تهدید سلامت و هوش کودکان
چرا آلودگی هوا برای کودکان خطرناک‌تر از بزرگسالان است؟
قرار گرفتن در معرض هوای آلوده برای همه گروه‌های سنی خطرناک است اما کودکان یکی از گروه‌هایی هستند که با بیشترین آسیب در هوای ناسالم مواجه می‌شوند. گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی هم نشان می‌دهد که در سال۲۰۲۱ بیش از 700هزار کودک کمتر از 5سال به‌دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست داده‌اند. کودکان هرچه بیشتر در معرض آلاینده‌های موجود در هوا قرار بگیرند احتمال مبتلا شدن آنهابه بیماری‌هایی مانند سرطان، مشکلات قلبی و بیماری‌های تنفسی (آسم و تنگی نفس) بیشتر می‌شود. این آسیب‌ها ممکن است در کودکی به بیماری منجر شود و زمینه‌ساز بیماری‌هایی در آینده و بزرگسالی آنها باشد. کاهش ضریب هوشی، ابتلا به کم‌خونی و کمبود ویتامین دی هم ازجمله آثار مخرب تأثیرات آلودگی هوا بر سلامت کودکان است؛ نکته‌ای که دکتر علی فرجی، فوق‌تخصص کودکان و عضو هیأت مدیره انجمن پزشکان کودکان ایران هم آن را تأیید می‌کند و به همشهری تندرستی می‌گوید: «حضور در معرض هوای آلوده بر نحوه تکامل سیستم ایمنی کودکان تأثیر می‌گذارد و باعث می‌شود سیستم ایمنی ضعیف‌تری داشته باشند.» صحبت‌های این پزشک را در ادامه بخوانید.
افزایش آسیب ریوی
فرجی با تأکید بر اینکه کودکان در مواجهه با آلودگی 2مدل دارند، عنوان می‌کند: «یک گروه از کودکان دارای زمینه‌های خانوادگی هستند که آسیب در این گروه‌ها بیشتر از گروه‌های سالم‌تر است. اما به‌طور کلی چیزی که ما در معاینه این کودکان در بیمارستان‌ها و مطب‌ها بیشتر می‌بینیم، آسیب‌های شدید ریوی است که به‌دلیل تحریک دستگاه تنفسی فوقانی ناشی از وجود آلاینده‌ها در هوا رخ می‌دهد.»
اختلال تحصیلی
به‌گفته فرجی، در مواجهه با آلودگی هوا، ظرفیت ریوی کودکان کاهش پیدا می‌کند و در توضیح بیشتر می‌گوید: «زمانی که این کودکان قادر نیستند اکسیژن مناسب را از هوا بگیرند، در درازمدت با اختلال تحصیلی، خستگی و افسردگی مواجه می‌شوند که عامل کاهش کارایی ذهنی و بدنی در آنهاست. اگر زمان مواجهه با آلودگی هوا هم ادامه‌دار باشد و کودکان مرتب آنها را تنفس کنند، این آسیب در آینده جدی‌تر خواهد بود. مسئله اینجاست که تعداد روزهای آلوده در شهری مثل تهران، از روزهای سرد سال بیشتر شده و این وضعیت می‌تواند کودکان را در معرض بیماری‌های خطرناک مزمن مثل سرطان‌ها در بزرگسالی قرار دهد.»
علائم آسیب آلاینده‌ها
به‌گفته فرجی آسیب آلاینده‌ها در کودکان هم علائمی ازجمله آبریزش ساده و گرفتگی بینی است و هم علائم شدید تنفسی، سختی تنفس و حتی آسم شدید. بسیاری از این کودکان دچار سرفه‌هایی می‌شوند که بعدها از حالت خشک به خلط‌دار تغییر می‌کند که یک معضل بزرگ است. این مسئله باعث می‌شود که این کودکان به‌تدریج قابلیت ورزش کردن و تحرک را از دست بدهند، چون در زمان تحرک دچار تنگی نفس یا خس‌خس سینه می‌شوند و حجم ریه آنها کاهش پیدا می‌کند. همین نداشتن فعالیت و تحرک باعث می‌شود که آنها شادابی نداشته باشند و دچار افت تحصیلی هم بشوند.
سینوزیت هم رخ می‌دهد
عضو هیأت مدیره انجمن پزشکان کودکان ایران درباره خطراتی که کودکان را در مواجهه با آلاینده‌ها تهدید می‌کند، می‌گوید: «کودکانی که سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند دچار عفونت‌های تنفسی شدید می‌شوند و بحث سینوزیت در این کودکان در هوای آلوده بسیار شایع است. سینوزیت به‌دلیل اینکه عفونت در حفره‌های جمجمه و استخوان‌های صورت ماندگار می‌شود می‌تواند این گروه سنی را در آینده دچار سینوزیت‌های مزمن کند.» او ادامه می‌دهد: «سینوزیت باعث سردرد دائمی، بی‌حالی و خستگی در کودکان است. همچنین تب‌های دوره‌ای پیدا می‌کنند. این وضعیت همچنین می‌تواند عامل سرفه‌های مزمن و حتی آسم شود.»
بروز حساسیت پوستی
«نه تنها حساسیت‌های تنفسی که آلودگی هوا می‌تواند منجر به بروز حساسیت پوستی هم در کودکان شود.» فرجی با بیان این مطلب ادامه می‌دهد: «این حساسیت‌ها می‌تواند به شکل خشکی پوست، خارش و ضایعات شبیه اگزما بروز کند.»
کودکان بیمار
فرجی با بیان اینکه در کتاب‌های درسی پزشکان یک فصل درباره آلودگی هوا وجود دارد، عنوان می‌کند: «آلودگی هوا هم برای جنین و هم مادر مضر است و پس از تولد هم روی نوزاد تأثیر می‌گذارد. بحث کاهش حجم اکسیژنی که باید تنفس شود هم آسیب‌زاست و می‌تواند کودک را از نظر سیستم ایمنی و تنفسی ضعیف کند. علاوه بر این، خود آلاینده‌ها هر کدام می‌توانند یک اثر مخرب جدا داشته و بیماری‌زا باشند.»
توصیه
دستورالعمل محافظت از کودکان
دکتر علی فرجی، عضو هیأت مدیره انجمن پزشکان کودکان ایران، در پاسخ به این سؤال که چه راهکارهایی برای کاهش آسیب‌های آلودگی هوا در کودکان وجود دارد، بیان می‌کند: «در این‌باره ادعاهای زیادی مطرح می‌شود، اما درباره آنها تحقیق علمی نشده و نمی‌توان با اطمینان از کاهش این آسیب‌ها با چنین توصیه‌هایی صحبت کرد. بهترین حالت اینکه کودکان از حضور در فضاهای باز منع شوند. خانواده‌هایی هم که فرزندانشان علائم شدید دارند بهتر است مدت کوتاهی (یک تا 2بار در هفته) از محل سکونت‌شان که دارای آلودگی هواست، خارج شوند و در یک منطقه پاک مستقر شوند.» او ادامه می‌دهد: «کودکان در چنین هوایی فعالیت ورزشی و فعالیت‌هایی که نیاز تنفسی بیشتری دارد، نداشته باشند. مصرف بیشتر مایعات هم مؤثر است. در فضای بسته خانه هم بهتر است بخور آب درنظر گرفته شود؛ به‌ویژه در فصول سرد سال که وسایل گرمایشی روشن است و هوا در منزل خشک می‌شود و تحریک‌کننده سیستم تنفسی است. اگر قادر به تامین دستگاه بخور نیستند، می‌توانند یک ظرف آب روی گاز قرار دهند که رطوبت هوای خانه را تامین کند. مرطوب‌کردن هوای خانه برای کسانی که ریه‌های حساس دارند خوب است.» به تأکید فرجی، استفاده از ماسک می‌تواند مقداری آسیب هوای آلوده به کودکان را کاهش دهد. اما این ماسک‌ها نباید همان کاغذی‌های معمولی باشند و باید ماسک‌های فیلتردار یا ویژه هوای آلوده استفاده شوند. این فوق‌تخصص کودکان همچنین هشدار می‌دهد که خانواده‌ها گول تبلیغات برخی شرکت‌های دارویی را درباره مکمل‌هایی که می‌توانند علیه آلودگی هوا عمل کنند، نخورند و در توضیح بیشتر می‌گوید: «ویتامین مناسب برای آلودگی هوا نداریم اما به‌طور کلی درصد بالایی از جمعیت کشور کمبود ویتامین دی دارند و مصرف آن به شکل مکمل می‌تواند سطح ایمنی بدن را کامل کند. درباره کودکان در سن مدرسه هم مصرف روزانه ویتامین دی1000 به‌صورت مکمل (نه به‌شکل درمانی و دارویی که دوز بالایی دارند) مؤثر است اما بهتر است با تجویز پزشک باشد، چون افزایش ویتامین دی به‌اندازه کمبود آن آسیب‌زاست.»
