دریاسالاری ایران در منطقه

علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار

گسترش روزافزون «همکاری‌های دریایی» و «توسعه دریامحور» از اولویت‌های اساسی ایران در سطح منطقه به‌حساب می‌آید؛ راهبردی که عباس عراقچی، رئیس دستگاه دیپلماسی ایران روز یکشنبه در مسقط از ابعاد مختلف آن رونمایی و اهداف ترسیمی ایران را در این حوزه تشریح کرد.
هشتمین کنفرانس «گردهمایی کشورهای حاشیه اقیانوس هند» در شرایطی در عمان با مشارکت مقام‌هایی از حدود 20کشور در حال برگزاری است که به‌نظر می‌رسد عصر تازه‌ای از همکاری‌های دریایی میان کشورهای این حوزه در حال‌ شکل‌گیری است. در چنین شرایطی هم بود که وزیر امورخارجه ایران در جریان سخنرانی خود، ضمن تشریح راهبردهای جمهوری‌اسلامی در این عرصه، از اولویت‌های ایران در بخش توسعه دریامحور سخن گفت. مشارکت فعالانه ایران در این کنفرانس درحالی است که تهران طی سال‌های اخیر همکاری‌های سازنده‌ای را با کشورهای منطقه در حوزه اقیانوس هند پیش برده و در حوزه‌های مختلف، از برقراری امنیت دریانوردی گرفته تا گسترش مناسبات تجاری، گام‌های همکاری‌جویانه مؤثری برداشته است.

نشستی برای توسعه همکاری‌ها
 نشست:  هشتمین گردهمایی کشورهای حاشیه اقیانوس هند (IOC)
چارچوب: گردهمایی بین‌المللی سالانه
تاریخچه شکل‌گیری: از سال ۲۰۱۶ با پیشگامی هند
زمان برگزاری: ۲۸ و ۲۹ بهمن‌ماه (۱۶ تا ۱۷ فوریه ۲۰۲۵)
شعار: به‌سوی افق‌های جدید شراکت دریایی
شرکت‌کنندگان: مقام‌های عالی‌رتبه‌ای از حدود 20کشور
محل برگزاری: میزبانی مشترک عمان، هند و سنگاپور

محور بحث‌ها:
  آینده اقتصاد آبی و اداره اقیانوس هند
  ابزارهای تقویت مشارکت‌های دریایی
  بهبود پیوندهای تجاری
  حمایت از توسعه پایدار
  بررسی مسائل مربوط به امنیت دریایی
  تضمین آزادی کشتیرانی
  استفاده از فناوری مدرن

اهداف:
  ارتقای همکاری‌های منطقه‌ای
  تقویت امنیت دریایی
  گسترش همکاری‌ها به‌منظور رسیدگی به چالش‌های مشترک
  تقویت صدای جنوب جهانی
  مقابله با چالش‌های عمده در بخش دریایی
  تدوین راهبردهایی برای بهبود کریدورهای تجاری
  تضمین آزادی ناوبری
  تقویت پایداری زیست‌محیطی
  ایجاد فرصت‌هایی برای تعامل دوجانبه و چندجانبه

مناسبات ایران و هند
مقابله با نقش‌آفرینی مخرب قدرت‌های فرامنطقه‌ای در زمینه رونق همکاری‌های دریایی، به‌ویژه در حوزه اقیانوس هند، یکی از مهم‌ترین بخش‌های مورد تأکید رئیس دستگاه دیپلماسی ایران در مسقط بود که همکاری ایران و هند برای توسعه بندر چابهار یکی از نمودهای آن به شمار می‌رود. عراقچی در حاشیه این نشست به بیان نکات مهمی دراین باره پرداخت که اصلی‌ترین محورهای آن را در ادامه می‌خوانید:
  هند در حال رایزنی با آمریکا درباره چابهار است.
  هند متعهد به سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در زیرساخت‌های چابهار، به‌ویژه پایانه شهیدبهشتی شده‌است.
  برخی مشکلات نه به‌دلیل ایران و هند، بلکه به‌دلیل طرف‌های سوم به‌وجود آمده است.
  «چابهار» یک بندر بسیار مهم است که هند را به ایران، آسیای مرکزی و سایر مناطق متصل می‌کند.
   ما به‌دلیل تحریم‌ها، شروع به انجام دادن تجارت با سایر کشورها از طریق ارزهای محلی و سازوکارهای تهاتری کرده‌ایم.

چرا اقیانوس هند برای ایران مهم است؟
  دارای اهمیت ویژه در زمینه رونق ترانزیت دریایی
  سومین اقیانوس از نظر وسعت
  ایجاد بستر مناسب به‌منظور نقش‌آفرینی فعال در کریدورهای ترانزینی
  در برگرفتن یک‌پنجم از سطح کره زمین
  به‌وجود آوردن بستر مناسب برای تبدیل ایران به هاب منطقه‌ای در مسیر تجارت جهانی
  اتصال به 4قاره جهان
  برخورداری از قابلیت‌های منحصربه‌فرد برای مقابله مؤثر با یکجانبه‌گرایی غربی
  مسیر تنگه‌های راهبردی جهان (تنگه‌هرمز، باب‌المندب، مالاکا و کانال سوئز)
  دارای اهمیت ویژه در زمینه شکل‌دهی به نظم نوین منطقه‌ای


راهبرد ایران در عرصه مناسبات دریایی
عراقچی، وزیر امورخارجه که برای شرکت در کنفرانس «گردهمایی کشورهای حاشیه اقیانوس هند» به عمان سفر کرده است، در جریان سخنرانی خود در این کنفرانس به موضوع‌های مهمی اشاره کرد که اصلی‌ترین محورهای آن را در ادامه می‌خوانید:
  توسعه اقتصاد دریامحور، تنها یک انتخاب برای ایران نیست، بلکه یک الزام است.
  سواحل ما، نه فقط مرزهای طبیعی کشور، بلکه دروازه‌های اتصال ایران به اقتصاد جهانی هستند.
  باید آینده‌ای را طراحی کنیم که در آن، اقیانوس هند یک قطب همکاری‌های راهبردی و اقتصادی باشد.
  ایران، سیاست «دریامحور» را در اولویت استراتژیک توسعه خود قرار داده‌است.
  دولت چهاردهم برنامه‌ای جامع برای توسعه بنادر، حمل‌ونقل دریایی و ایجاد زنجیره تأمین منطقه‌ای تدوین کرده‌است.
  «بهشت گمشده» مکران، امروز باید به قطب اقتصادی آینده ایران و منطقه بدل شود.
  ایران بر تعهد خود به چندجانبه‌گرایی و همکاری اقتصادی و امنیتی در منطقه تأکید دارد.
  برخی قدرت‌های فرامنطقه‌ای تلاش دارند از شکاف‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی در منطقه سوءاستفاده کنند.
  نمی‌توانیم اجازه دهیم رقابت‌های ژئوپلیتیکی قدرت‌های جهانی، آینده این منطقه را تعیین کنند.

4هدف کلیدی ایران برای توسعه مکران
  تقویت اقتصادهای بومی و محلی، ایجاد اشتغال پایدار برای جوامع ساکن و حمایت از صنایع کوچک و متوسط

  توسعه زیرساخت‌های انرژی با‌تأکید بر انرژی‌های تجدیدپذیر

  تکمیل راهگذرهای بین‌المللی و تقویت مسیرهای مواصلاتی
  جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی به‌عنوان نیروی محرکه توسعه اقتصادی

ماجرای معافیت‌های تحریمی بندر چابهار
  اعمال معافیت تحریمی: در میانه‌های آبان‌ماه ۱۳۹۷ مایک پمپئو، وزیر امورخارجه وقت دولت آمریکا اعلام کرد واشنگتن بندر چابهار و همچنین صادرات مواد نفتی ایران به افغانستان را از تحریم‌های وضع شده علیه جمهوری اسلامی معاف کرده‌است. درآن مقطع ادعا شد این اقدام به‌منظور «کمک به توسعه افغانستان» و «حفظ مسیر ارتباطی جهت ارسال اقلام بشردوستانه به ایران» انجام شده‌است.

  فشارهای آمریکا بر دهلی‌نو: با وجود اعمال معافیت‌های تحریمی برای بندر چابهار که شرایط مساعدی برای توسعه مناسبات ایران و هند فراهم می‌آورد، در سال 1397واشنگتن دهلی‌نو را برای تجدیدنظر در روابط اقتصادی با ایران تحت فشار قرار داده و خواستار توقف واردات نفتی هند از ایران شده بود.

  چرا چابهار برای هند مهم است؟: با توجه به اینکه چابهار حدود ۷۰کیلومتری بندر «گوادر» پاکستان قرار دارد، می‌تواند در رقابت هند با چین و پاکستان، به‌عنوان 2رقیب اصلی، نقش ویژه‌ای ایفا کند. ازسوی دیگر افزایش سرمایه‌گذاری‌های هند در بندر چابهار نه‌تنها زمینه‌ساز گسترش مناسبات با ایران و افغانستان خواهد شد، بلکه دریچه‌ای به بازارهای آسیای‌مرکزی به روی هند می‌گشاید.

  قرارداد مشارکت با ایران: در 24اردیبهشت‌ماه امسال  ایران و هند به نقطه عطفی در همکاری‌های تجاری و اقتصادی دوجانبه دست یافتند و قرارداد بلندمدت (10ساله) مشارکت هند در توسعه بندرچابهار، روزنه تازه‌ای را به روی رونق بیش از پیش همکاری‌های دوجانبه گشود.

  رویکرد تازه دولت آمریکا: کارشناسان آمریکایی معتقدند دولت دوم ترامپ به این نتیجه رسیده که معافیت تحریمی بندر چابهار دیگر توجیه ندارد؛ چراکه هدف اولیه آن، یعنی کمک به توسعه اقتصادی افغانستان، پس از تسلط طالبان عملا از میان رفته است.

  یادداشت ضدایرانی ترامپ: ترامپ در 16بهمن‌ماه، یک یادداشت ضدایرانی را امضا کرد و به وزارت امورخارجه این کشور ماموریت داد موضوع «لغو یا اصلاح معافیت‌های تحریمی، به‌ویژه در پروژه‌های مرتبط با بندر چابهار ایران» را پیگیری کند.

  رایزنی در واشنگتن: برخی گمانه‌زنی‌ها حکایت از آن دارد که در جریان سفر اخیر «نارندرا مودی»، نخست‌وزیر هند در واشنگتن و رایزنی‌های او با ترامپ، موضوع معافیت‌های تحریمی بندر چابهار یکی از محورهای مهم گفت‌وگوها بوده‌است.