یادداشت
فرونشست زمین در تهران؛ زنگ خطر بحران پنهان
حمید جوانی -شهردار منطقه 3
فرونشست زمین یک پدیده طبیعی است که به‌طور فزاینده‌ای در مناطق شهری، به‌ویژه تهران، در حال افزایش است. به همین دلیل، توجه بسیاری از مسئولان را به‌خود جلب کرده است. دلایل متعددی درخصوص فرونشست زمین می‌تواند وجود داشته باشد، ازجمله کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، که مهم‌ترین دلیل محسوب می‌شود و همچنین ساخت بناها و ساختمان‌های جدید با وزن بالا در مناطقی که زیرساخت‌های نامناسبی از آب‌های زیرزمینی دارند. تغییرات اقلیمی نیز یکی دیگر از دلایل این تهدید جدی در شهر تهران است. همچنین باید به این نکته اشاره کرد که برخی مسائل جاری نیز می‌توانند بر پدیده فرونشست تأثیر بگذارند؛ ازجمله این مسائل می‌توان به ترکیدگی لوله‌های آب اشاره کرد. این موضوع یک مسئله جدی است؛ به این دلیل که سال‌ها از اجرای سیستم لوله‌کشی آب در تهران می‌گذرد و این لوله‌ها به مرور زمان پوسیده، نشست کرده و ترک خورده‌اند. فشار ناشی از بار ترافیک و تغییرات محیطی نیز می‌تواند به ترک‌ها و نشست‌ها دامن بزند. نشت آب از لوله‌های آب شرب نیز در سطح شهر تهران، به شسته‌شدن زیرسازی خیابان‌ها و کوچه‌ها منجر شده و یکی از دلایل اصلی فرونشست زمین به شمار می‌آید.
ضرورت ورود نخبگان به موضوع
این مقوله نیازمند یک تحلیل و بررسی نخبگانی و جامع است که هم به مطالعه دقیق نیاز دارد و هم باید راهکارهای اجرایی از آن استخراج شود. تهران به‌عنوان یک کلانشهر بزرگ و پرجمعیت با چالش‌های جدی در زمینه منابع آبی روبه‌رو است. حفر چاه‌های آب و برداشت‌های بیش‌ازحد از منابع آب‌های زیرزمینی یکی از دلایل اصلی فرونشست زمین در تهران به شمار می‌رود. کارشناسان بر این باورند که حدود ۵۰ درصد از فرونشست‌های زمین در سطح شهر ناشی از برداشت آب‌های زیرزمینی است.
پیامدهای خطرناک
فرونشست‌ها پیامدهای خطرناکی دارند که برخی از آنها به شرح زیر است:
آسیب به زیرساخت‌ها: فرونشست به‌طور مستقیم بر زیرساخت‌های شهری تأثیر می‌گذارد و ساختمان‌ها و سازه‌ها ممکن است در نتیجه تغییرات ناگهانی زمین دچار ترک‌خوردگی و آسیب جدی شوند. این مسئله به‌ویژه در مناطق با بافت فرسوده چالش‌های جدی ایجاد می‌کند.
آلودگی منابع آب: کاهش سطح آب‌های زیرزمینی می‌تواند آلودگی‌های آب زیرزمینی را افزایش دهد و پیامدهای بهداشتی جدی برای کیفیت آب به همراه داشته باشد.
تشکیل گودال‌ها و چاله‌های ناخواسته: کاهش سطح زمین می‌تواند منجر به ایجاد چاله‌های عمیق شود که نه‌تنها چهره شهر را خراب می‌کند، بلکه ایمنی و ترافیک را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
نابودی بوم‌سازگان (اکوسیستم): فرونشست زمین تأثیر مستقیم بر زیرساخت‌ها دارد و می‌تواند بوم‌سازگان محلی را آسیب‌پذیر کند. کاهش تنوع زیست‌محیطی و نابودی برخی گونه‌های گیاهی و جانوری از پیامدهای دیگر این پدیده است.
مهاجرت اجباری: اگر فرونشست‌ها تکرار شوند و در یک منطقه خاص اتفاق بیفتند، ممکن است آن منطقه غیرقابل سکونت شود و بحران‌های اجتماعی و اقتصادی برای ساکنان ایجاد کند.
راهکارهای جلوگیری از فرونشست زمین
مدیریت منابع آب: بهینه‌سازی مصرف و کنترل برداشت‌های غیرمجاز و استفاده از فناوری‌های نوین می‌تواند تأثیر زیادی در جلوگیری از فرونشست زمین داشته باشد.
ایجاد سیاست‌های آبی: الزامات قانونی و اجرایی در زمینه حفر چاه و کنترل مصرف آب زیرزمینی باید به‌طور جدی اجرا شود.
نظارت و پایش دقیق: استفاده از تکنولوژی‌های نوین مانند سنسورها و پهپادها برای نظارت بر تغییرات سطح زمین می‌تواند به پیشگیری از فرونشست کمک کند.
آموزش: افزایش آگاهی عمومی و آموزش ساکنان و مدیران در راستای پایش، نظارت و کنترل می‌تواند در تغییر رفتار اجتماعی و کاهش فشار بر منابع آب مؤثر باشد.
درنهایت، برای مقابله با پدیده فرونشست زمین، نیازمند همکاری بین‌بخشی هستیم تا بتوانیم به‌طور مؤثر این مسئله را مدیریت کنیم. نهادهای دولتی، دانشگاه‌ها و جوامع محلی باید تصمیمات صحیح، دائمی و پایداری برای مقابله با مسئله فرونشست زمین اتخاذ کنند. این اقدامات ضروری است تا بتوانیم از مشکلات جدی در آینده جلوگیری کنیم و تهران را به یک محل زندگی مطلوب برای شهروندان تبدیل کنیم.
