و واقفان اسامی خود و تاریخ وقف‌شان را پشت آنها نوشته بودند. برخی از قدیمی‌ترهای روستا می‌گویند پشت این ظرف‌ها تاریخ 600، 700 سال پیش هم نوشته شده بود و اگر این ادعا صحت داشته باشد یعنی عمر حسینیه فرحزاد بیش از 6 قرن است. اما براساس مستنداتی که این روزها در اختیار داریم می‌گوییم حسینیه حدود 400 سال قدمت دارد.»


چوب‌هایی که غول‌ها آورده بودند

و اما بشنوید از نخستین بنای حسینیه اعظم فرحزاد؛ بنایی که در مسیر خاکی و صعب‌العبور امامزاده داود(ع) قرار داشت و جز چند طاق‌نما برای دور هم جمع شدن خانواده‌های فرحزاد، هیچ فضای دیگری برای عزاداری و سینه‌زنی نداشت. «احمد فرحزادی» یکی از قدیمی‌های فرحزاد که از کودکی در همین محله زندگی کرده با اشاره به آنچه از پدربزرگ‌هایش درباره نخستین بنای حسینیه شنیده است می‌گوید: «در آن زمان در دو طرف کوچه چند طاق‌نما ساخته بودند که در ماه محرم هرکدام از این طاق‌نماها به یک خانواده فرحزادی اختصاص پیدا می‌کرد. در فصل‌های سرد سال هم در این فضاهای کوچک کرسی می‌گذاشتند تا اهالی ده فرحزاد از عزاداری در روزهای سرد بی‌بهره ‌‌نمانند. جالب اینکه در داخل کوچه‌ای که از دل حسینیه رد می‌شد عبور و مرور جریان داشت و افرادی که با الاغ و قاطر به امامزاده داود(ع) رفته بودند یا از آنجا برمی‌گشتند درست از وسط حسینیه رد می‌شدند.‌»
اما درباره این حسینیه داستان جالبی از گذشته‌های دور نسل به نسل و سینه به سینه نقل شده که فرحزادی‌ها برای ساخت حسینیه از غول‌ها کمک گرفته‌اند! احمد فرحزادی با خنده می‌گوید: «در ساخت بنای حسینیه از چوب‌های بسیار بزرگی استفاده شده بود و از آنجا که در آن دوران راه دسترسی به فرحزاد راه پر پیچ و خمی بود و اتومبیل و ماشین‌های حمل مصالح وجود نداشت، همیشه برای اهالی فرحزاد سؤال بود که چطور توانسته‌اند این چوب‌ها را به اینجا بیاورند؟ به هر حال آنچه مسلم است اینکه در ساخت بنای حسینیه از افراد قوی‌هیکل و بزرگ‌جثه استفاده شده بود که در روزگاران دور، بعضی از مردم از روی ناآگاهی آنها را غول می‌پنداشتند. همین هم شده بود که تا سال‌ها در میان اهالی فرحزاد به‌ویژه کوچک‌ترها این موضوع مطرح می‌شد که حسینیه اعظم فرحزاد را غول‌ها ساخته‌اند.»


چراغی که تا ابد روشن خواهد ماند

این روزها حسینیه اعظم فرحزاد هر ظهر و شام پذیرای اهالی این روستای قدیمی و حتی شهروندان محله‌های همجوار است. از ابتدای ماه محرم تا پایان این ماه حرام 20، 30 نفر از خادمان حسینیه شبانه‌روز در این مکان مذهبی حضور دارند تا رسمی را که 400 سال پیش پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایشان گذاشته‌اند ادامه دهند. حتی در این راه پا را از وصیت اجدادشان نیز فراتر گذاشته و علاوه بر اطعام عزاداران حسینی، در فکر توسعه فضای این حسینیه قدیمی نیز هستند. به گفته حاج محمد فرحزادی، رئیس هیئت امنای حسینیه اکنون علاوه بر فضای 500‌مترمربعی حسینیه و آشپزخانه 200‌مترمربعی، از محل درآمد زمین‌های موقوفه، 2 ملک 150 و 300‌مترمربعی اطراف حسینیه فرحزاد هم خریداری شده که به‌زودی به فضای آن اضافه خواهد شد. خلاصه اینکه چراغ قدیمی‌ترین مکان مذهبی روستای فرحزاد بعد از 3 بار تجدید بنا هنوز روشن است و براساس آنچه در وقف‌نامه واقفان حسینیه آمده تا قیام قیامت هم روشن خواهد ماند.