گزارش
نقشههای خانوادگی برای تهران
گفتوگو با مدیر نخستین مؤسسه کارتوگرافی و جغرافیای خاورمیانه در تلویزیون همشهری
ثریا روزبهانی| روزنامهنگار
هویت پایتخت ابتدا در برخی از خیابانهای تهران قدیم شکل گرفت و سپس بخشی از شناسنامه پایتخت شد. یکی از این خیابانها عینالدوله است؛ خیابانی که روزگاری خانهای در آن بنا شد و بعدها «قلب جغرافیای ایران» از دلش سر بلند کرد. گفتوگوی این شماره دروازه تهران، دریچهای بود رو به 90سال تاریخ نقشهنگاری تهران و ایران با مهمانی که یکی از میراثداران این هویت تاریخی پایتخت است. محمدرضا سحاب، مدیر مؤسسه کاردیوگرافی و نقشهکشی سحاب، وارث نسلی است که نقشه، خط، مرکب و حافظه سرزمینی ما را شکل داد. در این گزارش بخشی از گفتوگوی مسعود فروتن با مدیر نخستین مؤسسه کاردیوگرافی و نقشهکشی خاورمیانه و ایران با عنوان سحاب آمده است.
استاد ابوالقاسم سحاب، بزرگ خاندان سحاب در خانهای بزرگ در کوچه معزالدوله، پلاک ۱۹ زندگی میکرد. خانهای با حیاطی وسیع، حوضی قدیمی و اتاقهایی که در آن نخستین ایده کارگاه نقشهکشی سحاب شکل گرفت. در همان خانه، کودکان خانواده بزرگ شدند، درس خواندند و آرامآرام دل به کاغذ نقشه و مرکب سپردند.
داستان 90ساله نقشهکشی خاندان سحاب و ترسیم نخستین نقشه گردشگری تهران در چهارراه امیراکرم با طعنه و تمسخر توریستهای خارجی شروع شد. ماجرا از زبان محمدرضا سحاب خواندنی و جالب است: «پدر سال1315دو فرانسوی را در خیابان امیراکرم میبیند که عدهای دورشان حلقه زدهاند. بعد از پرس و جو، متوجه میشود که این گردشگران بهدنبال انجمن ایران و فرانسه هستند. او یک کروکی ساده برای راهنمایی آنها میکشد و به گردشگران میهد. آنها میپرسند «شما نقشه گردشگری تهران را ندارید؟» و بعد از شنیدن جواب منفی، به خنده میگویند ایرانیها که ادعای 2500سال تمدن دارند، نقشه پایتخت کشورشان را ندارند. همین موضوع غیرت پدر را برمیانگیزد. مدتی بعد با 27قران پولی که داشته چند متر کاغذ کالک، یک شیشه مرکب و چند قلم هاشور از چهارراه قوامالسلطنه میخرد. پدرش میگوید برای گرفتن نقشه از تهران و اطلاعات سراغ رزمآرا برو. حاجیعلی رزمآرا، رئیس جغرافیای ارکان یا همان جغرافیای ارتش بود. او نقشه تهران را میدهد، اما اطلاعاتی ندارد و میگوید خودت برو رستورانها، هتلها و بقیه اماکن را پیدا کن. پدرم بعد از 6ماه نقشه لاتین و توریستی تهران را بهصورت اوزالید یعنی تکتک با جلدی از نقشه فرش ایرانی تهیه و هزار نسخه از آن را تکثیر کرد و درآمد حاصل از فروش این نقشه، سرمایه اولیه نقشههای دیگر شد. به این ترتیب نخستین نقشه گردشگری تهران در این خانه کشیده شد.»
از خانهای با 3کاربری تا مؤسسه سحاب در خیابان سمیه
عباس سحاب مدتی بعد از ازدواج به خانهای در خیابان جابری نقل مکان کرد و بساط نقشهکشی در این خانه علم شد؛ خانهای که برای سحابها چندکاربری داشت: «پدر من ۶فرزند داشت، 2پسر و 4دختر. خانه ما صبحها دفتر مؤسسه و محل کارتوگرافی بود، ظهر و عصر که بچهها از مدرسه میآمدند کلاس درس و مکان انجام تکالیف و شبها اتاق خواب ما میشد تا چند سال بعد که مادرم از بانک رهنی وام گرفت و طبقه دوم را ساختند و کارتوگرافی به این طبقه رفت. آن زمان ما تلفن نداشتیم و اگر کسی سفارش نقشه داشت باید به داروخانه یا خواربارفروشی نزدیک ما زنگ میزد. بعدها دفتر به تلفن مجهز شد و مادرم این مسئولیت را بهعهده گرفت. بعد از آن خانه قدیمی، در خیابان جابری یک آپارتمان اجاره کردیم و بعد به ساختمانی در میدان ژاله سابق (شهدای فعلی) رفتیم، از آنجا به ساختمانی روبهروی صفیعلیشاه و در نهایت مؤسسه سحاب در خیابان سمیه دایر شد.»
مکث
بانی سبکی نوین در جهان
عباس سحاب، بنیانگذار نقشهنگاری نوین در ایران، با خلق صدها اطلس و نقشه جغرافیایی، بانی سبکی نوین در جهان شد. او از بزرگان دانش جغرافیا بود و در طول دوران فعالیتش در این عرصه در ایران، نخستین مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی خاورمیانه را تأسیس کرد. عباس سحاب از آخرین بازماندگان نسل نقشهنگاران قدیمی و صاحب سبک در جهان است. او برای تهیه نخستین نقشههای ایران به بیش از 30هزار شهر و روستای ایران سفر کرد. حاصل زحمات و تحقیقات او مجموعههایی از نقشههای آموزشی برای دانشآموزان، بیش از ۱۷۰۰ اثر جغرافیایی ازجمله نقشه، اطلس، کتاب، کره جغرافیایی و دیگر وسایل آموزشی است. محمدرضا سحاب، نسل سوم خاندان سحاب هم از سال1339در مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب مشغولکار و آموختن نقشهنگاری شد و در 18سالگی با کمک پدر و استادش نقشههای جغرافیایی ترسیم و در رشته برجستهنمایی (استومپاژ)نقشهها، تخصص پیدا کرد. او اکنون گنجینه ارزشمندی از تالیفات خاندان سحاب را در مؤسسه سحاب نگهداری میکند و میخواهد این کتابها و اسناد تاریخی را که هویت ایران است به ملت ایران هدیه دهد.
