سریالی ترین خانه تهران

فاطمه عباسی

خانه امین‌السلطان یا خانه اتحادیه معروف به خانه تهران را بیشتر با سریال دهه پنجاهی دایی‌جان ناپلئون، ساخته ناصر تقوایی می‌شناسیم اما این خانه روایت‌های تاریخی زیادی در دل خود دارد. این خانه تاریخی به یادگار مانده از سبک معماری قاجارها که ثبت ملی هم شده، روزگار پرماجرایی را سپری کرده؛ از زمان ساخت و ماجرای دست به‌دست‌شدن بین مالکان پرآوازه‌اش تا آتش‌سوزی روز کودتای ۲۸مرداد. قصه خانه تهران از قدرت گرفتن محمدابراهیم، آبدارچی و چاروادار گمنام ناصرالدین‌شاه شروع شد که از شاه مملکت لقب «امین‌السلطان» گرفت.
محمدابراهیم‌خان از موقعیتش برای خرید زمین و باغ و ساخت خانه‌ای اعیانی در محدوده لاله‌زار استفاده کرد و خانه‌باغی در خیابان لاله‌زار فعلی ساخت که ارثیه‌ای برای پسر دومش، میرزا علی‌اصغرخان امین‌السلطان شد. علی‌اصغرخان هم مثل پدر، زیرک و باهوش بود و خیلی زود با پوشیدن لباس صدارت توانست پله‌های ‌ترقی را به خوبی طی کند، اما از آنجا که در روی یک پاشنه نمی‌چرخد و مخالفان و دسیسه‌چینان برای رسیدن به قدرت بیکار نمی‌مانند، در پی همین مخالفت‌ها عباس صراف، اتابک اعظم را ترور کرد و عمارت زیبا و معروفش در لاله‌زار سهم نوادگانش شد تا اینکه سال ۱۲۹۵ ورثه این ارثیه را به رحیم اتحادیه تبریزی فروختند. با تغییر مالکیت، عمارت امین‌السطان این بار به نام تاجر معروف تبریزی، اتحادیه، شهرت پیدا کرد؛ خانه‌ای که مانند همه خانه‌های قاجاری معماری چشم‌نوازی دارد.

مکث
معماری با‌شکوه

خانه اتحادیه تهران را نمی‌توان تنها یک خانه یا یک عمارت دانست با اینکه این‌چنین نامگذاری شده است اما در واقع مجموعه‌ای از چندین عمارت و بناست که در باغ بزرگ اتحادیه قرار دارد. طراحی عمارت اول شامل دو بخش اندرونی و بیرونی است که در دو سمت درهای ورودی و خروجی بنا واقع شده است. سمت ورودی خیابان لاله‌زار سردر ستون نیم‌گردی دارد و قوس بالای در با آجرهای تراش‌دار تزئین شده است و در سردر آن قاب اسماء جلاله به چشم می‌خورد و بالای ورودی شمال شرقی باغ هم به طول ۲‌متر مقرنس‌کاری شده است.
مقرنس‌کاری‌های این بخش به‌صورت چهارکاسه‌ای و دارای ۲ آویز است. عمارت دوم کمی‌ دورتر از این ورودی مقرنس‌کاری‌شده با درهایی فلزی و ۲ ستون سنگی قرار دارد. تنها یادگاری باقیمانده از دوران امین‌السطان و طراحی اولیه این خانه، چند دیوار و ستون و یک شومینه بین عمارت سوم و چهارم است. عمارت سوم در مرکز و شمال باغ، ‌شکلی ال(L) مانند دارد. روبه‌روی این عمارت حوضی بزرگ قرار گرفته و تمامی‌ سردرهای آن گچبری‌های سنتی دارند و در بخش‌های زیرین دیوار آجرچینی‌های مختلف را می‌توان دید.

حریق در خانه اتحادیه
روز ۲۸ مرداد‌ماه سال ۱۳۳۲ همزمان با بلوا و شلوغی شهر و در جریان کودتا، حریقی در خانه اتحادیه به‌دلیل اجاره یکی از عمارت‌ها به حزب توده اتفاق افتاد. تا زمان بازسازی مجدد این خانه آثار این آتش‌سوزی قابل رؤیت بود. این خانه تاریخی در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت و از سوی سازمان زیباسازی خریداری شد و بعد از ۵ سالی مرمت و بهسازی از سال ۱۳۹۴ با عنوان «خانه تهران» کاربری فرهنگی پیدا کرد.

لوکیشنی برای سریال تقوایی
سال 1354بود و ناصر تقوایی برای فیلمبرداری سریال دایی‌جان ناپلئون به‌دنبال یک مکان مناسب بود که مدیر تولید، خانه و باغ اتحادیه را پیشنهاد می‌دهد. پس از مرمتی سه ماهه این خانه برای فیلمبرداری آماده می‌شود. این سریال در قسمت بیرونی، اندرونی، خانه اربابی، حوضخانه و چند بخش دیگر فیلمبرداری شد. هنوز خاطره درختان انبوه و باغ پرنشاط اتحادیه از سریال دایی‌جان ناپلئون در ذهن بینندگان به جا مانده است.

موزه مشاهیر
بزرگ‌ترین عمارت خانه اتحادیه (مساحت 6هزار متر) به موزه مشاهیر اختصاص ‌داده‌ شده و حدود 150تا 200مجسمه هایپررئال مربوط به مشاهیر ایران‌زمین در آن قرار دارد. این مجسمه‌ها توسط هنرمندان در کارگاه سازمان زیباسازی ساخته شده‌اند.