کوچه‌گرد
عمارت ظهیرالاسلام؛ نگینی در قلب تهران
مهرشاد کاظمی
در قلب شلوغ تهران، عمارتی تاریخی از دوران قاجار همچون نگینی می‌درخشد؛ بنایی با پیشینه‌ای غنی که روایتگر بخشی از تاریخ معاصر ایران است. عمارت ظهیرالاسلام، متعلق به اواخر سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار، نه‌تنها از نظر معماری کم‌نظیر است، بلکه به‌دلیل ارتباط نزدیک با چهره‌های سرشناس سیاسی و اجتماعی از اهمیت تاریخی ویژه‌ای برخوردار است.
تاریخچه و مالکیت: از قاجار تا امروز
براساس اسناد تاریخی، این عمارت در ابتدا متعلق به میرزا سیف‌الدوله، نوه فتحعلی‌شاه و حاکم ملایر بود و سپس به سیدزین‌العابدین امام جمعه (معروف به ظهیرالاسلام)، داماد ناصرالدین‌شاه و پدر زن دکتر محمد مصدق رسید. ظهیرالاسلام، امام جمعه تهران و از شخصیت‌های تأثیرگذار عصر قاجار در سال ۱۳۲۱ ه.ق درگذشت و در آرامگاه سر قبر آقا دفن شد.
در میان اهالی مشهور است که محمدولی‌خان تنکابنی (سپهدار اعظم) از فاتحان تهران در دوره مشروطه، نیز مدتی در این عمارت سکونت داشته است. پس از آن، مالکیت بنا در دوره پهلوی اول به سیدمصطفی کاظمی، دادستان دیوان محاسبات و معاون وزارت عدلیه رسید و در ١٣٢۶ به عبدالحسین آزادیزدی منتقل شد. این خانه تا سال ۱۳۸۰در اختیار ورثه آزادیزدی بود تا اینکه سازمان تأمین اجتماعی آن را خریداری کرد.
معماری: تلفیق هنر ایرانی و اروپایی
عمارت ظهیرالاسلام نمونه‌ای کم‌نظیر از ترکیب معماری مکتب تهران و سبک فرنگی است. این بنا با تزئینات ظریف، ارسی‌های چوبی و نقوش سنتی، همراه با تأثیرپذیری از معماری اروپایی، جلوه‌ای منحصربه‌فرد دارد. متأسفانه ظهیرالاسلام سال‌ها به حال خود رها شده بود، اما در سال ۱۳۹۶ با همت سازمان تأمین اجتماعی و مؤسسه پژوهشی فرهنگ و هنر دانشگاه تهران مرمت شد و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
پتانسیل تبدیل به موزه تأمین اجتماعی
با توجه به پیشینه تاریخی این بنا و نقش سازمان تأمین اجتماعی در حفظ آن، ایده تبدیل عمارت به موزه تأمین اجتماعی می‌تواند فرصتی استثنایی برای معرفی تاریخچه بیمه و رفاه اجتماعی در ایران باشد. این سازمان که ریشه‌های آن به زمان نخست‌وزیری دکتر مصدق در سال ۱۳۳۲ بازمی‌گردد، با گردآوری اسناد و اشیای تاریخی مرتبط می‌تواند این مکان را به قطبی فرهنگی-تاریخی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی تبدیل کند.
آینده‌ای درخشان برای میراث قجری
عمارت ظهیرالاسلام با معماری چشم‌نواز و موقعیت مکانی ممتاز، پتانسیل آن را دارد که نه‌تنها به‌عنوان یک خانه‌موزه، بلکه به‌عنوان مرکزی برای فعالیت‌های فرهنگی، هنری و گردشگری احیا شود. حفظ چنین میراثی، گامی مهم در پاسداشت هویت تاریخی تهران و معرفی آن به نسل‌های آینده است.
تهران، شهری که تاریخ در گوشه‌گوشه‌اش نفس می‌کشد با عمارت‌هایی مثل ظهیرالاسلام یادآور شکوه گذشته است؛ یادگاری که باید زنده بماند.
این عمارت در منطقه ١٢ در خیابان قائدی (هدایت) واقع شده است.
