انتقاد قالیباف از سخنان روحانی و ظریف

سحر خانمحمدی؛ روزنامه‌نگار

اظهارات تازه حسن روحانی و محمدجواد ظریف درباره نقش روسیه در پرونده هسته‌ای ایران، موجی از واکنش‌های سیاسی در داخل کشور برانگیخت؛ واکنش‌هایی که در نهایت پای رئیس مجلس را نیز به میان کشاند. ماجرا از آنجا آغاز شد که وزیر خارجه دولت‌های یازدهم و دوازدهم در گفت‌وگویی رسانه‌ای، از موانعی سخن گفت که به ادعای او، روسیه در مسیر شکل‌گیری توافق برجام ایجاد کرده بود. ظریف در این گفت‌وگو تصریح کرد که مسکو در جریان مذاکرات، برای ایران دو خط قرمز تعیین کرده بود؛ نخست اینکه جمهوری اسلامی نباید با غرب به درگیری مستقیم برسد و دوم آنکه روابطش با جهان هرگز نباید به سطح آرامش و تعامل پایدار برسد. او گفت سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، با رویکردی بازدارنده مانع پیشرفت مذاکرات می‌شد و تمایل نداشت توافقی حاصل شود که به نزدیکی ایران و غرب بینجامد.
در ادامه همین مباحث، حسن روحانی، رئیس‌جمهور اسبق نیز در سخنانی به نقد عملکرد مسکو و پکن در قبال ایران پرداخت و گفت که در سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ هر دو کشور در همراهی با قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت علیه ایران نقش داشتند. او با اشاره به آن مقطع تاریخی گفت: «روسیه و چین نیز به آن قطعنامه‌ها رأی دادند و در عمل، در کنار غرب قرار گرفتند.» این مواضع که در فضای داخلی و رسانه‌ای بازتاب گسترده‌ای یافت، از سوی جریان‌های سیاسی مختلف به شکل‌های متفاوتی تفسیر شد؛ گروهی آن را نقدی تاریخی و روشنگرانه دانستند و گروهی دیگر، حمله‌ای بی‌موقع به روابط فعلی ایران با شرکای شرقی قلمداد کردند.
در واکنش به این اظهارات، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، پاسخ نسبتاً تندی ارائه داد. او گفت که تصمیم نهایی درباره بند موسوم به «مکانیسم ماشه» در مذاکرات وین، میان ظریف و جان کری گرفته شده و روسیه صرفاً متن مورد توافق دو طرف را پذیرفته است. لاوروف با توصیف برجام به عنوان «دام حقوقی»، افزود: «ایران خودش این توافق را امضا کرد و مادامی که پذیرفته بود، دلیلی برای مخالفت روسیه وجود نداشت.» او همچنین تأکید کرد که مسکو در تمام مراحل تلاش کرده است تا از منافع تهران در چارچوب حقوق بین‌الملل دفاع کند.
در حالی‌که فضای سیاسی کشور درگیر این جدال‌های رسانه‌ای بود، روز یکشنبه چهارم آبان، محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی در نطق پیش از دستور خود به طور صریح از روحانی و ظریف انتقاد کرد. قالیباف با اشاره به همکاری‌های راهبردی تهران و مسکو گفت: «لازم می‌دانم انتقاد صریح خود را نسبت به مواضع رئیس‌جمهور و وزیر خارجه اسبق اعلام کنم که دقیقاً در شرایطی که مسیر همکاری‌های راهبردی ما با روسیه در حال پیشرفت است، با مواضع خود به این مسیر لطمه زدند.»
رئیس مجلس تأکید کرد که منافع ملی باید فراتر از رقابت‌های جناحی دیده شود و نباید هیچ مقام سابقی با بیان تحلیل‌هایی که برای شرایط فعلی کشور هزینه‌ساز است، روابط بین‌المللی ایران را دچار آسیب کند. قالیباف یادآور شد که دستاوردهای ملی کشور در حوزه سیاست خارجی حاصل هم‌افزایی نهادها و همکاری با شرکای جهانی است و نباید با بیان‌های شخصی و متناقض، تصویر ناهماهنگی از سیاست ایران به بیرون ارسال شود.
او ضمن دفاع از مسیر فعلی همکاری‌های ایران و روسیه، آن را بخشی از سیاست خارجی متوازن دانست که هدفش تقویت جایگاه کشور در نظام بین‌الملل است. قالیباف تصریح کرد: «در شرایطی که تحولات منطقه‌ای و جهانی نیازمند انسجام داخلی است، طرح مباحثی که می‌تواند دستاویز رسانه‌های بیگانه قرار گیرد، به مصلحت کشور نیست.»
رئیس مجلس در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به چالش‌های اقتصادی و تحریمی موجود گفت که حفظ وحدت ملی در سیاست خارجی اهمیت حیاتی دارد و مجلس بر استمرار این رویکرد تأکید می‌کند. او از همه جریان‌های سیاسی خواست تا منافع ملی را بر مصالح جناحی ترجیح دهند و اختلافات گذشته را بهانه‌ای برای ایجاد شکاف در روابط خارجی کشور نسازند. به این ترتیب، واکنش قالیباف نشان داد که جدال بر سر نقش روسیه در برجام، از یک بحث تاریخی به مسئله‌ای زنده و پرچالش در سیاست امروز ایران تبدیل شده است؛ مسئله‌ای که هم جنبه سیاست خارجی دارد و هم ریشه در رقابت‌های سیاسی داخلی. در حالی‌که دولت جدید بر توسعه همکاری‌های شرقی و تقویت محور تهران-مسکو تأکید دارد، اظهارات چهره‌های دولت پیشین می‌تواند این مسیر را به‌صورت نمادین زیر سؤال ببرد. از این‌رو، سخنان رئیس مجلس را می‌توان تلاشی برای بازگرداندن تمرکز به وحدت در سیاست خارجی و جلوگیری از بروز تنش در روابط فعلی ایران با متحدانش دانست.