تله‌تئاترها در تله بی‌پولی

فهیمه پناه‌آذر/روزنامه‌نگار

2 باجناق در یک محله زندگی می‌کنند و گهگاه با هم رفت‌وآمد دارند و مهمانی‌های خانوادگی ساده‌ای برگزار می‌کنند؛ اما پس از مدتی با چشم‌ و هم‌چشمی، روش خود را تغییر می‌‌دهند و مهمانی‌های مجلل‌تری برگزار می‌کنند تا آنجا که کم‌کم مجبور می‌شوند برای تهیه سوروسات مهمانی، وسایل منزلشان را هم بفروشند یا پول قرض کنند... قصه‌ای آشنا که با گذشت 30 سال از پخش آن، در خاطره خیلی‌ها باقی مانده است؛ تله‌تئاتر «باجناق‌ها» با بازی اکبر عبدی، سوسن مقصودلو، رسول نجفیان و آزاده پورمختار. 

قاب تلویزیون از دهه 30 با پخش تله‌تئاترها، هنرمندان زیادی به خود دیده است؛ هنرمندانی که برخی از آنها دیگر نیستند، اما آثارشان همچنان پخش می‌شود: حمید سمندریان، حسین پناهی، احمد آقالو، جمیله شیخی، جعفر والی، رکن‌الدین خسروی، مصطفی اسکویی، عباس جوانمرد و‌... آنان آثار ماندگاری چون دو مرغابی در مه، سوزنبانان، باجناق‌ها، بازپرس، آینه خیال، ‌آسانسور، برده رقصان، تله‌موش و تاجر ونیزی را به صورت تله‌تئاتر تولید کردند و گنجینه‌ای عظیم از خود به یادگار گذاشتند. اما تولید و پخش تله‌تئاترها در سال‌های اخیر،  دچار مشکلات زیادی شده؛ از سلیقه‌ای عمل کردن مدیران وقت تا نبود بودجه. 2 سال پیش وعده تولید تله‌تئاترهای جدید بعد از وقفه‌ای چندساله داده شد اما به دلایل مختلف کار منتفی شد و حالا مدیر گروه ادب و  هنر شبکه4 آب پاکی را روی دست هنرمندان تئاتر و دوستداران تله‌تئاتر ریخته و عنوان کرده که به دلیل نبود بودجه، پرونده تولید تله‌تئاترها بسته و از دستور کار شبکه خارج شده است.

بخشی از هزینه برنامه ترکیبی به تله‌تئاتر اختصاص یابد

رسول نجفیان که سابقه طولانی کارگردانی و بازیگری در تله‌تئاترها را از اوایل دهه60 دارد، از دوران شکوه تولید و پخش تله‌تئاترها  سخن می‌گوید؛ از همکاری با حسین پناهی در «دو مرغابی در مه» و «عزیز گلاب خانم». نجفیان به همشهری گفت: «ممکن است در طول این سال‌ها برخی تله‌تئاترها ضعیف بوده باشند اما تله‌تئاترهای خیلی خوبی هم داشتیم که تولید شده است. به همین خاطر کمبود بودجه یا ضعیف‌بودن برخی از تله‌تئاترها  نباید دلیلی شود که پرونده آن را کلا ببندند. تله‌تئاترها مخاطب خود را در هر زمان دارند و مخاطب انتظار آثار جدید نمایشی در تلویزیون را دارد.» 

بازیگر تله‌تئاتر «طاق نصرت» ادامه داد: «در حال حاضر ده‌ها برنامه ترکیبی و جُنگ با بودجه‌های هنگفت در شبکه‌های مختلف سازمان تولید می‌شود. سریال‌هایی با کیفیت پایین و بودجه‌های بالا تولید می‌شود اما وقتی نوبت تولید تله‌تئاتر است به بهانه نداشتن بودجه، تولیدش متوقف می‌شود. به نظرم اگر مدیران یک هزینه ناچیز از بودجه سریال‌ها را به تولید تله‌تئاتر اختصاص بدهند، هیچ مشکلی ایجاد نمی‌شود و تله‌تئاتر به حیات خود ادامه می‌دهد.»

 پول نداریم، تولید نمی‌کنیم

اما حمید ابراهیمی که مدیریت گروه ادب و هنر شبکه4 سیما را برعهده دارد، تنها دلیل بسته‌شدن پرونده تله‌تئاتر‌ها در شبکه4 را مشکل بودجه عنوان می‌کند. وی به همشهری یادآور شد: «تله‌تئاتر در تلویزیون سابقه طولانی دارد و دورانی طلایی را پشت سر گذاشته است. اواخر سال89 بود که تولید تله‌تئاتر به دلیل مشکلات مالی متوقف شد. به نظر می‌رسد مدیران وقت تلاش زیادی نکردند تا بتوانند بودجه‌ای را برای تولید تله‌تئاترها بگیرند و اگر هم تلاش کردند، باز هم موفق نشدند.» ابراهیمی معتقد است که تولید تله‌تئاتر هزینه‌های نسبتا زیادی دارد و وقتی بودجه‌ای نباشد عملا هیچ کاری نمی‌توان انجام داد. او همچنین به وعده محقق نشده یعنی تولید 17تله‌تئاتر هم اشاره کرد: «قرار بود 17تئاتر تولید شود اما نتوانستیم آن را محقق کنیم. در حال حاضر تله‌تئاتر به یک ژانر تلویزیونی تبدیل شده که مخاطبان خود را دارد و بسیاری از مخاطبان از تماشای تله‌تئاترها لذت می‌برند. امیدوارم مدیران بالادستی بتوانند در آینده‌ای نزدیک بودجه لازم را برای تله‌تئاترها بگیرند.»

تئاترهای روی صحنه به درد تلویزیون نمی‌خورد

مدیر گروه ادب و هنر شبکه4 در پاسخ به این سؤال که چرا از لوح‌های فشرده تئاتری برای پخش استفاده نمی‌کنید و چرا با گروه‌های تئاتری برای ضبط  نمایش‌ها وارد تعامل نمی‌شوید، یادآور شد: «لوح‌های فشرده کیفیت و استانداردهای لازم را برای پخش در تلویزیون ندارند. درباره گروه‌های تئاتری هم باید بگویم به‌ندرت تئاتری پیدا می‌شود که قابل پخش در تلویزیون باشد. از یک‌سو محتوا و نوع پوشش‌ها قابل پخش نیستند و از سوی دیگر گروه‌ها به دلایل اجرای متراکم و سالن‌ها به دلیل شلوغی، وقت و اجازه ضبط را نمی‌‌دهند. برخی از بازیگران هم برای این کار وقت نمی‌گذارند. در مقطعی تلاش کردیم این اتفاق بیفتد و تنها 2نمایش را پیدا کردیم که قابل پخش از تلویزیون باشد.»  ابراهیمی در ادامه به نوع دکور نمایش‌ها و همچنین نورپردازی و صدابرداری هم اشاره و عنوان کرد: «وقتی هزینه‌ای سنگین برای این امور می‌پردازیم، باید موضوعاتی برای تله‌تئاترها انتخاب کنیم که مناسب پخش در تلویزیون  باشد.»

بودجه بهانه است، مدیران دغدغه ندارند

اما عباس جهانگیریان، نمایشنامه‌نویس، علت تعطیلی تله‌تئاترها را تنها نبود بودجه نمی‌داند. وی به همشهری گفت: «‌زمانی بودجه خوبی برای تله‌تئاترها اختصاص می‌یافت، اما تولیدات به صفر رسید. اواخر سال89 بود که سالانه نزدیک به 300تله‌فیلم در رسانه ملی و شبکه‌های مختلف تولید می‌شد اما تولید تله‌تئاتر به 2اثر رسید. بهانه این بود که تله‌تئاتر هزینه زیادی دارد اما نمی‌دانم چرا به تولید تله‌فیلم‌هایی که کمترین محتوا را داشتند، بها می‌دادند.»  مولف کتاب 2جلدی  «فرهنگ تئاترها و نمایش‌های تلویزیونی» ادامه داد: «مدیران رسانه ملی دغدغه‌ای برای تله‌تئاتر ندارند و معتقدم که مدیران 7سال اخیر صداوسیما اصلا به  این عرصه توجه نمی‌کنند.»  وی در ادامه به تولید تئاترهای تلویزیونی اشاره کرد و یادآور شد: «از مجموع تله‌تئاترهای‌ تولیدشده، تنها نیمی از آن توسط تلویزیون تولید و 50درصد آن خارج از شبکه  ساخته می‌شود.»

گروه‌های تئاتر، موافق ضبط تئاترهایشان هستند

جهانگیریان برخلاف نظر مدیر گروه ادب و هنر شبکه4 که تعامل با گروه‌ها را برای ضبط نمایش‌های روی صحنه دشوار می‌داند، معتقد است که ضبط تئاترهای صحنه‌ای می‌تواند تله‌تئاتر‌ها را نجات دهد. وی ادامه داد: «می‌توان با گروه‌های تئاتری رایزنی کرد و به طور حتم گروه‌ها هم بدشان نمی‌آید که تئاترشان ضبط و از تلویزیون پخش شود. در این میان پرداخت هزینه وجود دارد اما بسیار کم است. گروه‌های تئاتری کشور متوقع نیستند و دوست‌ دارند کارشان در آرشیو بماند. اگر با آنها صحبت شود، همکاری می‌کنند. در میان هنرها، تنها هنر تئاتر است که بعد از 30 تا 40شب اجرا، دیگر در آرشیو نیست. موسیقی، فیلم و کتاب آرشیو می‌شود اما تئاتر اینگونه نیست. تئاتر تنها هنری است که تاریخ مصرف دارد. متاسفانه کارهای بزرگی قبل و بعد از انقلاب اجرا شد که می‌توانست میراث تئاتری ما باشد اما به دلیل کم‌توجهی‌ها هیچ آرشیوی نداریم.»

 این نویسنده کودک و نوجوان باز هم به مسئله کمبود بودجه اشاره کرد و گفت: «تلویزیون اگر پول ندارد اما راهکارهای زیادی برای تولید تله‌تئاترها دارد. سازمان نیاز به اصلاحات دارد و باید درهایش را به روی هنرمندان باز کند.»  وی افزود: «تله‌تئاترها باعث زنده نگاه داشتن تئاتر ما می‌شود. حتی در شهرستان‌ها کارهای موفقی روی صحنه می‌رود که می‌توان با صرف هزینه‌ای اندک آنها را ضبط کرد و روی آنتن برد.»
شاید تولید تله‌تئاتر برای تلویزیون پرهزینه و سخت باشد، اما نباید به این مسئله به دیده یک مشکل نگاه کرد.


همراهی 60 ساله تله‌تئاترها

سال 1337 اولین کانال تلویزیونی در ایران به وجود آمد و نکته جذابش این بود  که بعد از مدتی کوتاه، این شبکه، شب‌های پنجشنبه خود را به پخش برنامه‌های نمایشی اختصاص داد. در آن دوران  مخاطب ایرانی با تئاترهای تلویزیونی روبه‌رو شد. بعد از مدتی 6گروه تئاتری به سرپرستی عباس جوانمرد، عزت‌الله انتظامی، علی نصیریان، جعفر والی، مرحوم موحد دیلمقانی و مرحوم رکن‌الدین خسروی فعالیت خود را آغاز کردند و اولین تله‌تئاتر با نام «مارگریت» نوشته آرمان سالاگرو ترجمه شاهین سرکیسیان به کارگردانی جوانمرد روی آنتن رفت. بعدها «عزاداران بیل» غلامحسین ساعدی با بازی عزت‌الله انتظامی تماشاگران خود را شگفت‌زده کرد.  

در سال‌های بعد از انقلاب، شبکه‌های 3، 5 و سیمافیلم هم گاهی اقدام به تولید و پخش تئاتر کردند و در میان شبکه‌های تلویزیون شبکه4 که عنوان شبکه فرهیختگان را یدک می‌کشد، وظیفه تولید و پخش آنها را برعهده دارد. شبکه4 سیما از اوایل تیرماه 96 پخش مجدد تله‌تئاتر و تله‌فیلم را در دستور کار خود قرار داد و هر پنجشنبه و جمعه ساعت24 یک تله‌فیلم و تله‌تئاتر منتخب از تولیدات شبکه را نمایش می‌دهد. اما همه اینها تولیداتی قدیمی هستند که اگرچه خاطره‌انگیزند، اما جای خالی تله‌تئاترهای جدید و امروزین در کنداکتور شبکه4، کاملا  مشهود است.