گزارش
تجارت با همسایگان برای عبور از‌تحریم
به‌نظر می‌رسد تجارت مرزی کلیدواژه تازه دولت برای عبور از دیوار تحریم‌ها باشد. ظرف 3روز گذشته 2مقام ارشد دولتی بر تقویت تجارت مرزی با کشورهای همسایه تأکید کرده و به‌صورت تلویحی این موضوع را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اهرم‌های دراختیار ایران برای دور زدن تحریم‌ها اعلام کرده‌اند
. به گزارش همشهری، ایران با 15کشور، مرزهای آبی و خاکی دارد و حالا وجود این تعداد همسایه به اهرمی مثبت برای مقابله با تحریم آمریکا تبدیل شده است.طبق آمارهای رسمی حجم کل تجارت ایران با این کشورها از 36میلیارد دلار فراتر رفته است این رقم می‌تواند از یکسو نشان‌دهنده پتانسیل‌های تجارت با همسایگان و از سوی دیگر بیانگر هدف‌گذاری درست دولت در این حوزه باشد.
برنامه دولت
نخستین بار اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور عصر سه‌شنبه در جریان سفر به سرپل ذهاب از برنامه جدید دولت برای گذر از تحریم‌هارونمایی کرد. او با اشاره به تحریم‌های آمریکا علیه ایران اعلام کرد: در شرایط جدید کشورهای هم مرز و شهرهای مرزی می‌توانند به دالان جریان دادوستد ایران با جهان تبدیل شوند. جهانگیری از مسئولان استان‌های مرزی خواست در این حوزه فعال‌تر عمل کنند. اما روز پنجشنبه عبدالرضا رحمانی‌فضلی، وزیر کشور در حاشیه بازدید از پایانه مرزی سِرو با صراحت بیشتری در این باره سخن گفت و تأکید کرد: سیاست دولت تقویت تجارت در مناطق مرزی است. رحمانی‌فضلی گفت: در شرایط کنونی استان‌های مرزی باید مسئولیت بیشتری را به‌عهده بگیرند، در شرایط تحریم باید تلاش کنیم با کشورهای همسایه در مناطق مرزی بیشترین مبادلات را داشته باشیم. به گفته او دستورالعمل‌های جدیدی در این خصوص حتما ابلاغ خواهد شد. آنطور که وزیر کشور گفته ظاهرا دولت قصد دارد تجارت خرد مرزی را از طریق بازارچه‌ها و رفت‌وآمد تجار محلی تقویت کند؛ چنان که رحمانی‌فضلی تأکید کرده: امیدواریم مردم مناطق مرزی از ظرفیت‌های خودشان استفاده و مسیر تجارت موجود را تقویت کنند.
امارات؛ همراه تحریم‌ها یا نگران آینده
اما در مسیر تجارت با همسایگان یکی از راه‌های احتمالی کاهش فشار تحریم‌ها روشن شدن نقش امارات متحده عربی است زیرا این کشوریکی از اصلی‌ترین شرکای تجاری ایران به شمار می‌رود و البته بیشتر نقش میانجی را در تجارت ایران با دیگر کشورهای جهان بر عهده دارد؛ کشوری که در طول دست‌کم 2دهه اخیر با ایجاد زیرساخت‌های حمل‌ونقلی و ارتباطات بانکی توانسته نقش نخست را در تجارت ایران با جهان پیدا کند. همراهی این کشور با تحریم‌ها هرچند دور از انتظار نیست، اما هزینه‌بر خواهد بود و دیگر کشورها به‌ویژه ترکیه و برخی کشورهای همسایه شمالی ایران می‌توانند سهم امارات را در تجارت با ایران کم کنند. بررسی روند تجارت ایران در 10سال گذشته نشان می‌دهد حجم صادرات ایران به امارات به‌دنبال توافق‌های تجاری صورت‌گرفته با سایر کشورها پتانسیل کمتر شدن را دارد.
ترکیه؛ مسیر جایگزین
مسیر جایگزین امارات برای ایران گسترش همکاری‌های تجاری با ترکیه است، زیرا تهران و آنکارا بر سر تجارت با یکدیگر اختلاف نظر عمیقی ندارند. سهم 25درصدی ترکیه از تجارت با ایران در بین همسایگان و فروش 17درصد کالاهای صادراتی به ترکیه در بین همسایه‌ها، نشان می‌دهد ظرفیت‌های تکمیل نشده برای توسعه تجارت همچنان وجود دارد به‌ویژه اینکه کانال بانکی و نقل و انتقالات ارزی خصوصا پس از توافق تهران و آنکارا برای تجارت با پول ملی2کشور، می‌تواند یک سکوی نجات تجارت بین 2کشور از تحریم‌ها باشد.کمتر شدن اختلافات 2 کشور همسایه به‌ویژه در حوزه مناقشات منطقه‌ای هم برای ایران و هم ترکیه به مثابه بازی برد - برد خواهد بود اما وابسته بودن تجارت 2کشور به مرزهای زمینی و باقی‌ماندن برخی اختلاف دیدگاه‌ها بر سر توافقنامه تجارت ترجیحی همچنان مانع از رسیدن حجم تجارت 2 کشور به میزان هدف‌گذاری شده یعنی 30میلیارد دلار شده است.
مشتریان در خطر
روشن است که عراق و افغانستان 2مشتری اصلی کالاها و خدمات صادراتی ایران در این سال‌ها هستند، یکی از شرق ایران و دیگری در غرب و شاید هدف دولت برای رونق تجارت از طریق تقویت بازارهای مرزی، تقویت دالان‌های تجاری بین تهران - کابل در شرق و تهران - بغداد در غرب باشد که حفظ سهم فعلی ایران از بازار 2کشور سخت و البته در بازار عراق دشوارتراست. اقتصاد ضعیف افغانستان و آماده نبودن زیرساخت‌های حمل‌ونقل و بانکی یک چالش است و نبود رقبای جدی در بازار افغانستان یک فرصت. ساختار بازار عراق اما متفاوت است و پر از چالش؛ از یک سو رقبای جدی ازجمله کالاهای ترکیه‌ای، از سوی دیگر رفتارهای متناقض مقامات استانی عراقی همسایه با ایران دردسرساز خواهد بود ولیکن به‌نظر می‌رسد ایران به هر قیمت ممکن نمی‌خواهد 2بازار اصلی خود یعنی افغانستان و عراق را از دست بدهد. البته در این میان به‌ویژه برای تجارت با همسایه‌های شرقی روی کارآمدن دولت جدیدی که نشانه‌هایی از آمادگی برای همکاری بیشتر با ایران را به نمایش گذاشته، می‌تواند سه گانه مشتریان خوب اما پرخطر را تکمیل کند و شاه‌بیت اصلی آینده تجارت در گرو برقراری امنیت در 3کشور پاکستان، افغانستان و عراق است و البته سرمایه‌گذاری کلان و مشترک برای ایجاد خطوط حمل‌ونقل و زیرساخت‌های مرزی برای کم کردن از مشکلات و دست‌اندازها.
ورزش باد موافق از شمال و مخالف از جنوب
پالس‌های سیاسی از وزیدن باد موافق برای تجارت بیشتر با کشورهای حاشیه خزر حکایت دارد اما جهش باد در تجارت با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس چندان موافق با سیاست گسترش تجارت با ایران نمی‌وزد. سیاست خارجی ایران هرچند بهبود روابط با همسایگان است اما اختلاف بر سر مسائل منطقه‌ای با کشورهای حاشیه خلیج فارس و همسایه‌های جنوبی ازجمله عربستان سعودی، بحرین و حتی امارات می‌تواند مسیر تجارت را ناهموار سازد اگرچه همچنان بازار کشورهایی چون قطر و عمان دارای جذابیت بیشتری است. به‌نظر می‌رسد در شمال ایران بیشترین تمرکز بر توسعه تجارت با روسیه قرار دارد، اگرچه مسیر‌های تجارت هموار نیست و آسان‌سازی تجارت با همسایگان شمالی بسته به نوع روابط دوجانبه و چندجانبه با خزرنشینان و دیگر همسایگان شمالی می‌تواند راهگشا باشد.
