درنگ
تحریمهای تازه از راه رسیده چه تفاوت‌‌هایی با تحریمهای قبل از برجام دارند؟
مسکن اروپایی
تنهایی آمریکا در تحریمهای جدید، میتواند عامل کاهش تأثیر آن بر اقتصاد ایران باشد؟
مائده امینی
تحریم، تحریم است. برای شرکت‌‌های خصوصی اروپایی تفاوتی ندارد که ما چقدر در این مدت به آب و آتش زده‌ایم تا از انزوای اقتصادی و سیاسی، خارج شویم؛ آنها به منافع خودشان فکر می‌کنند. سرمایه‌‌گذاران حرفه‌ای دلشان برای کسب و کار خودشان می‌تپد.
اگرچه دولتمردان اروپایی خیلی بیشتر از دوره تحریمهای سابق کنار دولتمردان ایرانی ایستاده‌اند اما این حمایت‌‌ها زنجیر تحریم را از پای اقتصاد ایران باز نخواهد کرد.
درست است؛ این آمریکا با آمریکای سال91 فرق دارد اما جایگاه ایران نیز در جهان تغییر کرده است. محمد قلی یوسفی- اقتصاددان و کارشناس صنعت- به همشهری می‌گوید: «شاید جایگاه ما بهبود یافته باشد اما نیاز ما به اقتصاد جهانی فراتر از اتکا به اروپاست. ممکن است دولتمردان اروپایی امروز موضع مستقلی بگیرند اما از دست دولتمردان چقدر گشایش برمی‌آید؟ ما هنوز نمی‌توانیم روی بخش خصوصی اروپا حساب کنیم چون لزوما بخش خصوصی و فعال اقتصادی در این کشورها با دولتمردان اروپایی همسو نیستند».
تفاوت اصلی تحریمهای کنونی با تحریمهای قبل از برجام در این است که پشت تحریمهای قبلی قطعنامه سازمان ملل و اتحادیه اروپا و آمریکا بود، اما امروز تحریمی از ناحیه اتحادیه اروپا و سازمان ملل در کار نیست، آمریکایی‌ها به تنهایی می‌خواهند دیگران را وادار کنند علیه ما اقامه تحریم کنند.
در فاز جدید، قرار است نه همه تحریمها، بلکه بخشی از آنها دوباره بازگردد. تحریمهای جدید شامل خرید و تهیه دلار آمریکایی توسط مقامات ایرانی می‌شود سپس تجارت با ایران در زمینه طلا و فلزات گرانبها را در برمی‌گیرد. همچنین تحریمهای مرتبط با خرید، ذخیره یا انتقال مستقیم یا غیرمستقیم گرافیت، مواد خام یا فلزات نیمه تمام شامل آلومینیوم و آهن، زغال و نرم افزار برای یکپارچه‌سازی پروسه‌های صنعتی دوباره آغاز می‌شود و تحریمهای مرتبط با انتقال عمده خرید یا فروش ریال ایرانی، نگهداری کمک‌های مالی عمده یا حساب‌های بانکی بیرون از خاک ایران که تحت نفوذ ریال ایرانی است، به قوت سابق خود باقی می‌ماند. تحریمهای مرتبط با خرید، اشتراک یا تسهیلات بدهی‌های دولتی ایران و تحریمهای مرتبط با صنعت خودروسازی ایران هم از دیگر فرازهای تحریمهای جدید است. ایالات متحده آمریکا همچنین فرش و مواد غذایی مانند پسته را از ایران وارد نخواهد کرد و همچنین از صادرات هواپیماهای تجاری و قطعات و خدمات آن به ایران خودداری خواهد کرد.
این در حالی است که در تحریمهای قبلی در فواصل زمانی مختلف تحریمهای مختلفی علیه ایران وضع شد؛ ابتدا 11 کشور از تحریمهای اعمالی آمریکا علیه ایران معاف شدند اما سپس تحریم یک شرکت هواپیمایی و 3مقام نظامی ایرانی توسط آمریکا و تحریمهای نفتی اتحادیه اروپا علیه ایران، کلید خورد. مجازات شرکت‌‌های مادر آمریکایی به‌دلیل همکاری زیرمجموعه‌هایشان با ایران تصویب شد و رسانه‌های ایرانی هم کمی بعد از کار با کشورهای تراز اول دنیا محروم شدند. کشتیرانی، کشتی‌سازی، انرژی و فلزات، حوزه بعدی تحریمهای ایران اعلام شدند و با آغاز تلاش کنگره آمریکا برای ارائه قانون تحریمهای جدید علیه ایران، سیستم بانک مرکزی، اتحادیه اروپا را برای پرداخت‌های بانکی خارج از مرزها نشانه گرفت.
حالا فاز اول تحریمها آغاز شده و تا اجرایی‌شدن فاز دوم کمتر از 3ماه مانده است. سؤالی که مطرح می‌شود این است که تحریمهای تازه چقدر میتواند روی شبکه بانکی ما اثر مخرب داشته باشد؟ ایمان اسلامیان - تحلیل‌گر و پژوهشگر حوزه بانکداری- در این‌باره به همشهری می‌گوید: تضمینهایی که اروپایی‌ها در دور جدید به ایران داده‌اند، برای حفظ اقتصاد کشور از شوک‌های ارزی و مالی بین‌المللی تا حدی کافی خواهد بود. در واقع همین تضامین و منافذی که در ادامه اروپا به روی ایران باز می‌کند برای تأمین بخش کالاهای اساسی و مصرفی ایران کفایت خواهد کرد اما نباید فراموش کنیم که منجر به توسعه و رشد اقتصادی کشور یا گشایش گره‌های سیستم بانکی نخواهد شد.
چندین دهه عقبگرد؛ ماحصل تحریمهای تازه
اقتصاد امروز ما به‌شدت شکننده شده است؛ این موضوعی است که محمدقلی یوسفی به همشهری گفته و توضیح می‌دهد: با افزایش تحریمها طبیعی است که مصرف داخلی و جذب سرمایه‌گذار برای رونق تولید کاهش پیدا می‌کند. بحران اقتصادی تشدید و تورم دوباره افزایش پیدا کرده و به تبع آن فقر و بیکاری رشد خواهد کرد. با اعمال تحریمهای جدید، پیشرفت کشور سال‌ها عقب خواهد افتاد. هزینه فرصت جبران این عقب‌ماندگی امروز خیلی بالاست. اما وقتی می‌گوییم بالا منظور چیست؟ پیش‌تر، هر یک سال عقب‌افتادگی و محرومیت، 10سال ما را عقب می‌انداخت ولی در عصر حاضر هر یک سال، بی‌شک 3یا 4دهه ما را به عقب می‌راند. او معتقد است نه فقط این تحریمها، بلکه هربار ایران از دایره روابط بین‌الملل خارج شده، هزینه آن را مردم پرداخت کرده‌اند. این فعال بخش صنعت تأکید می‌کند: با آغاز سری جدید تحریمها، وقتی در صادرات نفتی و غیرنفتی در نقل و انتقال پول و طلا تحریم شده‌ایم، عملا نمی‌توانیم درآمدهای کشور را جابه‌جا کنیم و در نتیجه این موضوع نمی‌توانیم تکنولوژی و کالا به کشور وارد کنیم. این وضعیت باعث می‌شود که قیمت ارز در داخل به‌شدت بالا برود. فراموش نکنید نیاز ما به اقتصاد جهانی فراتر از اتکا به اروپاست. ممکن است دولتمردان موضع مستقلی بگیرند اما دولتمردان چکار می‌توانند بکنند؟ نظام سیاسی نمی‌تواند در اروپا به بخش خصوصی دستور بدهد. بخش خصوصی اروپا به لحاظ اقتصادی به‌شدت به آمریکا وابسته است. صراحتا بگویم که نمی‌توانیم روی بخش خصوصی اروپا حساب کنیم. در همه‌جای جهان همین است. لزوما بخش خصوصی با دولتمردان اروپایی همسو نیستند. چرا باید این بخش از سودهایی که میتواند از تجارت با کشورهای دیگر ببرد دست بردارد و بخواهد در ایران سرمایه‌گذاری کند و مورد جریمه قرار گیرد؟
عبور راحت از تحریمها
و تأمین کالاهای اساسی مردم
ایمان اسلامیان- پژوهشگر حوزه بانکداری- درباره وضعیت بانکهای ایرانی در دور جدید تحریمها به همشهری می‌گوید: یکی از تأثیراتی که قرار بود برجام بر سیستم بانکی ما داشته باشد عادی‌سازی فعالیت بانکداری بین‌الملل توسط بانکهای ما بود. فعالیت عادی بانکداری بین‌الملل توسط بانکهای ایرانی دو بعد دارد؛ یک بعد آن دسترسی به سوئیفت است و بعد دیگر آن دسترسی به روابط کارگزاری نرمال و طبیعی. گزینه اول در فضای پسابرجام رخ داد اما گزینه دوم عملا رخ نداد. علت این ناکامی هم، رفتار کج‌دار و مریز وزارت خزانه‌داری آمریکا بود که باعث شد بانکهای درجه یک و بزرگ دنیا عملا روابط کارگزاری خود را با ایران با وجود برجام برقرار نکنند و همین باعث شد مواهب برجام در سیستم بانکداری نتواند خودی نشان دهد.
او ادامه می‌دهد: بیشتر حوزه تأثیر‌گذاری تحریمها براساس تحقیقات داخلی روی نظام بانکداری بین‌الملل است. پس می‌توانیم بگوییم برجام عملا نتوانست روابط کارگزاری بانکهای ایران را با بانکهای طرف قراردادشان به دوران پیش از سال91 برگرداند.
به عقیده این فعال حوزه بانکی، نکته قابل توجه این است که در تحریمهای دوره جدید، می‌توانیم از منافذ باز مانده در دولت پیشین آمریکا استفاده کنیم؛برای مثال امکان دسترسی ایران به برخی از بانکهای کشورهای طرف تعامل با ایران فراهم است یا امکان دسترسی ایران به بخش‌‌های صرافی برخی از کشورهای همسایه وجود دارد. در دور جدید تحریمها اتفاقی که رخ می‌دهد این است که با همکاری برخی کشورهای همسایه، عملا دسترسی ایران به سیستم‌‌های شبیه صرافی قطع و باعث شد که بخشی از دسترسی تجار و بازرگانان ما به بازار مالی بین‌الملل و فیزیک ارزی مسدود شود و نتیجه آن شوک کمبود اسکناس در داخل کشور شد. در تحریمهای جدید شاید تمامی منافذ دلاری بسته شود اما همگرایی اتحادیه اروپا با آمریکا دیگر وجود ندارد و تضمینهایی برای حفظ برجام برای ایران قائل شده اند؛ مثل ایجاد بانک همکاری اروپا که میتواند کارگشا باشد؛ مثلا تضمین خرید بخشی از نفت ایران یا امکان تسویه‌‌های بین‌المللی به یورو باعث می‌شود که ما راحت‌تر از تحریمهای پیش رو عبور کرده و کالاهای اساسی و مصرفی کشور را تأمین کنیم.
