معروف‌ترین فرش‌های ایرانی در جهان
از گران‌ترین تا قدیمی‌ترین ، از بزرگ ترین تا نفیس‌ترین ؛ فرش ایران در دنیا رقیب ندارد
سیدسروش طباطبایی‌پور
نخ و ابریشم، رنگ‌های طبیعی، قوس‌های اسلیمی و تقارن، دار قالی، تار و پود و احساسی که از دستی هنرمند به رج‌های قالی گره می‌خورد و بساطی رنگین و مخملین را زیر پای مردمان این سرزمین می‌گسترد و قصه 2500ساله فرش ایرانی پدید می‌آید. علاوه بر این همه زیبایی و عطر و رنگ، دلایل دیگری هم وجود دارد که چشمان جهانیان را به فرش ایرانی خیره کرده است؛ تنوع و اصالت طرح، استفاده از رنگ و الیاف طبیعی، بافت ظریف، ماندگاری بالا و ده‌ها ویژگی دیگر، فرش ایرانی را زبانزد خاص و عام کرده است. در ایران نیز برخی شهرها در بافت فرش، زبانزد‌ترند؛ مثل فرش‌های قم و کاشان، تبریز و برخی فرش‌های عشایر ایران مثل بختیاری‌ها و قشقایی‌ها. البته این هنر ارزشمند، نسل به نسل از نیاکان ما به نسل‌های بعد رسیده و همین است که بوی هنر دیروز را می‌توان در قالی‌های دستباف امروز، جست‌و‌جو کرد. اینجا، به‌دنبال فرش‌های دستباف منحصر‌به‌فرد سرزمینمان می‌گردیم و آنها را از نظر می‌گذرانیم.
قدیمی‌ترین فرش جهان
دره پازیریک در منطقه‌ای کوهستانی در جنوب سیبری مرکزی قرار دارد که در قرن 3 تا 6 پیش از میلاد مسیح، گروهی از اقوام ایرانی‌تبار شرقی به نام سوکاها در آن زندگی می‌کردند. در سال ۱۹۴۹ میلادی فرش نفیسی در گور یخ‌زده یکی از فرمانروایان این قوم پیدا شد که به‌دلیل انجماد دائمی خاک آن منطقه به شکل شگفت‌انگیزی از گزند پوسیدگی در امان مانده بود. با انجام آزمایش روی این فرش ۲ در ۸۳/۱ متری به‌نظر می‌رسد که این فرش گره‌دار، حدود ۲۵۰۰ سال قدمت دارد که به‌عنوان قدیمی‌ترین فرش جهان شناخته می‌شود. تراکم گره، نخ پشمی مرغوب، نقوشی مدرن از تلفیق موجودات واقعی و خیالی، رنگ غالب قرمز و گرم و پرانرژی این فرش، از جلوه‌های بی‌نظیری است که آن را به اثری فراتر از زمان خود بدل کرده است. این فرش بسیار شبیه فرشی است که در تخت‌جمشید پیدا شده و ۲۸ سربازی که در حاشیه این فرش قرار دارد، شبیه سربازانی است که خشایارشاه را به تخت جمشید می‌بردند و مواردی از این دست، بر ایرانی‌بودن این فرش تأکید دارد.
رکوردشکنی فرش کرمان
حدود 10سال پیش فرشی در حراج معتبر ساتبیز در نیویورک فروخته شد که رکورد گران‌ترین فرش جهان را شکست؛ فرشی کرمانی در ابعاد 67/2در 96/1متر و با قدمتی حدود 360سال که با قیمت باورنکردنی ۳۳ میلیون و ۷۶۵ هزار دلار در 10دقیقه به فروش رفت. این قالی دستباف را یک سناتور آمریکایی به نام ویلیام ای. کلارک در سال 1926به موزه‌ای در واشنگتن اهدا کرده بود تا آن را حفظ کند و به‌خاطر نام صاحبش، به فرش کلارک نیز معروف است. البته او فکر نمی‌کرد سال‌ها پس از مرگش، فرش محبوبش را به حراج بگذارند. این قالی طرحی فریبنده دارد و مرموز و باشکوه است و به بهشتی می‌ماند که آن را با برگ‌های داسی‌شکل و نقش گل و بوته آراسته باشند.
بزرگ‌ترین فرش جهان
فرشی ایرانی به مساحت5700 مترمربع، سالن اصلی نمازخانه مسجد شیخ زائد را در ابوظبی پوشانده است. این فرش خراسانی باعظمت که نامش در کتاب رکوردهای گینس به‌عنوان بزرگ‌ترین فرش جهان در سال 2007 ثبت شده، در حدود 2میلیارد و 300میلیون گره دارد و برای بافتن آن از 38تُن پشم و پنبه مرغوب استفاده شده است. رنگ غالب زمینه این فرش، سبز است و در آن از ۲۵ طیف رنگی گیاهی مملو از نقوش اصیل ایرانی و اسلامی استفاده شده است. برای بافت این فرش حدود 1200نفر بافنده که بیشتر نیشابوری بودند، همکاری کردند و طراحان برجسته‌ای چون محمود فقیرحق و علی خلیفی هم نقش داشتند. بد نیست بدانید مقامات اماراتی از این فرش به‌عنوان یک جاذبه توریستی استفاده می‌کنند.
خوشنویسی با طرح‌های اسلیمی
در طراحی فرش‌های نفیس ایرانی، معمولاً گل، مرغ و طرح‌های اسلیمی خودنمایی می‌کنند؛ اما فرشی که مربوط به دوران صفوی است، حاشیه‌ای خوشنویسی‌شده دارد که همین موضوع آن را منحصر‌به‌فردتر کرده است.
این قالی در قرن 16میلادی بافته و برای آخرین بار به قیمت نجومی 4میلیون و 300هزار دلار در یک حراجی فروخته شد. از کتیبه‌های حاشیه این فرش مشخص است که احتمالاً هدیه‌ای دیپلماتیک بوده که توسط دربار صفوی به ترکان عثمانی هدیه داده شده است.
قالی‌های اردبیل
سال‌ها پیش در مقبره شیخ صفی‌الدین اردبیلی، 2تخته فرش نفیس با شهرتی جهانی وجود داشت که در فهرست 50شاهکار هنری برگزیده جهان قرار گرفته است. یک جفت قالی با شمسه‌ای در وسط فرش و 2چراغدان در طول آن همراه با طرح‌هایی نسبتاً ساده و روح‌نواز که چون برای عبادتگاه بافته شده بود، طرحی آرام و انتزاعی دارد و بدون هیچ نشانی از تصویر انسان یا حیوان طراحی و بافته شده است. این دو تخته قالی که در دوران شاه طهماسب صفوی برای آرامگاه جدش بافته شده بود، به بهانه‌ای از کشور خارج شد و اکنون یک قطعه از این دوفرش در موزه ویکتوریا و دیگری در موزه هنر لس‌آنجلس نگهداری می‌شود. پرز این فرش به‌جای ابریشم از پشم است تا رنگ‌های اناری و نیلی فرش را بهتر نگه دارد و تعداد گره‌های آن 5300گره در هر 10سانتی‌مترمربع است تا نسبت به فرش‌های معمولی، جزئیات بیشتری را نشان دهد. قالی‌های اردبیل یک سند تاریخی هم محسوب می‌شود؛ زیرا دارای تاریخ و امضا است و در 946قمری بافته شده است.
فرش گلدانی کرمان
فرش گلدانی کرمان به‌عنوان نخستین فرش با طرح مشهور هراتی شناخته می‌شود. این فرش با گل‌ها، برگ‌ها و شاخه‌های پر رمز و راز همراه با زمینه‌ای آبی‌رنگ و چشمگیر تزئین شده و زمینه‌ای موج‌دار دارد.
این فرش برای آخرین بار در حراجی در سال 2013با قیمت باورنکردنی 9میلیون و 600هزار دلار فروخته شد که بعد از فرش کلارک، دومین قالی گران
جهان است.
