خودروسازی در بزنگاه تصمیم‌گیری؛ اصلاح ساختار یا رانت جدید؟

سیده‌زهرا عبداللهی؛ روزنامه‌نگار

واگذاری ایران‌خودرو به بخش خصوصی، به جای حل مشکلات صنعت خودرو، به مناقشه‌ای داغ میان دولت و مجلس تبدیل شده است. دولت آن را گامی در مسیر خروج از ناکارآمدی مدیریتی می‌داند، اما منتقدان هشدار می‌دهند که این خصوصی‌سازی نه‌تنها رقابت ایجاد نمی‌کند، بلکه انحصاری تازه را در صنعت خودرو رقم خواهد زد. مجلس شورای اسلامی که بارها نسبت به تبعات خصوصی‌سازی‌های بی‌ضابطه هشدار داده، این بار با قدرت بیشتری وارد میدان شده است. ۱۴۰ نماینده، با ارسال نامه‌ای به رئیس‌جمهور، خواستار شفافیت در فرآیند این واگذاری و جلوگیری از تبدیل شدن آن به رانت جدید شده‌اند. اما آیا این واکنش‌ها می‌تواند جلوی تصمیم دولت را بگیرد؟

هشدار مجلس؛ خصوصی‌سازی یا واگذاری پشت پرده؟
همزمان با تشدید بحث‌ها درباره سرنوشت ایران‌خودرو، علی حدادی، نماینده مجلس، این واگذاری را تلاشی برای انتقال انحصار از دولت به گروهی خاص توصیف کرده است. او در گفت‌وگو با خبرنگار ما، این تصمیم را تهدیدی برای آینده صنعت خودرو دانسته و می‌گوید:«ما از خصوصی‌سازی حمایت می‌کنیم، اما خصوصی‌سازی باید رقابت ایجاد کند، نه انحصار. وقتی یک واگذاری به‌جای باز کردن فضا برای رقابت، کنترل بازار را به یک گروه خاص می‌سپارد، این دیگر خصوصی‌سازی نیست، بلکه یک انحصار جدید است.» حدادی همچنین تأکید کرد که مجلس اجازه نخواهد داد که این واگذاری در سکوت و بدون نظارت دقیق انجام شود؛ «‌این صنعت متعلق به مردم است. ما در نامه‌ای که به رئیس‌جمهور ارسال شده، تأکید کردیم که هرگونه انتقال مالکیت و مدیریت، باید طبق اصل ۴۴ قانون اساسی و با نظارت شورای رقابت انجام شود. مجلس به‌دقت این پرونده را رصد می‌کند و در صورت مشاهده تخلف، حتماً ورود خواهد کرد.»
این هشدارها در حالی مطرح می‌شود که  رضاتقی‌پور انوری، عضو کمیسیون صنایع مجلس نیز نسبت به عواقب این واگذاری هشدار داده و آن را بازی خطرناکی با سرنوشت صنعت خودرو خوانده است:«تصمیماتی که اخیراً درباره واگذاری مدیریت خودروسازان گرفته شده، نشان می‌دهد که ما از انحصار دولتی، به‌سمت انحصار یک گروه خاص حرکت می‌کنیم. این روند قطعاً به ضرر مصرف‌کنندگان و صنعت خودرو خواهد بود.»

حامیان خصوصی‌سازی؛ دولت باید از خودروسازی کنار برود
در مقابل این نگرانی‌ها، موافقان خصوصی‌سازی بر این باورند که حضور دولت در صنعت خودرو، یکی از مهم‌ترین موانع توسعه این بخش بوده است. از نگاه آنها، خروج دولت، فضای جدیدی برای ورود سرمایه‌گذاران، بهبود کیفیت و کاهش هزینه‌های تولید ایجاد خواهد کرد. از دیدگاه موافقان، مشکل اصلی نه خصوصی‌سازی بلکه چگونگی اجرای آن است. به گفته آنها، اگر دولت بتواند شرایطی را فراهم کند که واگذاری به سرمایه‌گذاران واقعی و شایسته انجام شود، این فرآیند می‌تواند یک نقطه عطف در صنعت خودرو باشد.

خصوصی‌سازی در ایران؛ تجربه‌ای که نگران‌کننده است
نگرانی نمایندگان مجلس درباره آینده ایران‌خودرو  ریشه در تجربه‌های تلخ خصوصی‌سازی در کشور دارد. از واگذاری شرکت‌های پتروشیمی گرفته تا کارخانه‌های فولاد، بارها دیده‌ایم که خصوصی‌سازی‌های بی‌ضابطه، نه‌تنها بهره‌وری را افزایش نداده، بلکه منجر به فساد، بدهی‌های سنگین و تعطیلی بسیاری از واحدهای صنعتی شده است. منتقدان این واگذاری، به سرنوشت برخی شرکت‌های دولتی که به نهادهای غیرشفاف واگذار شدند اشاره می‌کنند و تأکید دارند که در غیاب نظارت و شفافیت، این واگذاری نیز به همان سرنوشت دچار خواهد شد.

آیا دولت در برابر مجلس کوتاه خواهد آمد؟
اکنون که مجلس به‌شدت در برابر این واگذاری موضع گرفته، سؤال این است که آیا دولت حاضر خواهد شد فرآیند خصوصی‌سازی را شفاف‌تر کند، یا این واگذاری، به‌رغم تمامی مخالفت‌ها، ادامه خواهد یافت؟ برخی منابع از بررسی دقیق‌تر این پرونده در کمیسیون صنایع و معادن مجلس خبر داده‌اند. حتی برخی نمایندگان از احتمال درخواست تحقیق و تفحص از این واگذاری سخن گفته‌اند، امری که می‌تواند فرآیند را به‌طور کامل متوقف کند.

نقطه عطف یا فاجعه‌ای تازه در خصوصی‌سازی؟
خصوصی‌سازی ایران‌خودرو تنها یک تصمیم اقتصادی نیست، بلکه آزمونی برای سیاست‌گذاران کشور است. آیا دولت می‌تواند میان اصلاح ساختار اقتصادی و جلوگیری از فساد و انحصار، تعادل برقرار کند؟ یا اینکه این خصوصی‌سازی نیز به سرنوشت خصوصی‌سازی‌های شکست‌خورده گذشته دچار خواهد شد؟
اکنون چشم‌ها به تصمیمات دولت و واکنش‌های مجلس دوخته شده است. آیا این واگذاری، مسیری برای رقابت و توسعه خواهد بود یا زنگ خطری برای شکل‌گیری یک انحصار تازه در صنعت خودرو؟