مجادله آب و خاک زیر پوست شهر

فرخنده رفائی-روزنامه‌نگار

نشست زمین و ایجاد حفره‌های کوچک و بزرگ در بعضی خیابان‌های پایتخت گاهی خبرساز می‌شود و مردم را نگران می‌کند؛ مثل اتفاق اخیر در محله اقدسیه که چاله‌ای ایجاد شد. بحران فرونشست در تهران جدی است؛ اما بررسی‌ها نشان می‌دهد وضعیت، اینجا از بعضی شهرهای دیگر بهتر است. فرونشست در پایتخت سال‌ها پیش از بخش‌های جنوب‌غربی تهران آغاز شد و گرچه بخش‌هایی از غرب را هم درگیر کرده، اما هنوز به مرکز، شمال و شرق تهران سرایت نکرده است. پس چرا همچنان شاهد چنین حوادثی در برخی از مناطق هستیم؟ علی‌ نصیری، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در گفت‌وگو با همشهری دراین‌باره بیشتر توضیح می‌دهد.

 کدام مناطق تهران درگیر فرونشست‌اند؟
فرونشست حاصل خالی‌شدن سفره‌های آب زیرزمینی به‌دلیل برداشت بی‌رویه است. در گذشته بحث فرونشست تهران در مناطق۱۸ و ۱۹ وجود داشت؛ اما امروز این پدیده منطقه۱۷ را هم دربرگرفته و حتی به بخش‌هایی از منطقه۱۰ و جنوب منطقه21 هم رسیده است. اما در نقاط دیگر تهران شاهد فروریزش‌هایی هستیم که ناشی از آب‌شستگی است؛ مثل آنچه سال گذشته در خیابان ولی‌عصر(عج) رخ داد. این وضعیت گاه منجر به ایجاد چاله در محل می‌شود.

 چه اقداماتی انجام شده است؟
موضوع فرونشست تهران به دغدغه مسئولان تبدیل شده است. فرونشست در تهران جدی است و باید با سرعت برنامه‌ریزی شود. البته فعالیت‌هایی شروع شده است. شورای شهر ششم لایحه‌ای را در این خصوص برای تصویب در مجلس دنبال کرد که در حال طی مراحل قانونی است. همچنین مکاتباتی با سران 3قوه در این زمینه انجام شده و شهردار تهران هم در سطوح عالی پیگیر این مسئله است. از سوی دیگر رئیس‌جمهور‌ فرونشست را به‌عنوان مسئله ناترازی دنبال می‌کنند و موضوع در دستور کار وزیر کشور و استانداران نیز قرار گرفته و تعاملات در این زمینه سازنده‌تر از قبل پیش می‌رود.

مردم چه کنند؟
علاوه بر صرفه‌جویی در مصرف آب، نصب لوازم و تجهیزات کاهنده مصرف یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که مردم می‌توانند انجام دهند. در بسیاری از کشورها فاضلاب از روشویی‌ها با لوله‌کشی به فلاش‌تانک منتقل و دوباره مصرف می‌شود. اقدام دیگر، اجرایی‌کردن مبحث۱۶ مقررات ملی ساختمان است که بازچرخانی آب در خانه‌ها را الزامی می‌کند. این موضوع باید توسط آبفا و شهرسازی پیگیری شود که در زمان ساخت خانه‌ها این موضوعات لحاظ شده باشد.

کلیدواژه
فرونشست زمین
نشست تدریجی زمین بر اثر تخلیه منابع آب زیرزمینی و...
فروریزش زمین
نشست زمین در اثر ایجاد ناگهانی حفره‌های زیرسطحی از قبیل حفاری یا ‌شستگی لوله آب و...
فروچاله
ریزش سقف یک حفره زیرزمینی که روی سطح زمین نیز به‌صورت واضح قابل رؤیت است.

5راهکار برای کاهش فروریزش در تهران

نوسازی شبکه آب فرسوده تهران
مهم‌ترین علت فروریزش در تهران ترکیدگی لوله‌های آب و آب‌شستگی در محل است؛ هرچند آبفا در اغلب موارد ابتدا موضوع را نمی‌پذیرد. شبکه آب تهران فرسوده و قدیمی است و باید نوسازی شود. در گذشته مسئولان آبفا تا 40درصد فرسودگی شبکه را پذیرفته بودند؛ ولی مسئولان امروز تقریبا برنامه‌ای برای این موضوع ندارند و ترجیح‌ می‌دهند موضوع را انکار کنند.

جلوگیری از اتلاف آب در شبکه توزیع
افزایش راندمان انتقال و کاهش اتلاف آب در شبکه توزیع یکی از مهم‌ترین اقدامات در زمینه پیشگیری از رشد خزنده فرونشست و فروریزش در تهران است. مدیرعامل قبلی آبفای استان در جلسه‌ای میزان پوسیدگی را حدود 40درصد اعلام کرد؛ اما مدیرعامل کنونی، این میزان را یک‌بار 20درصد عنوان کرد و بار دیگر کمتر از 20درصد دانست. میزان دقیق فرسودگی شبکه آب تهران باید توسط متخصصان با بررسی‌های دقیق مشخص شود.

آب اولویت باشد، نه پول
با استفاده دوباره از پساب برای آبیاری‌ها، برداشت بی‌رویه از چاه‌ها کاهش می‌یابد و در کنار اصلاح الگوی کشت فضای سبز، به مدیریت منابع آبی تهران کمک می‌شود. در تهران اما مسئله نرخ‌گذاری استفاده از پساب برای آبیاری فضای سبز، سال‌هاست به چالش میان آبفا و سازمان بوستان‌های شهرداری تبدیل شده و باید یک‌بار برای همیشه حل شود. مسئله آب مسئله‌ای راهبردی است و باید بر مسائل مالی اولویت داشته باشد.

مدیریت برداشت از منابع زیرزمینی
آبفای تهران برای تامین آب شرب مردم ناچار به حفر چاه‌های جدید شده؛ اما حفر هرگونه چاه فرونشست را تشدید می‌کند و اگر همزمان با حفر چاه‌های جدید، تدابیر فوری ویژه نباشد، این موضوع می‌تواند فرونشست را تشدید کند. البته اقدامات در این مسیر باید متمرکز بر مدیریت مصرف آب باشد، نه اینکه صرفا آب جدید از نقطه‌ای دیگر بکشیم.


 بازگشت به طرح‌های مبتنی بر طبیعت
در سال‌های گذشته دخالت‌های زیادی در طبیعت شده؛ به‌طور مثال کف رودخانه‌ها و روددره‌های تهران سیمان شد با این تفکر که شکیل می‌شود. این سیمان‌ها باید تراشیده شود تا علاوه بر جلوگیری از سیل، آب مانند گذشته قدرت نفوذ در زمین پیدا کند و کم‌کم منابع آب زیرزمینی جایگزین شوند. باید به راهکارهای مبتنی بر طبیعت بازگشت و دستکاری کمتری در طبیعت داشت.