از فرودگاه تا پارک

سیدسروش طباطبایی‌پور

آدمیزاد زیاده‌خواه است و حریص و به آنچه دارد قانع نیست که نیست. البته برخی معتقدند همین ویژگی او را صاحب این‌همه رشد و پیشرفت و مکنت و دارایی کرده. وقتی از غارها و کوه‌ها و جنگل‌ها پا بر زمین گذاشت یکهوسرش‌را بلند کرد و پرندگان را دیدو به آنها‌هم حسودی کرد، و اینگونه شد که بالن‌ها و هواپیماهای ملخی و بویینگ‌ها و بالگردها و پهپادها ساخته شد و آدمیزاد را مجبور کرد برای فرازوفرودشان نیز کاشانه‌ای بسازد و اینگونه فرودگاه‌ها متولد شدند! اما قصه فرودگاه و ماجرای آغاز پروازهای طیاره‌ها بر فراز آسمان ایران و تهران نیز شنیدنی است. این‌روزها سالگرد تأسیس اداره‌کل هواپیمایی کشور است و به همین مناسبت قرار است اینجا تاریخ نخستین پروازها بر فراز تهران و نخستین فرودگاه پایتخت را مرور کنیم.‌

هواپیمای ایران فرود آمد
با فرود 2هواپیمای انگلیسی در پرواز بغداد به تهران در هشتم مرداد1301، از فرودگاه قلعه‌مرغی تهران بهره‌برداری شد. در آن زمان فرودگاه قلعه‌مرغی تنها یک باند کوتاه و 3آشیانه داشت که مهندسان خارجی آن را ساخته بودند. درست 3سال بعد سرهنگ احمد نخجوان نخستین هواپیمای فرانسوی متعلق به ایران را که از پاریس پرواز کرده بود، در فرودگاه قلعه‌مرغی نشاند و به این فرودگاه 280هکتاری رونق بخشید. نخجوان ریاست سازمان هواپیمایی کشور را هم در همان ایام به‌عهده گرفت.

معماری خاص
چند‌ماه بعد یعنی در سال1305 شمسی، نخستین برج مراقبت فرودگاه قلعه‌مرغی هم بنا شد و تا سال1320 این ساخت‌وسازها ادامه یافت. ساختمان‌های منحصر‌به‌فرد این فرودگاه را معماری روسی به نام نیکلای مارکوف طراحی کرد و ساخت. از دیگر آثار ارزشمند این معمار شهیر روس می‌توان به ساختمان دبیرستان البرز در چهارراه کالج و ساختمان سینگر در خیابان سعدی اشاره کرد. از جمله دلایل خاص‌بودن بناهای فرودگاه قلعه‌مرغی می‌توان به چوبی‌بودن برخی آشیانه‌های عریض این فرودگاه اشاره کرد.

فرمان مقاومت
وقایعی که فرودگاه قلعه‌مرغی در شهریور سال1320 در جریان اشغال ایران به چشم خود دیده، اهمیت این فرودگاه را در تاریخ مقاومت ایران دوچندان کرده است. می‌گویند در روزهایی که ایران تسلیم نیروهای متفقین در جریان جنگ جهانی دوم شده بود، خلبانان غیور این فرودگاه از دستور نیروهای مافوق خود تمرد و تا جایی که توانستند از سرزمین خود دفاع کردند. البته با ورود نیروهای زرهی به فرودگاه قلعه‌مرغی مقاومت شکست خورد؛ اما اثرش ماندگار شد.

بوستان ولایت
فرودگاه قلعه‌مرغی، پس از ساخته‌شدن دیگر فرودگاه‌های پایتخت و البته وسیع‌شدن تهران، کاربری خود را از دست داد و پس از انقلاب به پادگان هوانیروز تبدیل شد. اواخر سال1389 نیز براساس توافق نیروی زمینی و شهرداری تهران، این پادگان تغییر کاربری داد و به بوستانی بزرگ به‌نام بوستان ولایت تبدیل شد. این بوستان از سال1390 به بهره‌برداری رسید.

مکث
اولین پرواز در آسمان تهران

در یکی از آخرین روزهای سال1292 شمسی تهرانی‌ها برای اولین‌بار صدای غرش پرنده‌ای آهنین را در آسمان شنیدند که با پرواز در ارتفاعی پایین، توجه‌ همگان را به‌خود جلب می‌کرد؛ هواپیمایی که در میدان مشق تهران فرود آمد و البته دیگر نتوانست بلند شود. همین ‌ماجرا باعث شد درباریان به فکر تاسیس فرودگاه بیفتند.  تا اینکه در تیر سال1301، کشور انگلستان برای فرود 2فروند هواپیمای خود در تهران از دولت ایران خواست جایی را برای نشست‌وبرخاست هواپیماهایش درنظر بگیرد. کارشناسان نیز یکی از روستاهای اطراف تهران به نام «قلعه‌نو» را در نزدیکی بقعه امامزاده حسن(ع) از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) و پسرعموی شاه‌عبدالعظیم حسنی، برای این کار درنظر گرفتند. می‌گویند به همت زندانیان آن روزهای شهربانی، بخش‌هایی از زمین این روستا برای فرود هواپیماهای انگلیسی صاف و سنگ‌بنای نخستین فرودگاه تهران گذاشته شد. می‌گویند چون قرار بود مرغی آهنین در آنجا فرود بیاید، آنجا را فرودگاه قلعه‌مرغی نامیدند. این پایگاه هوایی البته ابتدا خارج از محدوده تهران قدیم بود؛ اما در دوران معاصر و به‌خاطر گسترش پایتخت به‌مرور جزئی از تهران بزرگ شد.

خلبانان غیور این فرودگاه از دستور نیروهای مافوق خود تمرد و تا جایی که توانستند از سرزمین خود دفاع  کردند . البته با ورود نیروهای زرهی به فرودگاه قلعه‌مرغی مقاومت شکست خورد؛ اما اثرش ماندگار شد