گزارش
شاهکارهای زلزله
برخی‌دریاچه‌های ایران ناشی از یک رخداد طبیعی مانند زلزله هستند زلزله‌های ویرانگری که جاذبه گردشگری هم بر جای گذاشته‌اند
زهرا عباسی- روزنامه‌نگار
شاهکارهای زلزله در طبیعت کم نیست؛ این پدیده طبیعی هولناک که برخی مواقع قربانیان زیادی می‌گیرد، در کنار همه ویرانگری‌ها گاهی به خلق شاهکارهایی می‌انجامد که تبدیل به یک جاذبه گردشگری می‌شود.
شهریور 2023 بود که ساکنان روستاهای منطقه کوهستانی تارودانت مراکش با دیدن یک چشمه آب پس از زلزله شدید در این کشور غافلگیر شدند؛ یا یک سال پیش از آن، زلزله ششم فوریه در ترکیه به‌طور گسترده لایه‌های بیرونی زمین در مناطق زلزله را تکان داد و موجب ایجاد شکاف‌هایی گسترده در سطح زمین و پیدایش یک برکه زیبا شد. سال 1911هم یک زلزله باعث لغزش زمین شد و دریاچه کایندی در جنوب شرقی آلماتی در قزاقستان را ایجاد کرد که پس از مدتی این دره توسط بارش‌های پیاپی پر شد و جنگل را به مرور زمان زیر آب برد. از این شاهکارها در ایران هم کم نیست؛ از دریاچه تار در استان تهران گرفته تا دریاچه ولشت و چورت در مازندران و دریاچه جفتان در کرمان؛ دریاچه‌ای فیروزه‌ای در دل کویر.
دریاچه فیروزه‌ای
ماجرای شکل‌گیری دریاچه جفتان در دل کویر کرمان به زمین لرزه ۷.۳ ریشتری سال ۱۳۶۰ برمی‌گردد؛ یکی از رشته‌های تخریب شده در این زلزله رشته‌کوه پلوار بود؛ میلیون‌ها تن سنگ و خاک فرو ریخت و جلوی رودخانه کشیتو به‌عنوان آب جاری منطقه را گرفت و یک سد طبیعی ایجاد کرد. نتیجه این اتفاق، پدید آمدن دریاچه‌ای با بیش از 2میلیون مترمکعب آب بود که ۲۴ سال دوام داشت و پس از آن به‌دلیل خشکسالی پیاپی مدتی خشک شد و حالا در سال‌های پربارش دوباره زنده شده است.
دریاچه تار
زمین‌لرزه‌ای در نیمه اول قرن هفدهم میلادی یا اواخر دوره صفویه را می‌توان عامل شکل‌گیری یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری تهران یعنی تار دانست. در این اتفاق پس از حرکت پوسته زمین، دریاچه تار و هویر شکل گرفته‌اند. طول این دریاچه ۱.۳ کیلومتر و عرض آن ۴۰۰ متر است و امکان شنا کردن برایتان وجود دارد؛ اگر شناگر ماهری باشید. سطح آب دریاچه تار در فصول مختلف سال متفاوت و در پرآب‌ترین فصل سال عمق دریاچه تار نزدیک به ۵۰ متر است.
جوشش دوباره چشمه قدیمی
پس از وقوع زمین لرزه 7.3ریشتری آبان سال 1396بود که بسیاری از چشمه‌های قدیمی دوباره جوشیدند. یکی از آنها چشمه‌ای قدیمی در روستای وَنیت در شهرستان ایوان بود که دوباره جوشید و باعث خوشحالی ساکنان منطقه شد. به‌گفته اهالی منطقه، در گذشته‌های نه چندان دور چشمه‌های زیادی داشت و زمین‌های کشاورزی و باغ‌ها از این چشمه‌ها آبیاری می‌شدند، اما در سال‌های اخیر همه خشک شده اند.
دریاچه ولشت
وجود دریاچه ولشت در نزدیکی کلاردشت نمایانگر سدی زمین‌لغزشی است که به‌احتمال زیاد به رخداد یک زمین‌لرزه مهم قبلی (با تاریخی که هنوز مشخص نشده است) در همین منطقه مربوط بوده. دریاچه ولشت هفتادویکمین اثر طبیعی ملی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در ۱۵ مهر ۱۳۸۸ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت. ولشت در گویش مازندرانی به معنی رانش زمین است و احتمالا نام این دریاچه به همین مسئله اشاره دارد.
شاهکار زلزله در مازندران
زلزله سال ۱۳۱۸ در مازندران باعث شکل‌گیری دریاچه رویایی چورت شد. هنوز هم می‌توان تنه درختان قدیمی را روی سطح این دریاچه دید چون قبل از اینکه دریاچه شکل بگیرد در بستر زمین این منطقه درختان زیادی قرار داشته است. در این دریاچه که حدود ۲/۵ هکتار وسعت دارد ماهی‌های متنوعی دیده می‌شود؛ برخی از آنها را اهالی به دریاچه ریخته‌اند و برخی هم با عوامل طبیعی به‌وجود آمده‌اند. تعداد ماهی‌ها آنقدر زیاد است که می‌توانید در دریاچه ماهیگیری کنید.
جاذبه‌های بعد از زلزله
استاد پژوهشکده زلزله‌شناسی با بیان اینکه به‌وجود‌آمدن سدها و دریاچه‌های طبیعی پشت آنها بعد از وقوع زلزله طبیعی است، به همشهری گفت: زمین‌لرزه‌هایی که در مناطق کوهستانی رخ می‌دهند می‌توانند با تخریب بخشی از کوه یا دره ،یک سد طبیعی جلوی رودخانه‌ها ایجاد کنند و همین امر عامل شکل‌گیری سدهای طبیعی و دریاچه‌های زیبای پشت آنهاست. مهدی زارع مشهور‌ترین نمونه دریاچه‌های ناشی از زلزله را دریاچه سیمره استان ایلام دانست و افزود: حدود 10هزار سال پیش زمین‌لرزه شدیدی در دامنه شمالی کبیرکوه رخ داد که در نتیجه آن یک سد طبیعی و دریاچه بزرگ سیمره شکل گرفت که البته حالا بخش زیادی از آن از بین رفته است. او دریاچه تار در استان تهران را نمونه‌ای از این دریاچه‌ها دانست و از نمونه‌های اخیر به ایجاد یک دریاچه با زلزله سال 1377دره هراز در منطقه آب‌اسک اشاره کرد که تا 20سال بعد هم وجود داشت. استاد پژوهشکده زلزله‌شناسی با تأکید بر کوهستانی و همچنین زلزله‌خیز بودن ایران، اظهار کرد: این سدها و دریاچه‌های طبیعی معمولا علاوه بر اینکه به یک جاذبه گردشگری تبدیل می‌شوند به مطالعات علمی هم کمک می‌کنند. محققان با رسوبات پشت این دریاچه‌ها ، زمان دقیق زمین‌لرزه‌ها یا اتفاقات زمین‌شناسی را بررسی می‌کنند. زارع البته توضیح داد که زمین‌لرزه‌ها فقط باعث ایجاد سد طبیعی و دریاچه نمی‌شوند و به‌دلیل تغییر چشم‌انداز، گاهی جاذبه‌های دیگر هم پدید می‌آورند. او افزود: مثلا زمین‌لغزش‌ها ( رانش زمین) دامنه‌هایی جالب هم ایجاد می‌کنند. مثلا پیست اسکی آبعلی روی لغزش‌های ناشی از زمین‌لرزه گسل مشا شکل گرفته است. زمین‌لرزه‌ها گاهی منجر به جوشیدن چشمه، زنده شدن دوباره چشمه‌های خشک‌شده و یا حتی خشک شدن چشمه‌ها هم می‌شوند. مثلا در زلزله ازگله کرمانشاه شاهد جوشش تعداد زیادی چشمه بودیم. استاد پژوهشکده زلزله‌شناسی در ادامه پدیده
بهمن سنگ را هم از جاذبه‌های بعد از زلزله دانست و توضیح داد: با وقوع زلزله توده‌های سنگ در یک طرف کوه حرکت می‌کند و پدیده بهمن سنگ را ایجاد می‌کند که علاوه بر گردشگری مورد علاقه سنگ‌نوردان و ورزشکاران هم قرار می‌گیرد.
مهدی زارع استاد پژوهشکده زلزله‌شناسی: زمین‌لرزه‌هایی که در مناطق کوهستانی رخ می‌دهد می‌توانند با تخریب بخشی از کوه یا دره یک سد طبیعی جلوی رودخانه‌ها ایجاد کنند و همین امرعامل شکل‌گیری سدهای طبیعی و دریاچه‌های زیبای پشت آنهاست
در همینه زمینه :
