گزارش
کتابهای تحمیلی
پشت پرده بازار پرسودکتاب‌های کمک آموزشی که معلمان خرید آن را برای دانش آموزان اجبارمی‌کنند
علی‌الله سلیمی- روزنامه‌نگار
سال تحصیلی که شروع می‌شود، معلمان لیست بلندبالایی از کتابهای کمک‌آموزشی در اختیار دانش‌آموزان می‌گذارند که باید آن را تهیه کنند. در مقطع ابتدایی و متوسطه اول، تقریبا مابازای هر کتاب درسی، یک کتاب کمک‌آموزشی و در مقطع متوسطه دوم در برخی دروس به 2 تا 3 کتاب کمک‌آموزشی می‌رسد. در این میان پای «اجبار» و «تحمیل» هم وسط است و اختیاری برای اینکه آن کتاب خریده نشود، وجود ندارد. داستان وقتی عجیب‌تر می‌شود که اکثرمعلمان فقط کتابهای کمک‌آموزشی از یک انتشارات خاص را معرفی می‌کنند و بر تهیه آن اصرار دارند.
چرا کمک‌آموزشی‌ها رونق گرفت؟
تا قبل از دهه1380، خرید کتابهای کمک‌آموزشی و استفاده از آن امری غیرعادی و حتی منفی تلقی می‌شد در این حد که اگر معلم می‌فهمید کسی کتاب حل‌المسائل گام به گام دارد، او را تنبیه می‌کرد. پس از آن خرید کتابهای کمک‌آموزشی اختیاری بود و اغلب داوطلبان کنکور برای تست‌زنی آن را تهیه می‌کردند اما کم‌کم، انتشاراتی‌های حوزه کمک‌آموزشی با تبلیغات فراوان تلویزیونی و محیطی توانستند در سال‌های تحصیلی پایین‌تر رخنه کنند و این ضرورت را در ذهن خانواده‌ها و دانش‌آموزان ایجاد کنند که بدون کتاب کمک‌آموزشی درس خواندن، ممکن نیست. در این میان معلمان نیز از این اتفاق استقبال کردند و خودشان وارد زمین بازی انتشاراتی‌ها شدند، در این حد که بسیاری از کارشناسان تعلیم و تربیت در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی می‌گویند که بین برخی انتشارات و معلمان در حوزه کتابهای کمک‌آموزشی روابط پنهان مالی وجود دارد.
معرفی كدام كتاب‌های كمك درسی قانونی است؟
احمد محمودزاده، معاون وزیر آموزش و پرورش: در استفاده از کتابهای کمک آموزشی ممنوعیتی وجود ندارد اما اگر خارج از چارچوب مصوبه ۸۲۸ شورای عالی آموزش و پرورش باشد، ممنوع است. ضمن اینكه باید از سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی مجوز لازم گرفته شود. همچنین در شورای نظارت تأکید شده است اگر اسامی کتابهای کمک آموزشی در سایت سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وجود دارد، مشکلی برای استفاده ندارد و اگر کتاب جدیدی تولید شده است باید از سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی مجوز گرفته شود و بعد در اختیار دانش‌آموزان قرار گیرد.
واکنش آموزش و پرورش به این اتفاق
دفتر ساماندهی منابع مکتوب دفتر انتشارات و فناوری آموزشی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش، وبگاه «سامان کتاب» را به‌عنوان محلی برای معرفی کتابهای مناسب آموزشی و تربیتی راه‌اندازی کرده است.
شکرباغانی می‌گوید: «در این وبگاه، کتابهای مختلف کمک‌درسی توسط متخصصان این حوزه ارزیابی می‌شود و آثار مورد تأیید روی سایت قرار داده می‌شود تا دانش‌آموزان و خانواده‌ها با خیال راحت از این منابع کمک‌درسی استفاده کنند. در هر دوره بین 10 تا 20 عنوان کتاب مورد تأیید در این بخش معرفی می‌شود. روی این کتاب‌ها مهر تأیید دفتر ساماندهی منابع مکتوب خورده و قابل تشخیص است.»
پایه‌های اول تا ششم بی‌نیاز از کمک‌درسی‌ها
در وهله اول، همه پایه‌های آموزشی به تمرین اضافی نیاز دارند و کارِ معلم، آماده کردن زمینه این کار است. برخی از معلم‌ها وقت می‌گذارند و خودشان برای این کار اقدام می‌کنند اما برخی معلم‌ها هم هستند که کارهای آماده در این زمینه را که در قالب کتابهای کمک درسی تهیه شده به دانش‌آموزان توصیه می‌کنند. شکرباغانی این موضوع را بیان و تأکید می‌کند: «برای پایه‌های اول تا ششم نیازی به کتابهای کمک درسی نیست اما در مقاطع بالاتر به‌خاطر حجم و تنوع مطالب نیاز به منابع کمکی است تا دانش‌آموزان با بهره‌گیری از مطالب این منابع به بهبود آموزش خود کمک کنند. به‌گفته وی، برخی سایت‌های اینترنتی وابسته به مراکز علمی و فرهنگی هم به کمک دانش‌آموزان آمده‌اند و تکالیف درسی رایگان در اختیار آنها قرار می‌دهند؛ از جمله سایتی وابسته به دانشگاه صنعتی شریف که کلاس‌ها و تکالیف رایگان دارد.»
مکث
شراکت برخی معلمان با انتشاراتی‌ها
اشرف‌السادات شکرباغانی، عضو هیأت علمی (دانشیار) پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش: «اکثر انتشاراتی‌های فعال در بخش تولید و انتشار کتابهای کمک درسی، با شناسایی معلمان پایه‌های مختلف درسی در شهرها و مدارس مختلف، برای آنها پیام می‌فرستند، آدرس می‌گیرند و نسخه‌ای از کتاب کمک درسی مرتبط با پایه درسی معلم موردنظر را به‌طور رایگان برای او می‌فرستند. در مرحله بعد، راجع به آن کتاب صحبت و هماهنگی می‌کنند تا دانش‌آموزان کلاس، کتاب را تهیه کنند و معلم هم در موفقیت مادی کتاب سهیم باشد. به این طریق، کتابهای کمک درسی نامرغوب وارد مدارس می‌شود. درحالی‌که باید این کتاب‌ها در مراکز تخصصی ارزیابی و استانداردسازی شود.»
در همینه زمینه :
