حال‌خوش‌باغ‌های‌جهانی ایران

راحله عبدالحسینی  | روزنامه‌نگار

این روزها که با تنش آبی دست‌به‌گریبان هستیم و خبر از کاهش سطح آب زیرزمینی و خشک شدن بسیاری از قنات‌ها را می‌شنویم، خواه ناخواه سایه سنگین بحران آبی روی باغ‌های ایرانی که آوازه جهانی دارند، خواهد افتاد‌ اما ساشا ریاحی‌مقدم، مدیر پایگاه میراث جهانی باغ و قنات ایرانی از حال خوش 9باغ جهانی ایران خبر می‌دهد.

5محور پایش
باغ ایرانی که در دنیای معماری حرفی برای گفتن دارد با تاریخ پیدایش قنات در ایران پیوند خورده و نخستین باغ‌های ایرانی در مسیر خروجی قنات‌ها شکل گرفته‌است. همین باغ‌هایی که جهانگردان اروپایی از آنها یاد کرده‌اند به جوی آب روان داخل باغ یا گذر قنات شناخته می‌شده و آب در چهارباغ‌ها در 4مسیر جاری بوده. 9باغ ایرانی در فهرست یونسکو ثبت جهانی شده‌اند و بالاگرفتن تنش آبی در کشور، حفظ و نگهداری از این میراث را جدی‌تر از قبل کرده‌است. مدیر پایگاه میراث جهانی باغ و قنات ایرانی به همشهری می‌گوید:«کم‌آبی و خشکسالی فضای‌سبز و باغ‌ها را هم بی‌نصیب نگذاشته‌است، اما خوشبختانه با توجه به پایشی که به تازگی از سوی مدیران پایگاه‌های هر یک از 9باغ جهانی انجام شده‌است، نشان می‌دهد‌که باغ‌ها در سلامت کامل هستند.» به‌گفته ساشا ریاحی‌مقدم، تبعات خشکسالی، ناترازی‌انرژی، تأثیرات جنگ 12روزه، آمادگی و تاب‌آوری در دوران پساجنگ در پایش اخیر مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

سیستم‌های مهندسی‌شده 
مدیر پایگاه میراث جهانی باغ و قنات ایرانی چند نمونه از پایش‌ اخیر باغ‌های جهانی را توضیح می‌دهد و می‌گوید: «باغ پهلوان‌پور مهریز در یزد از گذشته تا چندی پیش از طریق قنات سیراب می‌شد؛ قناتی که خشکسالی کم‌وبیش روی آن تأثیر داشته‌است. پایش‌های بموقع سبب شد تا مخازن برای آبیاری باغ از آب چاه پر شود.» چشمه سلیمانیه که باغ فین‌کاشان را سیراب می‌کند در سال‌های اخیر با کاهش دبی آب روبه‌رو شده و به‌گفته ساشا ریاحی‌مقدم، جبران این کسری با خرید سهم آب بیشتر از چشمه جبران شده‌است. او می‌افزاید: «سیستم آبرسانی برخی از باغ‌هاي جهانی سیستمی کاملا مهندسی شده و همسو با نظام طبیعت، توپوگرافی و شیب زمین بوده که البته در طول تاریخ از بین رفته‌است. از میان باغ‌ها فقط درباره عباس‌آباد بهشهر نگرانی اندکی وجود دارد زیرا سطح آب دریاچه متصل به باغ پایین رفته و باید منتظر بارش‌های بعدی باشیم.»  تأمین آب این روزهای 3باغ چهل‌ستون اصفهان، ارم شیراز و دولت‌آباد یزد نیز از آب چاه است.

مکث
 9باغ جهانی و برنامه‌های حفاظت
باغ‌های جهانی یونسکو مجموعه‌ای از ۹ باغ ایرانی هستند که در سال ۲۰۱۱ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌اند و شامل باغ‌های پاسارگاد در مرودشت، ارم در شیراز، چهل‌ستون در اصفهان، فین در کاشان، عباس‌آباد در مازندران، شازده در کرمان، دولت‌آباد در یزد، پهلوان‌پور در مهریز و اکبریه در بیرجند می‌شوند. قرار است قنات‌هایی که از گذشته آب باغ‌ها را تأمین می‌کردند، احیا ‌شوند و همچنین همکاری با جهادکشاورزی و آب منطقه‌ای استان‌ها از دیگر برنامه‌ها برای حفظ این میراث جهانی است. 

دانش بومی ایرانی وقتی به طراحی باغ رسید، بر 3عنصر درختان، آب و کوشک تأکید داشت. باغ‌های ثبت‌جهانی شده ایران در یونسکو به خوبی نشان می‌دهد که این عناصر چطور در تلفیق با هم آرامش زیر سایه درختان را برای انسان به ارمغان می‌آوردند