پایان «گرگر»

راحله عبدالحسینی-روزنامه‌نگار

«گرگر» یا همان نمونه ساده و اولیه تله‌کابین در حافظه عشایر بختیاری با مرارت‌های جانکاه پیوند خورده است؛ همان سبد آهنینی که در فصل کوچ، آنان را از رودخانه خروشان عبور می‌داد و برایشان خاطرات تلخ از قطع شدن انگشت دست یا سقوط افراد و دام باقی نمی‌گذاشت. این روزها نوید می‌رسد که ساخت «پل کول» در دزفول برای عبور عشایر و دام در فصل کوچ بعد از 3دهه چشم‌انتظاری تا حدود یک ‌ماه و نیم دیگر تمام می‌شود و گرگر برای همیشه به خاطرات می‌پیوندد.
مدیرکل امور عشایر خوزستان به همشهری می‌گوید که تکمیل و افتتاح پل کول مسیر را برای عبور 2هزار خانوار عشایر لرستان و خوزستان ایمن و آسان خواهد کرد.

مهم‌ترین ایل‌راه کشور
پل کول دزفول در مسیر قدیمی‌ترین گذرگاه عشایری منطقه شمال خوزستان و لرستان به پیشرفت 85درصدی رسیده و قرار است تردد عشایر شمال خوزستان و لرستان را تسهیل کند و از آن مهم‌تر گرگر را برای همیشه به‌عنوان راهی برای گذر از رودخانه این مسیر حذف کند.
مدیرکل امور عشایر خوزستان بازگشایی پل کول را در آخر فصل بهار1404 پیش‌بینی می‌کند و به همشهری می‌گوید: «پل کول در مسیر ایل‌راه مهم عشایری که سالانه حدود ۲ هزار خانوار از آن عبور می‌کنند، ساخته شده ‌است. عشایر برای گذر از این مسیر مجبورند از شیب‌های بسیار تند و خطرناکی عبور کنند و از روی رودخانه خروشان بختیاری و رودخانه سرخو بگذرند. این مسیر شمال شهرستان دزفول (بخش شهیون) در خوزستان را به جنوب شهرستان الیگودرز (ذلقی) در لرستان متصل می‌کند.»
اسکندر موسوی‌زاده به پل‌های این مسیر اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «یک پل قدیمی در این محدوده هست که عمر آن به زمان صفویان می‌رسد و آثاری از آن به جا مانده و دیگری پلی است که در اواخر دوره قاجار بنا و بارها مرمت و بعد از سیل سال‌1398 به کلی تخریب شد.»
این پل تنها مسیر ارتباطی میان خوزستان و لرستان برای عبور عشایر است که از دهه 1370به‌دلیل تخریب فراوان، عشایر مجبور بودند با گرگر از رودخانه‌ای عمیق، خروشان و خطرناک عبور کنند.

3دهه صرف وقت برای عبور ایمن
ساخت مسیری ایمن بر رودخانه برای کوچ بهاره و پاییزه عشایر موضوعی است که از 3دهه پیش آغاز شد و از سال 1390به شکل جدی دنبال شد. مدیرکل امور عشایر خوزستان در این‌باره می‌گوید: «مطالعه روی ایل‌راه عشایر شمال خوزستان و لرستان از 14سال پیش ‌آغاز شد. 23کیلومتر از مسیر ایل‌راه در خوزستان و 13کیلومتر در لرستان واقع شده که برای عملیات ساخت پل نیاز به مسیر شکافی بود؛ مسیری که هم برای تردد پیاده عشایر، هم خودرو و هم عبور دام ایمن و کافی باشد.» اسکندر موسوی‌زاده با اشاره به اینکه بعد از تکمیل مطالعات، احداث ابنیه پل در سال 1401آغاز شده، می‌گوید: «با وجود پیشرفت 85درصدی طرح، 3کیلومتر از مسیر شکافی ایل‌راه که در استان لرستان واقع شده، در حال انجام و اجرای عملیات زیرساختی مثل آسفالت است.»

گرگر، قدرتمند و بی‌رحم
منطقه پل کول در فاصله ۱۵۰ کیلومتری از مرکز شهرستان دزفول و مرز بین لرستان و خوزستان قرار دارد. عشایر به‌خاطر دارند که اواخر دهه 1370اداره امور عشایر شهرستان دزفول، گرگر را برای عبور عشایر در منطقه احداث کرد تا عشایر بتوانند به سمت مناطق ییلاقی لرستان کوچ کنند.
گرگر که به نوع اولیه تله‌کابین معروف است، یک سبد آهنی داشت که عشایر برای گذر از رودخانه، سوار آن می‌شدند. به‌نظر راهی آسان برای عبور از رودخانه بود، اما مصائب گرگر به‌عنوان تنها راه انتقال عشایر و دام آنها در این مسیر، داستانی است پر آب چشم؛ از سقوط بچه‌ها داخل رودخانه گرفته تا تلفات دام که سرمایه اصلی عشایر است. هنوز هم صدای جیرجیر سبد آهنی گرگر با آن طناب نه چندان مقاوم و تکان‌هایش در وزش باد، در خاطر پیر و جوان عشایر تازه است. در محل اتصال گرگر به طناب سیمی ضخیم، دو قرقره آهنین قرار دارد. وقتی در سبد آهنی گرگر می‌نشینی باید با دست قرقره‌ها را به حرکت درآورد. بسیاری از عشایر انگشت‌شان را در تماس با همین قرقره و طناب سیمی از دست داده‌اند. برخی بچه‌های عشایر هم که برای رفت‌وآمد به مدرسه روزانه مجبور به استفاده از گرگر بودند، حالا بدون انگشت مانده‌اند.

قبرستان بی‌نام و نشان پای گرگر
مدیرکل امور عشایر خوزستان در توضیح صدمه‌های گرگر که برای همیشه بساط آن برچیده می‌شود، می‌گوید: «همانجا پای گرگر قبرستانی‌ بی‌نام هست؛  قبرستانی که هر سنگ قبر بی‌نام و نشانش به قصه یک سقوط برمی‌گردد. در مسیر کوچ وقتی فردی از ایل از گرگر سقوط می‌کرد و جان می‌باخت، همانجا به خاک سپرده می‌شد؛ اتفاقی که یکی دو بار هم نبود و قبرستانی بی‌نام را شکل داد.»  مسیر به قدری سخت‌گذر و با شیب تند است که برای احداث پل نیز رساندن مصالح، آهن و ماشین‌آلات به دل کوهستانی دورافتاده که هیچ جاده‌ای ندارد، سختی کار را دو‌چندان می‌کرد.
اسکندر موسوی‌زاده می‌گوید: «استفاده از گرگر در کوچ بهاره که از اواخر اسفند تا نیمه اردیبهشت است برای رفتن به ییلاق و در کوچ پاییزه برای بازگشت به قشلاق که از نیمه دوم شهریور آغاز می‌شود، رواج داشت. خطرات گرگر در کوچ پاییزه به‌دلیل پایین بودن سطح آب رودخانه کمتر بود، اما در کوچ بهاره شاهد صدمات بیشتری بودیم.»

پایان تلخی و توسعه گردشگری
پل کول با بهبود دسترسی، تجارت و حمل‌ونقل بین خوزستان و لرستان را با کاهش هزینه و زمان تسهیل خواهد کرد. منطقه دزفول با جاذبه‌هایی مانند رودخانه دز، دره کول خرسون و پل قدیمی دزفول، ظرفیت بالایی برای گردشگری دارد.
عباس پاپی‌زاده، نماینده دزفول در مجلس شورای اسلامی می‌گوید که این پل می‌تواند زمینه‌ساز توسعه گردشگری و طبیعت‌گردی در منطقه شود. با ساخته شدن پل کول و برچیده شدن همیشگی گرگر، فصل خاطرات تلخ 2000خانوار عشایر خوزستان، اصفهان، چهارمحال و بختیاری و لرستان برای همیشه بسته می‌شود.
 به‌نظر می‌رسد پل کول دزفول بیش از یک سازه مهندسی، نمادی از امید و پیشرفت برای عشایر خوزستان و لرستان و نقطه عطفی در زندگی عشایر این منطقه باشد.

زیرساختی برای رشد اقتصادی و اجتماعی
اول اردیبهشت پل کول با پیشرفت 85درصدی، برای کوچ بهاره عشایر از سمت دزفول به الیگودرز به‌طور موقت بازگشایی شد. خانوارهای عشایر برای افتتاح کامل این پل تا پایان فصل بهار روزشماری می‌کنند. اسکندر موسوی‌زاده، مدیرکل امور عشایر خوزستان می‌گوید: «عشایر 25درصد گوشت قرمز کشور و 35درصد صنایع‌دستی را تولید می‌کنند. آنان تولیدکنندگان واقعی و حافظان طبیعت هستند و در تأمین لبنیات و گیاهان دارویی نیز سهم بسزایی دارند. از این رو، لازم است زیرساخت‌های لازم برای تامین آسایش آنان فراهم شود. پل کول زیرساختی برای رشد اقتصادی و اجتماعی منطقه خواهد بود.»



عباس پاپی‌زاده، نماینده دزفول در مجلس شورای اسلامی: این پل می‌تواند زمینه‌ساز توسعه گردشگری و طبیعت‌گردی در منطقه شود.
اسکندر موسوی‌زاده، مدیرکل امور عشایر خوزستان: مطالعه روی ایل‌راه عشایر شمال خوزستان و لرستان از 14سال پیش ‌آغاز شد. 23کیلومتر از مسیر ایل‌راه در خوزستان و 13کیلومتر در لرستان واقع شده است.