به تماشای آب‌های سفید

سیدسروش طباطبایی‌پور

آب، این مایه حیات‌ در طول تاریخ، چون آهنربا، آدمیان را به‌سوی خود می‌کشاند و هرچه بیشتر باشد، سبزی و طراوت بیشتری به زندگی انسان می‌بخشد. آب حتی آدمیان را در شرایط کم‌آبی، به زیر زمین‌ها و درون چاه‌های عمیق می‌کشاند و آنها را مجبور می‌کند برای حفظ و هدایتش، قنات و کاریز و آب‌انبار بنا کنند و برای بهره‌گیری از قدرتش، سد و بند بسازند! و اگر روزگارشان کم‌باران می‌شد، دست به آسمان بلندکنند، نماز باران بخوانند و آن را در آب‌انبارها ذخیره کنند و خورشید که طلوع می‌کند، زندگی را گرم می‌‌نماید و به زمینیان انرژی و زندگی می‌بخشد. حالا و در این روزها که کم‌آبی، تبدیل به بحرانی نگران‌کننده شده ، سری به «باغ‌موزه آب» می‌زنیم؛ باغی که در بزرگداشت آب و آفتاب، این دو انرژی ناب خدادادی در محله یخچال جاخوش کرده است؛ باغی در جوار خیابانی باصفا که هنوز هم نام یخچال را یدک می‌کشد.


ملک قوام
مالک روزهای پیشین این باغ، جناب احمد قوام‌السلطنه بود؛ مردی سیاستمدار که 5دوره، نخست‌وزیر ایران بود و علاوه بر اینجا، باغی هم در خیابان سی تیر داشت که حالا آنجا هم به موزه آبگینه تبدیل شده. باغ قوام در محله یخچال تا پیش از عملیات آماده‌سازی باغ در سال 1357، با درخت‌های انبوه کاج، چنار ، توت،گردو و زبان‌گنجشک پرشده بود و با رشته‌ قناتی پرآب سیراب می‌شد.

امکانات
برای نخستین‌بار، معاونت فنی و عمرانی شهرداری منطقه 3تهران، طرح تبدیل باغ قوام به باغ‌موزه را پیشنهاد داد. هدف از احداث این باغ‌موزه، حفظ باغ و قنات آن و مهم‌تر از همه، یادآوری اهمیت آب در زندگی انسان بود؛ قناتی که در معماری امروز باغ‌موزه نیز محور است و به آن توجهی ویژه شده. البته فضاهایی چون موزه، فضاهای فرهنگی و آبنماهایی گوناگون نیز در باغ‌موزه جاخوش کرده‌اند. این آبنماها به شکل مربعی‌، تونلی‌شکل و آبشاری و شکل‌های متنوع دیگر، چشم را می‌نوازند و تأکید بیشتری بر آب و آبادی دارند. یکی دیگر از ابتکارها در این باغ، استفاده از انرژی خورشیدی برای تأمین روشنایی شبانه‌روزی چراغ‌ها و آلاچیق‌های این باغ‌موزه است. حتی انرژی مصرفی فواره‌ها که قابلیت برنامه‌ریزی برای افشاندن آب را دارند، از پنل‌های خورشیدی این باغ تأمین می‌شوند. یک آبگرمکن خورشیدی ترموسیفون هم در این باغ‌موزه قرار دارد که می‌تواند آب گرم مورد نیاز را تأمین کند. در این آبگرمکن هم صفحه‌ای، نور خورشید را جذب و با حرکت‌های خودبه‌خودی، آب گرم‌شده را به مخزن منتقل می‌کند.

آب و نور؛ محور باغ‌موزه
درخشندگی، حیات، خرد و آگاهی و.... اینها نمونه‌هایی از نمادهای آب و نور در ایران است و در این باغ‌موزه هم تلاش شده بر تأثیر آب و نور در زندگی روزمره انسان تأکید شود و مسئولیت‌های شهروندان را در قبال این دو نعمت الهی به ما گوشزد کند.

چرا این محله یخچال است
باغ‌موزه آب، در زمینی به مساحت 6889مترمربع در خیابان یخچال واقع شده است؛ باغی در کنار خیابانی که در روزگار قدیم، بخشی از یخ تهرانی‌‌ها را تأمین می‌کرد و این روزها تنها خاطره‌ای از آن روزگار باقی‌مانده است. در گذشته، زمین اینجا را چون نسبت به محله‌های اطراف، وسیع‌تر، پست‌تر و ارزان‌تر بود، گود می‌کردند، سقفی گنبدی برایش می‌ساختند و دو دریچه برایش تعبیه می‌کردند؛ یکی برای ورود آب و دیگری برای خروج یخ! زمستان‌ها یک نفر مسئول بود تا آب قنات محل را به سمت یخچال سرازیر کند و هر وقت آبی به عمق 5سانتی‌متر، سطح یخچال را پرمی‌کرد، دریچه ورودی را می‌بستند تا بعد از چند روز، آب یخ بزند و این کار را دوباره و چند باره انجام می‌دادند تا تابستان‌ها یخی قطور به دادشان برسد و خنکشان کند. بعدها در این محله، کارخانه یخ‌سازی هم راه افتاد و خلاصه نام محله یخچال ماند که ماند. حالا از آن روزگار تنها خاطره‌اش، طراوت و هوای محله‌اش و البته باغ‌موزه‌اش باقی‌مانده است.