سیدمجتبی حسین‌پور، بازپرس جنایی سابق تهران به بررسی حقوقی پرونده‌های آتش‌سوزی می‌پردازد
مجازات آتش‌افروزی
شعله‌های آتش، هستی را به نیستی تبدیل می‌کند. گاهی جان را می‌گیرد و گاهی مال را و گاهی هم هر دو را باهم. اما ضامن جبران این خسارت‌های سنگین کیست؟ بهای جانِ فردی که قربانی آتش‌سوزی شده یا ضرر مالی‌ای را که اتفاق افتاده چه‌کسی باید پرداخت کند؟ سیدمجتبی حسین‌پور که سال‌ها بازپرس جنایی تهران بوده و به پرونده‌های آتش‌سوزی زیادی رسیدگی کرده است، در گفت‌وگویی با همشهری سرنخ به این سؤالات پاسخ داده است.
در آتش‌سوزی‌های بزرگ مقصر حادثه چطور تعیین می‌شود؟
بعد از آنکه پرونده قضایی برای حادثه تشکیل شد، مقام قضایی به آتش‌نشانی ماموریت می‌دهد تا گزارشی جامع درباره علت وقوع حادثه تهیه کند تا مشخص شود آتش‌سوزی از کجا شروع شده، چطور گسترش پیدا کرده و چه عواملی در آن دخیل بوده است. در ادامه کارشناس رسمی دادگستری این داده‌ها را بررسی می‌کند. این اطلاعات و داده‌ها شامل گزارش جامع آتش‌نشانی، نحوه اطفای حریق و مشاهدات میدانی و... خواهد بود و در نهایت کارشناس رسمی تعیین می‌کند که آتش چطور ایجاد شده و چه شخص یا اشخاص و عواملی در ایجاد حریق مؤثر بوده‌اند و نظریه خود را به مقام قضایی ارائه می‌کند تا در این‌باره تصمیم‌گیری شود.
اگر در آتش‌سوزی فرد یا افرادی دچار جرح شوند یا جانشان را از دست بدهند، مقصر این اتفاق چطور تعیین و شناسایی می‌شود و برای او چه اتهامی درنظر گرفته می‌شود؟
به‌طور کلی هر اتفاقی که منتهی به ورود ضرر شود، چه ضرر مالی و چه جانی، مسبب آن مسئول جبران خسارت است. وقتی با نظر کارشناس مشخص شود که حادثه چطور اتفاق افتاده و چه فرد یا افرادی در وقوع حادثه دخیل بوده‌اند، همان فرد یا افراد مسئول جبران خسارت هستند. اگر خسارت مالی باشد مقصر باید آن را جبران کند و اگر جانی هم باشد او ضامن جبران است. در موارد جرح یا فوت عنوان اتهامی که برای مقصر درنظر گرفته می‌شود بی‌احتیاطی در نتیجه رعایت نکردن نظامات دولتی منتهی به ایراد صدمه بدنی غیرعمدی یا قتل غیرعمد و شبه‌عمد خواهد بود.
در این سال‌ها فرهنگ استفاده از بیمه رواج یافته و تحت پوشش بیمه قرار گرفتن به یک ضرورت تبدیل شده است. در حوادث آتش‌سوزی بیمه با چه شرایطی و چگونه خسارت زیان‌دیدگان را جبران می‌کند؟
هر بیمه‌ای برای تحت پوشش قرار‌دادن حوادث شرایط خودش را دارد؛ مسائلی مثل اینکه آتش‌سوزی با چه کیفیتی ایجاد شده، پیش از حادثه از وسایل ایمنی استفاده شده یا نه و... باید در قرارداد خصوصی بین شرکت و بیمه‌گذار درنظر گرفته شود و از این حیث هر شرکت بیمه شرایط خاص خود را دارد. مثلا ممکن است شرکتی شرط کند که طرف مقابل مکلف است شرایط ایمنی خاصی را رعایت کند و درصورت رعایت نکردن این شرایط مسئولیتی را قبول نکند یا میزان جبران خسارت کاهش پیدا کند. اما به‌طور کلی بعد از مشخص‌شدن ابعاد حادثه و صدور رأی قضایی بیمه موظف به جبران خسارت است.
در حوادث آتش‌سوزی اگر محل حادثه تحت پوشش بیمه نباشد چه‌کسی ضامن پرداخت خسارت است؟ اگر فردی که مقصر است توانایی پرداخت خسارت را نداشته باشد، زیان حادثه‌دیده چطور جبران خواهد شد؟
شخصی که مقصر حادثه بوده، ضامن است و باید خسارت را جبران کند. قاعدتا در حوادث آتش‌سوزی خسارت سنگینی وارد می‌شود و فردِ مقصر، توانایی جبران خسارت را ندارد. البته این موضوع در هر فرض خسارتی صدق می‌کند. خیلی از بدهکاران توانایی پرداخت بدهی‌شان را ندارند. مثلا یک نفر با خودرویی که 50میلیون ارزش دارد با یک خودروی 5میلیاردی تصادف کرده و نمی‌تواند خسارت را جبران کند. این مسئله به این معنی نیست که خسارت را باید از دوش او برداریم. در نهایت کارشناس مقصران را مشخص می‌کند. اگر فرد توان پرداخت داشته باشد که باید پرداخت کند اما اگر توانایی جبران خسارت نداشته باشد با حکم دادگاه مشمول اعسار می‌شود. به این شیوه که دادگاه میزان خسارت را برای او تقسیط می‌کند تا بتواند آن را پرداخت کند. از سوی دیگر اگر حادثه منجر به فوت شده باشد، به‌دلیل بی‌احتیاطی منجر به فوت جنبه عمومی نیز وجود دارد که دادگاه باید در این مورد نیز حکم صادر کند. در این بحث نکته مهمی وجود دارد؛ اینکه برای پیشگیری از این موارد معمولا کارگاه‌ها با مراکز خرید بزرگ که افراد زیادی به آنجا تردد می‌کنند ملزم می‌شوند که تحت پوشش بیمه قرار بگیرند و یکسری موارد ایمنی را رعایت کنند و از طرفی نهادهای نظارتی مثل آتش‌نشانی، شهرداری و شرکت‌های بیمه بر روند ایمنی آنجا نظارت می‌کنند تا از وقوع چنین حوادثی پیشگیری شود. در این موارد خسارت از طریق بیمه پرداخت و آسیب کمتری به جامعه وارد می‌شود.
بعد از وقوع آتش‌سوزی‌های بزرگ مراحل پرداخت خسارت به شاکیان پرونده به چه شکل است؟
طرح دعوا در مرجع قضایی انجام می‌شود. علت وقوع حادثه و بعد از آن مقصران شناسایی می‌شوند. میزان خسارت وارده مشخص می‌شود و در نهایت پس از طی مراحل دادرسی با حکم دادگاه خسارت پرداخت می‌شود. اما در حوادث اینچنینی به‌دلیل اینکه معمولا روند رسیدگی طولانی می‌شود، برای اینکه تبعات ماجرا کاهش پیدا کند شرکت‌های بیمه با برآورد اولیه خسارت تحت نظارت مقام قضایی سعی می‌کنند جبران اولیه خسارت را انجام دهند تا اینکه در روند طولانی دادرسی زیان‌دیده بیشتر آسیب نبیند.
در آتش‌سوزی‌های بزرگ گاهی شاهد جان‌باختن افراد هستیم. در این مواقع پیکر قربانیان بعد از طی‌شدن چه مراحلی به بازماندگان تحویل داده می‌شود؟
ابتدا پیکر فرد فوت شده به پزشکی قانونی منتقل می‌شود تا علت تامه و اصلی فوت معلوم شود. در این مرحله بررسی می‌شود که فوت ناشی از سوختگی، خفگی یا دلایل دیگر بوده است. همچنین ممکن است به‌دلیل سوختگی شدید هویت فرد قابل تشخیص نباشد که در این مواقع باید آزمایش دی‌ان‌ای انجام شود و وقتی مراحل در پزشکی قانونی طی و نمونه‌برداری انجام شد و پزشکی قانونی نیازی به نگهداری جسد نداشته باشد، جواز دفن صادر می‌شود و جسد به خانواده فرد متوفی تحویل داده می‌شود که این روند معمولا بیش از یکی دو روز طول نمی‌کشد.
بعضی از حوادث آتش‌سوزی به شکل عمدی اتفاق می‌افتد و فرد یا افرادی به شکل عمدی جانشان را از دست می‌دهند. در این موارد عنوان اتهامی عاملان آتش‌سوزی چیست و چه مجازاتی در انتظارشان خواهد بود؟
در این موارد عنوان اتهامی تحریق عمدی است. برای این افراد علاوه بر اینکه مجازات از لحاظ جنبه عمومی درنظر گرفته می‌شود، جنبه‌خصوصی و پرداخت دیه به اولیای دم نیز وجود دارد. تحت شرایطی خاص چنین حادثه‌ای حتی ممکن است قتل عمد محسوب شود. این موضوع به شرایط حادثه و نظر مقام قاضی بستگی دارد.
در همینه زمینه :
