گزارش
دیپلماسی برای خدمت
نشست تلویزیون همشهری درباره تحرکات دیپلماسی عمومی و شهری برای شکست تحریم‌ها
محسن تولایی-روزنامه‌نگار
در دهه۹۰، سیاست خارجی ایران به‌شکلی تک‌ساحتی پیگیری شد که منجر به فاصله گرفتن از شرکای بین‌المللی و از دست دادن فرصت‌های راهبردی گشت. این تجربه تلخ سبب شد تا در دوره‌های بعدی، به‌ویژه از زمان آیت‌الله رئیسی به این‌سو، نگاه جامع‌تری به عرصه روابط خارجی شکل بگیرد. در این میان، «دیپلماسی شهری» به‌عنوان مکمل دیپلماسی رسمی نقش مهمی یافته است. برخلاف تصور عمومی که سیاست خارجی را صرفا در حیطه دولت مرکزی می‌بیند، امروز بیش از نیمی از تعاملات بین‌المللی کشورها در قالب پارادیپلماسی و ارتباطات دولت‌های محلی، نظیر شهرداری‌ها، شکل می‌گیرد. تجربه موفق شهرداری تهران در مذاکرات دوجانبه با شهرهایی مانند بلگراد، بغداد و آستانه نشان می‌دهد که ظرفیت‌های شهری می‌توانند در حل مسائل راهبردی نظیر حمل‌ونقل، محیط‌زیست، پسماند و حتی امنیت غذایی ایفای نقش کنند.
تشکل‌هایی نظیر UCLG و اجلاس‌های شهرداری‌های بریکس نیز بستری برای این تعاملات فراهم کرده‌اند و پیوستن تهران به این روند، فرصتی برای تبدیل ظرفیت‌های مهندسی، عمرانی و خدماتی به مزیت‌های صادراتی و دیپلماتیک است. در شرایطی که فشار تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی مسیر دیپلماسی رسمی را کند کرده‌اند، چابکی نهادهای محلی می‌تواند راهی برای خنثی‌سازی تحریم‌ها و تقویت پیوندهای منطقه‌ای و جهانی باشد. این رویکرد نه‌تنها به کاهش وابستگی به مسیرهای رسمی کمک می‌کند، بلکه امکان هم‌افزایی درون‌حاکمیتی را نیز تقویت و منافع ملی را با سرعت و کارآمدی بیشتری تأمین می‌نماید. برای بررسی این موضوع، تلویزیون اینترنتی همشهری میزبان حمیدرضا غلامزاده معاون امور بین‌الملل مرکز ارتباطات شهرداری تهران بود که مشروح این گفت‌وگو در ادامه از نظر می‌گذرد.
ما یک تجربه تلخ در دهه90 داریم که دوستان خودمان را فراموش کردیم. آقای ظریف در گزارش معروفی به مجلس گفتند فاصله بین خودمان با دوستان در دنیا گذاشته‌ايم... در دوره شهیدرئیسی و حتی در دولت آقای پزشکیان اما شاهد تحرک دیپلماتیک خوبی هستیم.
اشکال اصلی که ما در دهه90 داشتيم این است که سیاست خارجی ما تک‌ساحتی شد. وقتی صحبت از روابط دیپلماتیک می‌کنیم، یعنی هر جا که می‌تواند منافع ملی را محقق کند باید از آن استفاده كنيم. این موضوع از دوره شهیدرئیسی آغاز شد. روابط خارجی باید برای ما فرصت ایجاد کند. بخشی از این فرصت‌ها از همسایگان و کشورهای همسو با ما آغاز شد. منظور از همسو الزاما کشورهای محور مقاومت نیست؛ مثلا می‌تواند کشورهای باشگاه تحریمی‌ها باشد. فرصت دیگر سازمان‌های بین‌المللی هستند. وقتی با ائتلافی ارتباط بگیریم، ناخودآگاه با کشورهای عضو ائتلاف هم ارتباط گرفته‌ایم. شانگهای و بریکس نمونه‌های خوبی در این اتفاق بودند. نصف جمعیت جهان و بیش از یک‌سوم بازار اقتصادی جهان در اختیار بریکس است. برای ما که تحریم‌ها را تجربه کرده‌ایم، فرصت بسیار خوبی است. ما زمانی تحریم‌ها را دور می‌زدیم، بعد از آن وقتی زهر کشنده تحریم‌ها از بین رفت، شروع به خنثی کردن تحریم‌ها كرديم و تصميم گرفتیم تا بتوانیم زندگی نرمال خودمان را داشته باشیم.
حضور آقای زاکانی در برزیل چه معنایی دارد؟
موضوع بحث مسیرهای جایگزین دیپلماسی رسمی است. دیپلماسی رسمی در قوه مجریه تعریف می‌شود و بخشی از آن هم دیپلماسی پارلمانی است. آقای قالیباف در مجلس دارند چنین می‌کنند. همین الان سفر ایشان به آمریکاي‌لاتین فرصت‌سازی‌های خوبی فراهم خواهد کرد. کمی قبل‌تر سفر ایشان به بیروت فضاشکن بود و خودش پشت رل هواپیما نشست و به بیروت رفت و اين خيلي تأثیرگذار بود. اینها را نمی‌شود نادیده گرفت. همه‌‌چیز دیپلماسی رسمی نیست. در 3دهه اخیر نهایتا 50درصد روابط خارجی کشورها در دیپلماسی رسمی تعریف می‌شود. بیشتر بار روی پارادیپلماسی و دولت‌های محلی مثل شهرداری‌ها قرار می‌گیرد. شهرداری‌ها می‌توانند ظرفیت خیلی خوبی را فعال کنند. دیپلماسی شهری در سطح محلی خودش به دیپلماسی رسمی کمک می‌کند. شهرداری‌ها در سطح محلی چابک هستند. تشکل یوسیالجی در همین سطح تعریف می‌شود. شهرداری‌ها و دولت‌های محلی خیلی سریع‌تر دارند این کار را انجام می‌دهند. مثلا تلاش برای حفظ محیط‌زیست یا کاهش آلودگی هوا، موضوعاتی هستند که دولت‌ها روی آن بحث می‌کنند. پکن یکی از شهرهایی است که آسمان آبی نداشت. دولت محلی روی برقی‌سازی تمرکز کرد و تا حد زیادی آلودگی را مرتفع نمود. بحث پسماند، مورد مشابه دیگر است که سریعا درباره زباله‌ها فکر كردند. در یک کشور اما نمی‌شود نسخه واحدی داد. اصفهان و تهران، رشد بافت متفاوتی در جمع‌آوری و بازیافت زباله دارند. سازمان محیط‌زیست مورد به مورد باید بررسی نمايد ولی شهرداری سریع می‌تواند مشکل را حل کند. یوسیالجی، شهرداری‌های بریکس و سازمان‌های دیگر هم فهمیدند باید به سمت استفاده از این ظرفیت‌ها بروند. دولت روسیه یک تقسیم کار کرده است.
آسیا سهم اصلی بریکس را دارد؟
بله. کازان میزبان این رویداد بود و این جلسه را شکل داد و اول تیرماه 1403 انجام شد. در کازان تصویب شد که نخستین مجمع عمومی 2025 در برزیل شکل بگیرد. در این فاصله باید اساسنامه تصویب می‌شد که طی 2نشست دوبی و فروردین امسال در تهران تصویب شد.
منظور از باشگاه تحریمی‌ها چیست؟
سیاست خارجی باید بتواند منافع ملی را تامین کند. این تنها در تشریفات دیپلماتیک نیست و باید خروجی داشته باشد. اگر می‌گوییم دیپلماسی شهری می‌تواند کمک کند یعنی اینجا هم می‌تواند. ما سعی کردیم این ظرفیت‌ها را تشخیص دهیم و به سمت اجرایی‌شدن پیش برویم. تهران ظرفیت بسیار خوبی دارد و این ظرفیت‌ها قابل فروش به دیگران است. ما در زمينه ساخت مترو نصف هزینه جهانی می‌توانیم آن را بسازیم.
منظور زیرساخت‌هاست یا ساخت واگن؟
بله؛ منظورم بیشتر زیرساخت‌هاست ازجمله ساخت تونل‌ها و ریل‌گذاری.
کدام کشور استفاده می‌کند؟
صربستان، بلگراد، بغداد، ایروان و آستانه قزاقستان. کمیسیون مشترک ایران و قزاقستان اواخر همین ماه در آستانه برگزار می‌شود که یک نماینده از شهرداری تهران هم به آنجا می‌رود. برای بلگراد تفاهمنامه همکاری، حدود 13سال قبل امضا شده بود ولی آن زمان نگاه تشریفاتی بود و چندان به دیپلماسی اقتصادی شهری نگاه جدی وجود نداشت. ما ابتدای این دوره همه تفاهنامه‌های همکاری و خواهرخواندگی‌های قبلی را مرور کردیم تا به سمت استفاده از ظرفیت‌های آنان برویم. بلگراد تنها فاز مطالعاتی را شروع کرده است. آنها از ما ساخت پارک یا پل خواسته‌اند.
غیر از مباحث اقتصادی، آورده دیگری هم دارد؟
بله؛ مثلا ایتالیایی‌ها پلی در عراق ساخته‌اند و این پل به پل ایتالیایی معروف است. ما ظرفیت‌های زیادی اطراف‌مان داریم. خیلی از فرصت‌ها را می‌توان به آنها فروخت.
چینی‌ها تحت جنگ تعرفه‌ها هستند و روس‌ها نیز درگیر جنگ نظامی؛ پس ما می‌توانیم داشته‌هایمان را ارائه کنیم؟
شهرداران برزیلی هم همین را گفتند. یکی از شهرداران برزیلی به من گفت برای ایستادن جلوی هژمونی آمریکا باید کنار هم بایستیم. وقتی باشگاه تحریمی‌ها شکل می‌گیرد، انگیزه‌ها متفاوت می‌شود و باید اینها را به هم پیوند زد. عمده گردشگران روسی به اروپا می‌رفتند ولی در 3سال اخیر که تحریم شدند و سفرهای گردشگری روسیه به اروپا صفر شد، ما نتوانستیم آنها را جذب کنیم. ما زیرساخت‌هایی داریم که می‌توانیم گردشگرها را جذب کنیم. همین زیرساخت‌های موجود را می‌شد پر کرد. بیش از 6ماه در روسیه سرما وجود دارد و همان زمان اینجا آب‌وهوای متفاوتی داریم که می‌توانیم از روسیه جذب گردشگر کنیم. شهرداری در اجلاس گردشگری اوراسیا شرکت می‌کند. تیرماه هم اجلاس گردشگری سازمان ملل به میزبانی تهران برگزار می‌شود.
ما تحریم هستیم. چرا مسافر باید بیاید؟
ما دچار خودتحریمی هستیم. پرواز که داریم. سفر به ایران هم ارزان است. به طور متوسط هر گردشگر هزار دلار خرج می‌کند و این لنگ سوئیفت و ویزا کارت نیست. ما چه تحریمی اینجا داریم؟ ویزا نمی‌دهیم؟ هتل هم كه داریم. جاذبه هم داریم. فقط فقدان اعتماد به نفس باعث می‌شود ظرفیت را نبینیم. دانش مدیریت شهری ما قابل فروش است. ما محصولاتی داریم که قابل فروش است؛ سرویس‌ها و خدمات ما هم قابل فروش است. ما در اربعین چقدر توانستیم به عراق کمک کنیم و چقدر مؤثر بود.
ما هر موقع آمدیم در راستای باشگاه تحریمی‌ها اقدامی کنیم، جنجالی به‌وجود آمد که توسعه بندر چابهار را به هندی‌ها دادند و گفتند آن را فروختیم، یا گفتند کیش را به چین فروختیم یا به روسیه فروختیم... چرا چنین می‌شود؟
برای بعضی‌ها منفعت این است که تنها راه پیش‌رو مذاکره باشد. من مخالفتي با مذاکره ندارم و نقدی هم به آن ندارم. برخی فقط مذاکره را بلد هستند و از این مسیر تلاش می‌کنند منافع خودشان را تامین کنند. آقای زاکانی در شرایط تحریمی برقی‌سازی حمل‌ونقل عمومی را انجام داد. این مسیر برای برخی منفعت ندارد. وقتی جایگزین برایش پیدا می‌کنیم شروع به ايجاد جاروجنجال رسانه‌ای می‌کنند. مسیر جایگزین برای برخی نفع ندارد. اینها کسانی هستند که حداقل در كلام طرفدار مذاکره هستند؛ مذاکره برای مذاکره و نه تعیین تکلیف کردن.
آقایان زاکانی و پزشکیان در 2سمت بردار سیاسی ایستاده‌اند. روزی که آقای پزشکیان برای افتتاح اتوبوس‌ها و خودروهای برقی آمدند، در کنار هم قرار گرفتند ولي چرا در کف خیابان تهران اسیر جنگ رسانه‌ای هستیم؟
من شهادت می‌دهم یک مفاهمه خوبی بین آقای زاکانی و آقاي پزشکیان برای خدمت به مردم وجود دارد. هر دو خیلی خوب با هم هماهنگ شده‌اند که به مردم خدمت کنند. برقی‌سازی یک نمونه بود. شهرداری در حوزه‌هایی می‌تواند بار را از روی دوش دولت بردارد؛ چون مردم منتفع می‌شوند و اهداف جمهوری اسلامی محقق می‌شود. امیدواریم این همکاری در کل کابینه و وزارتخانه‌ها بیشتر تسری پیدا کند. طبیعی است که زمان‌بر است ولی بايد در همین مسیر جلو برويم و اتفاق‌نظری که بین آقایان زاکانی و پزشکیان وجود دارد، به اجرایی کردن سیاست خارجی کمک می‌کند.
آقاي محمدخانی هفته پیش یادآور شد که آقای زاکانی در ریوی برزیل گفتند که چطور می‌توان از این فرصت برای واردات گوشت گرم به ایران استفاده کرد.
3جلسه آنجا برگزار شد و در هر 3جلسه آقای زاکانی می‌گفت مردم دنبال این هستند که گوشت خوب به دست‌شان برسد. دیپلماسی شهری و حوزه بین‌الملل شهری فرصت چشمگیری برای اجرایی کردن منافع ملی به‌صورت چابک است اما در قطاع‌هایی کوچک‌تر از دولت‌های محلی. دستاوردهایی که این حضورها دارد، در کل کشور و حوزه قدرت جمهوری اسلامی گسترش پیدا خواهد کرد.
در همینه زمینه :
