جلد دوم مجموعه تهران‌نگاری به‌زودی منتشر می‌شود
تهران در آینه مطبوعات عهد ناصری و مظفری
راحله عبدالحسینی | خبرنگار:
جلد دوم کتاب «تهران‌نگاری» مراحل صفحه‌آرایی را می‌گذراند تا به‌زودی به چاپ برسد. «رضا شیرازیان» همراه تعدادی از پژوهشگران این بار سراغ روزنامه‌های عهد قاجار رفته‌اند تا تهران را در آینه مطبوعات دوران ناصری و مظفری به ما نشان دهند. جلد دوم کتاب تهران‌نگاری نیز مانند جلد اول به‌عنوان بانک اطلاعاتی و کتاب مرجع شناخته می‌شود و در کتابخانه‌های عمومی و دانشگاه‌ها و برخی سازمان‌ها در اختیار علاقه‌مندان و پژوهشگران خواهد بود. شیرازیان را بیشتر با کتاب اطلس تهران قدیم و جلد اول تهران‌نگاری که مجموعه کاملی از نقشه‌ها و اماکن تهران قدیم است می‌شناسیم. او قصد دارد بعد از انتشار جلد دوم، مجموعه تهران‌نگاری را با بررسی شرایط تهران در مطبوعات عهد محمدعلی شاهی، احمد شاهی و دوران پهلوی اول و دوم را ادامه دهد. کتاب تهران‌نگاری سبک زندگی تهرانی‌ها، آداب و رسوم، مسائل و مشکلات، پیشرفت‌ها و موفقیت‌ها را به تفکیک و دسته‌بندی شده پیش روی ما قرار می‌دهد.
بعد از گردآوری نقشه‌ها و اماکن تهران قرار است جلد دوم مجموعه تهران‌نگاری چه اطلاعات و اسنادی درباره تهران قدیم در اختیار مخاطب بگذارد؟
بررسی اسناد راجع به تهران قدیم در واقع شامل 17 ماده اطلاعاتی است که به تدریج مرتب می‌کنم تا در اختیار علاقه‌مندان قرار بگیرد. جلد اول تهران‌نگاری مربوط به نقشه‌ها و اماکن تهران بود. نقشه‌ها چون اطلاعات مکانی هستند پایه همه پژوهش‌ها و تحقیقات شهری محسوب می‌شوند. بعد از مرحله گردآوری و نقشه‌ها هرچه اطلاعات درباره تهران بود و هر اتفاقی را که به تهران ربطی داشت در روزنامه‌های قدیمی کشور استخراج کردیم تا در قالب جلد دوم مجموعه تهران‌نگاری منتشر شود.
بررسی مطبوعات در چه بازه زمانی انجام شده است؟ از زمان محمدشاه قاجار که کاغذ اخبار منتشر شد؟
مجموعه تهران‌نگاری مطبوعات از انتشار روزنامه وقایع اتفاقیه در ابتدای سلطنت ناصرالدین شاه قاجار شروع می‌شود و تا انقلاب اسلامی را دربرمی‌گیرد. ولی همه اینها در یک مجلد جا نمی‌شود. چون خیلی زیاد است. اکنون مجلد اول که شامل دوره‌های ناصری و مظفری و حدود 60سال است مراحل چاپ را می‌گذراند و تهران در مطبوعات دوره قاجار نام دارد. در دوران محمدعلی شاهی اسناد خیلی کم است. برعکس در دوره احمد شاه حجم روزنامه‌ها خیلی زیاد و در واقع همین دوران است که روزنامه، روزنامه می‌شود. قبل از آن روزنامه به‌صورت هفتگی و برخی 2هفته یکبار درمی‌آمد. اما در دوره احمدشاه روزنامه‌ای داریم به سبک روزنامه‌های امروز که هر روز منتشر می‌شود. خیلی هم جالب هستند.
چطور؟
برای اینکه اتفاقات خیلی متنوع است. از وضع آب و هوا، امراض، بلایای طبیعی مثل سیل و زلزله و توفان، موفقیت‌های آموزشی و علمی، وقایع سیاسی، آگهی‌ها و قیمت اجناس و ارزاق هر هفته در روزنامه منتشر می‌شد.
مهم‌ترین دستاوردی که مرور مطبوعات یک قرن پیش به ما می‌دهد چیست؟ چقدر زاویه نگاه ما به تهران تغییر می‌کند؟
شهر مجموعه‌ای از مسائل به هم پیوسته است. ما به مرور عادت کرده‌ایم که مسائل را از هم تفکیک کنیم و هر تکه‌ای را به نهادی بسپاریم. مثلاً نظمیه شکل گرفت. پلیس یک ارگان شهری بود و بعد نهاد مستقلی شد. با خواندن روزنامه‌های دوران ناصری و مظفری به هم پیوستگی این اتفاقات را می‌بینیم. مثلاً چطور برای حل مسئله بیماری‌های فراگیر مثل وبا مجلس حفظ‌الصحه را تشکیل می‌دهند. اعضای مجلس درباره نظافت شهر تصمیم می‌گیرند. بعد نیرو استخدام می‌کنند که چطور زباله را از شهر خارج کنند. چه قواعدی وضع می‌شود. چه قواعدی برای عمران شهر گذاشته می‌شود. اینها به هم پیوسته است. با مدرن شدن زندگی این پیوستگی به چشم نمی‌آید.
اتفاقی بوده که بیشتر توجه شما را جلب کند؟
یکی از اتفاقات جالب این بود که نشان می‌داد بیشتر غذای شهر تهران از گندم پیرامون شهر تأمین می‌شد. اگر باران کم می‌بارید نان گران می‌شد و ممکن بود قحطی شود. با سختی از گیلان و مازندران زغال و برنج می‌آوردند که کم‌کم راه‌های صعب‌العبور را تعریض و تسطیح کردند.
دسته‌بندی مطالب چطور انجام شده است؟ مثلاً اگر پژوهشگری بخواهد درباره موضوع آب تهران تحقیق کند چطور می‌تواند همه موضوعات مربوط به آن را در تاریخ 60ساله مطبوعات دوران ناصری و مظفری ببیند؟
این 60سال حدود 700هزار کلمه است. موضوعات مختلف از مطبوعات گردآوری شده. ضمن اینکه استنساخ شده. یعنی از روی نسخه‌هایی که خوانش آنها سخت بوده تبدیل شده به نسخه‌ای که خوانش راحت‌تری برای مخاطب دارد. کلاً دسته‌بندی روند تاریخی دارد. اخبار سال به سال تفکیک شده است. کتاب فهرست دارد که هر موضوع یا اسمی را جست‌وجو کنید مثلاً کمال‌الملک یا حکام تهران یا کدخداهای تهران، به مطلب مورد نظر دسترسی پیدا می‌کنید.
تغییر سبک زندگی تهرانی‌ها در مطبوعات نمود دارد؟
هر تحول جدید در شهر در روزنامه بازتابی داشته؛ درست مثل امروز. در دوران ناصری آموزش مدرن، برق، گاز، تلگراف، عکاسی، بلورسازی، اسلحه‌سازی و کالاهای خارجی وارد تهران شد. ابتدای دوران ناصری با آخر آن اصلاً قابل مقایسه نیست. با راه‌اندازی دارالفنون و تربیت متخصصان تحولاتی در تهران اتفاق افتاد. پزشکان، دندانپزشکان، باغبانان، مهندسان معدن و کلی فرماندهان نظامی می‌آیند و سرمنشأ تحول می‌شوند. زندگی در تهران تغییر کرد و هرچه‌آبادتر شد مهاجرت به تهران هم بیشتر شد. تهران در دوره ناصـری از حصار صفوی درمی‌آید. ارتـــبـاط تهران و شمیران به واسطه راه‌سازی و تلگراف بیشتر می‌شود. همه این فراز و نشیب‌ها تغییر سبک زندگی تهرانی‌ها را سبب شد.
تهران‌نگاری، کتابی برای متخصصان و علاقه‌مندان
کتاب‌های رضا شیرازیان، کتاب‌هایی تخصصی با رویکردی عمومی است. به این معنی که کتاب تخصصی را چنان ساده و ابتدایی در اختیار مخاطب می‌گذارد که هم متخصص می‌تواند از کتاب بهره‌‌بگیرد و هم افرادی که صرفاً علاقه‌مند هستند. چون معتقد است که هرچه کتاب ساده‌تر باشد گستره وسیع‌تری از مخاطب را جذب می‌کند. مجلد دوم تهران‌نگاری مانند مجلد اول در قطع سلطانی چاپ می‌شود و 7کیلوگرم وزن دارد. این کتاب را به‌زودی می‌توانید در کتابخانه‌های عمومی تهران، کتابخانه‌های اغلب دانشگاه‌ها به‌ویژه دانشگاه‌هایی که رشته شهرسازی دارند، کتابخانه مجلس و برخی کتابخانه‌های بین‌المللی پیدا کنید. شیرازیان پیش از این کتاب‌های گزارش جامع معرفی ارگ بم، جذابیت در بناها و محوطه‌های تاریخی، کفسازی در بناها و محوطه‌های تاریخی، راهنمای نقشه‌های تاریخی تهران، اطلس تهران قدیم و جلد اول تهران‌نگاری را منتشر کرده است.
