زندگی
زندگی در بام‌های تهران
حال و هوای سکونت در مرتفع‌ترین نقاط مسکونی پایتخت
رابعه تیموری- روزنامه نگار
تهران با همه پستی و بلندی جغرافیایی و پایین و بالای روزگارش زیر پای‌شان نشسته و آنها از بلندترین نقطه این شهر، بروبیایش را تماشا می‌کنند! البته این نظاره و سیر و سیاحت به هواخوری چندساعته و یک‌روزه در بلندای پایتخت محدود نمی‌شود و این مردمان در مرتفع‌ترین نقاط تهران روزگار می‌گذرانند. به قول دکتر علی‌اکبر شمسی‌پور، دانشیار دانشگاه تهران در شمشک و دیزین هم که به اندازه 2هزار و 008متر از سطح دریا فاصله دارند و عنوان مرتفع‌ترین نقاط استان پهناور تهران را یدک می‌کشند، مردمانی یافت می‌شوند که سرمای استخوان‌سوز زمستان این مناطق را تاب می‌آورند و ییلاق و قشلاق تابستانه و زمستانه ندارند. از گذشته تا امروز مردم لواسانات بالانشین‌ترین مردم این شهر بزرگ بوده‌اند که در21ماه سال ساکن خانه و محله‌ای با ارتفاع 2هزارمتر بالاتر از سطح دریا هستند. توک‌مزرعه که در دامنه کوه ورجین قرار گرفته، بلندترین محله لواسانات است و در گویش محلی مردم این منطقه به نام توک یا توکه به‌معنای نوک یا بلندی شهرت دارد.
چاشنی های جذاب بالانشینی
وقتی محله پر از برج‌های لاکچری اصطلک(عسلک) را پشت سر می‌گذاری، پیش از نمایان‌شدن تابلوی ورودی توک‌مزرعه، قد و بالای رشید کوه ورجین به زیبایی خودنمایی می‌کند. دود و دم هوای تهران قله یخ‌زده ورجین را هم بی‌نصیب نگذاشته و آسمان، انباشته از ابرهای خاکستری است که روی بام ویلاها و خانه‌های کوچک و بزرگ دامنه کوه سایه انداخته‌اند. سراشیبی بعضی از کوچه‌ها و خیابان‌ها آنقدری تیز هست که با هر قدم به‌خاطر بیاوری سینه‌کش ورجین را بالا و پایین می‌روی. ساخت‌وساز پلکانی خانه‌های خیابان مسجد تا کمره کوه کشیده شده و خانه ویلایی خانواده صالحی از نزدیک‌ترین همسایه‌های ورجین است. از پنجره این خانه خیابان و رهگذرانش دور و کوتاه‌قامت به‌نظر می‌رسند و طلوع و غروب خورشید تماشا دارد، اما مشکلاتی که چاشنی جدانشدنی بالانشینی است، این جذابیت‌ها را برای اهالی آن کمرنگ کرده است. مادر خانواده صالحی می‌گوید: «در تابستان خیال ما آسوده است که از سیل و توفان در امانیم، ولی در سایر ایام سال سیل، کولاک و توفان ساکنان اینجا را تهدید می‌کند.» اگرچه سبک زندگی مردم دامنه ورجین با شرایط و امکانات شهری این نقاط سازگار شده، گاهی دور از دسترس بودن مراکز خرید مختلف، طعم کوه‌نشینی را به کام مادر خانواده صالحی گس می‌کند.
شمشک مهمان‌پذیر
شهر شمشک با آنکه از 12سال پیش نام شهر را یدک می‌کشد، اما هنوز هم از حال و هوای گذشته و هویت روستایی‌اش جدا نشده است. باغ‌های پربرکت آن که پای قله دال‌چین سبز شده‌اند با سیم‌کشی یا سنگ‌چینی از هم جدا شده‌اند و
تک و توک درختان تبریزی کهنسال شمشک هم که روزگاری در مسیر مال‌روی باغ‌ها سایه سر رهگذران بودند، حالا به ملک‌های شخصی افزوده شده‌اند. پوشش مردم شمشک بیش از آنکه زمستانه باشد، به پوششی پاییزه شباهت دارد و انگار هنوز زمستان به اینجا نرسیده است! درختان کهنسالی که لابه‌لای ویلاها و مجتمع‌های مسکونی جورواجور ردیف شده‌اند، از زمختی فضای کوچه‌ها و خیابان‌های خلوت شهر کم کرده‌اند. سرمای هوا شمار بومیان شمشک را انگشت‌شمار کرده و غریبه‌هایی که نگهبانی از باغ‌ها و ویلاهای اهالی را بر عهده دارند، بیشترین ساکنان شمشک هستند. بسیاری از کسانی هم که از خدمات‌رسانی در پیست اسکی نان درمی‌آورند، اهل شمشک نیستند و در طول کاسبی چندماهه خود باید در مسیر محل کار تا محل سکونت خود در رفت‌وآمد باشند. مجید یکی از این کاسبان فصلی شمشک است که از حشر و نشر او با مردم بالانشین سالیان زیادی می‌گذرد. او می‌گوید: «در فصل گرما آرامش اینجا دلنشین است، ولی زمستان‌های دلگیر و خلوت دارد و با اینکه مردم سایر نقاط تهران برای تفریح به اینجا می‌آیند، مردم اینجا را کمتر در این حوالی می‌بینیم.» شب‌های همنشینان دال‌چین صفایی خاص دارد و وقتی سیاهی شب دامنش را روی کوه و صخره‌های شمشک پهن می‌کند، آتش‌هایی که در آلاچیق‌ها و بام خانه‌ها روشن می‌شود، شب‌های این بام پربروبیای تهران را روشن می‌کند.
این سر تهران زمستان، آن سر تهران تابستان
علی‌اکبر شمسی‌پور اختلاف ارتفاع مرتفع‌ترین و پست‌ترین نقاط جغرافیایی شهر تهران را برابر با 978متر عنوان می‌کند. این دانشیار دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران می‌گوید: «مرتفع‌ترین نقاط شهر تهران در دارآباد در منطقه یک شهرداری قرار دارد که بلندای آن برابر با 2010متر است و محله انتهایی شهرری در مسیر بزرگراه ورامین در منطقه 20شهرداری و از توابع شهرستان ری با ارتفاع حدود 1032متر پست‌ترین محدوده شهر تهران است.
او این اختلاف ارتفاع را در شکل‌گیری تنوع اقلیمی و کیفیت محیطی و فضای زندگی تأثیرگذار می‌داند و می‌گوید: «این تفاوت‌ها در اقلیم، پوشش گیاهی، دما و رطوبت هوا، نوع و میزان بارش آشکارا دیده می‌شود و اثرات خود را در میزان خدمات اکوسیستم در این دو منطقه اقلیمی متفاوت نشان می‌دهد.» شمسی‌پور ادامه می‌دهد: «نقاط مرتفع سرد و برف‌گیر هستند که سبب کاهش جمعیت این نقاط در فصل سرما شده است، اما در مقابل فعالیت‌های گردشگری و ورزشی رونق می‌گیرد که جزو خدمات فرهنگی طبیعت است. مناطق مرتفع پوشش گیاهی متراکم‌تری دارند و درختچه‌ها و بوته‌های چندماهه مقاوم به سرما در آنجا رشد می‌کنند که دوام و ماندگاری بیشتری دارند. در این مناطق بارندگی سالانه به حدود 400 تا 450میلی‌متر می‌رسد و چشمه‌زارها فراوانند. در مقابل در مناطق کم‌ارتفاع بارندگی سالانه کمتر از 100میلی‌متر است، آب‌وهوایی گرم و خشک دارند و در آنجا پوشش گیاهی، تنک و مقاوم به خشکی و شوری است. منابع آبی نقاط کم‌ارتفاع محدودتر است و این مکان‌ها زیستگاه مناسبی برای خزندگان و البته پستانداران شکارچی همچون گرگ، شغال و روباه و... به‌شمار می‌آیند.»