اعتراف تکان‌دهنده یک نماینده از اسنپ‌بک خبر نداشتیم

سیده‌زهرا عبداللهی؛ روزنامه‌نگار

توافق هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی (برجام) در تیرماه ۱۳۹۴ به امضا رسید و پس از آن در مجلس دهم شورای اسلامی به تصویب رسید. یکی از مهم‌ترین و در عین حال بحث‌برانگیزترین بندهای این توافق، «مکانیسم ماشه» یا همان «اسنپ‌بک» بود. طبق این سازوکار، هر یک از طرف‌های توافق می‌توانند در صورت ادعای نقض تعهدات از سوی ایران، روندی را فعال کنند که در نهایت منجر به بازگشت خودکار همه تحریم‌های بین‌المللی گذشته شود، بدون اینکه ایران یا حتی سایر اعضای شورای امنیت امکان وتوی آن را داشته باشند. این بند که از همان ابتدا مورد انتقاد کارشناسان قرار داشت، عملا دست کشورهای غربی را برای اعمال فشار بیشتر باز می‌گذاشت. با این حال، بسیاری از نمایندگان مجلس دهم که به برجام رأی مثبت دادند، مدعی‌اند از جزئیات دقیق آن مطلع نبوده‌اند. اکنون و پس از گذشت یک دهه، یکی از نمایندگان رأی‌دهنده به برجام اعترافی تلخ و تکان‌دهنده کرده است؛ اعترافی که نه تنها بار دیگر بحث‌ها درباره ‌خطاهای برجام را زنده کرده، بلکه پرسش‌های جدی درباره نحوه بررسی و تصویب این توافق در مجلس دهم را پیش روی افکار عمومی قرار داده است.

بی‌اطلاعی مجلس دهم از اسنپ‌بک
عبدالرضا عزیزی، نماینده مجلس دهم و از نمایندگان رأی‌دهنده به برجام در گفت‌وگو با همشهری اظهار داشت: در خصوص موضوع اسنپ‌بک باید بگویم که واقعا در آن زمان اطلاعی از این مسئله نداشتیم و هیچ‌گونه توضیح یا ترجمه‌ای هم در اختیار نمایندگان قرار نگرفت. من خودم امروز منتقدم. اگرچه به برجام رأی مثبت دادم، اما موضوع اسنپ‌بک را بعدها و حتی از زبان بزرگان شنیدم که آنان نیز بی‌اطلاع بودند. این مسئله نقطه ضعفی جدی است و ما می‌پذیریم که مجلس دهم در این زمینه مرتکب اشتباه شد. عزیزی در همین زمینه بیان کرد: من که هم در مجلس نهم و هم در مجلس دهم حضور داشتم، از وجود چنین بندی در توافق بی‌اطلاع بودم و با این حال به برجام رأی مثبت دادم. این، به‌روشنی یکی از خطاهای برجام بود. واقعیت آن است که ما با خوش‌بینی وارد این مسیر شدیم. قصد هم این نبود که یکدیگر را زیر سؤال ببریم، اما متأسفانه برخی اجازه ندادند توافق به نام دولت وقت ثبت شود و این رفتار به ضرر منافع ملی تمام شد.

پذیرش اشتباه مجلس دهم در تصویب برجام
این نماینده مجلس دهم اضافه کرد: البته برجام در کنار ضعف‌ها، نقاط مثبتی هم داشت، از جمله آنکه قرار بود تحریم‌ها لغو شود و حق غنی‌سازی در داخل کشور به رسمیت شناخته شود. اگر طرف‌های مقابل که اساسا قابل اعتماد نبودند، به تعهدات خود پایبند می‌ماندند و از توافق خارج نمی‌شدند، شرایط امروز به‌مراتب بهتر می‌بود. اکنون شاهدیم که آن‌ها سایت‌هایی مانند فردو و اصفهان را هدف قرار دادند و این وضعیت بسیار بدتر از ادامه مسیر برجام است.

خطای بزرگ برجام: خوش‌بینی ساده‌لوحانه
وی تأکید کرد: در برجام امتیاز مهم ما این بود که می‌توانستیم به‌طور صلح‌آمیز غنی‌سازی انجام دهیم. حتی در بحث سلاح هسته‌ای نیز ما هرگز چنین قصدی نداشتیم، چرا که فتوای مقام معظم رهبری و علمای دینی ما مبنی بر حرمت تولید سلاح هسته‌ای، بالاتر از هر قانون دیگری است. بنابراین مسیر ما اساسا غیرصلح‌آمیز نبود، اما طرف مقابل چنین رویکردی نداشت.
 
دشمنان در هر صورت حمله می‌کردند
عزیزی خاطرنشان کرد: حتی اگر جمهوری اسلامی هم وجود نداشت و رژیم دیگری بر سر کار بود، باز هم دشمنان برنامه‌های خود را برای حمله به ایران دنبال می‌کردند. آن‌ها پروژه‌ای از نیل تا فرات طراحی کرده‌اند، اما بدون تردید در اجرای این طرح موفق نخواهند شد.

اگر غرب پای امضا می‌ایستاد، امروز شرایط بهتر بود
اعتراف عبدالرضا عزیزی، نماینده مجلس دهم و یکی از رأی‌دهندگان به برجام نقطه عطفی در بازخوانی تجربه ایران در توافق هسته‌ای است. او صریح می‌گوید که خود و بسیاری از نمایندگان از «اسنپ‌بک» بی‌اطلاع بوده‌اند و این موضوع را به‌عنوان یک خطای تاریخی می‌پذیرد. چنین اظهاراتی نشان می‌دهد که تصمیمی در ابعاد ملی، با پیامدهای سیاسی و اقتصادی گسترده، در فضایی پر از خوش‌بینی و بدون اطلاع‌رسانی دقیق به نمایندگان به تصویب رسید. این سخنان در شرایطی بیان می‌شود که مکانیسم ماشه عملا به یکی از ابزارهای فشار غرب علیه ایران تبدیل شده است و همان‌گونه که کارشناسان هشدار داده بودند، امکان بازگرداندن تحریم‌ها در هر لحظه، به دست طرف‌های مقابل سپرده شده است. اکنون که نمایندگان وقت اعتراف می‌کنند حتی از ترجمه کامل مفاد توافق هم مطلع نبوده‌اند، پرسش‌های جدی درباره فرایند تصمیم‌سازی و بررسی برجام در مجلس دهم مطرح می‌شود: آیا نمایندگان تحت فشار سیاسی و فضای روانی آن روزها رأی دادند یا اینکه عمدا جزئیات پنهان ماند تا هزینه‌های سیاسی تصویب توافق کاهش یابد؟

دشمنان ایران و پروژه شکست‌خورده از نیل تا فرات
برجام از همان ابتدا دوگانه‌ای از امید و تردید با خود به همراه داشت. یک سوی ماجرا لغو تحریم‌ها، بازگشت ایران به اقتصاد جهانی و رسمیت یافتن حق غنی‌سازی بود؛ سوی دیگر، مکانیسم‌هایی مانند اسنپ‌بک که عملا دست ایران را در برابر بدعهدی‌های غرب بست. تجربه سال‌های بعد نشان داد که خروج آمریکا از توافق و بازگشت تحریم‌ها، دقیقا با همین سازوکار ممکن شد و همان‌گونه که عزیزی می‌گوید، «باگ بزرگ برجام» را آشکار کرد. اعتراف امروز، نه تنها مرور یک اشتباه تاریخی است، بلکه هشداری جدی برای آینده نیز به شمار می‌آید. اگر تصمیمات بزرگ ملی بار دیگر بدون دقت، بدون شفافیت و بر پایه خوش‌بینی محض اتخاذ شوند، تبعات آن بار دیگر بر دوش ملت خواهد بود. برجام به‌عنوان تجربه‌ای پرهزینه، اکنون به یک درس سیاسی بدل شده است: هیچ توافقی بدون بررسی دقیق و لحاظ کردن همه سناریوها قابل اتکا نیست، به‌ویژه وقتی پای منافع ملی و امنیت کشور در میان است.