سهم پررنگ عشایر در اقتصاد ایران

محمود مولایی- روزنامه‌نگار

11سالی است که 15مهرماه به روز ملی روستا و عشایر نامگذاری شده است. روستاییان و همچنین جامعه عشایری نقش بزرگی در تولیدات دام و کشاورزی کشور ایفا می‌کنند. براساس آخرین آمار اعلام شده از سوی مرکز آمار ایران که 10مهر سال‌جاری اعلام شد، از ۸۵میلیون و ۹۶۱هزار نفر برآورد جمعیت ایران، ۶۶میلیون و ۲۰۷هزار نفر ساکن نقاط شهری (۷۷درصد شهرنشین) و ۱۹میلیون و ۷۵۴ هزار نفر ساکن نقاط روستایی (۲۳ درصد روستانشین) هستند. همچنین آخرین آمار جامعه عشایری که براساس سرشماری جمعیت عشایری در سال 1399اعلام شد 1.4درصد جمعیت ایران را عشایر تشکیل می‌دهند. با وجود نسبت حدود 25درصد عشایر و روستاییان این دو قشر سهم مهمی در تولید کشور ایفا می‌کنند. آمارها نشان می‌دهد ۲۷.۵ درصد از تولید ناخالص ملی در روستاها صورت می‌گیرد و عشایر هم سهم قابل توجهی در تولید گوشت قرمز و سایر محصولات دامی و همینطور صنایع‌دستی دارند. به این بهانه به برخی از جوامع روستایی و عشایری که حالا برای خود قطب تولید محسوب می‌شوند سر زده‌ایم.‌

رتبه نخست عشایر آذربایجان‌غربی در تولید شیر و صنایع دستی

آذربایجان‌غربی یکی از استان‌های عشایرخیز کشور محسوب می‌شود که از 2میلیون و ۶۰۰هزار هکتار عرصه مرتعی، یک میلیون و ۶۵۰هزار هکتار در قلمرو عشایری استان است به‌طوری که عشایر این استان در تولید شیر و صنایع‌دستی دارای رتبه اول کشوری هستند. طبق سرشماری اخیر جمعیت عشایری استان ۱۸هزار و ۷۰۸خانوار توسط مرکز آمار کشور تأیید شده است و عشایر آذربایجان غربی با ۱۲ ایل و ۲۱طایفه در تمامی شهرستان‌ها به جز تکاب پراکنده هستند. نزدیک به ۲میلیون رأس واحد دامی در اختیار عشایر استان است و عشایر استان سالانه با تولید ۵۰هزار تن شیر رتبه یک کشوری را در اختیار دارند، درحالی‌که تولید سالانه شیرخام عشایر 450هزار تن است؛ یعنی بیشتر از 11درصد از تولید شیر جامعه عشایری متعلق به عشایر استان آذربایجان غربی است. همچنین آذربایجان غربی با تولید ۱۵هزار تن گوشت قرمز، رتبه۳ جایگاه کشوری را دارد. جالب اینکه ۲۵درصد نیازهای پروتئینی آذربایجا‌ن غربی را عشایر این استان تولید می‌کنند.‌

کرمانشاه، قطب گردشگری عشایری کشور

کرمانشاه با داشتن ۱۴هزار خانوار عشایر کوچ‌رو و داشتن ایل‌راه‌های متعدد یکی از قطب‌های گردشگری عشایری کشور به‌حساب می‌آید. در گستره رشته کوه‌های زاگرس زندگی سنتی عشایر از رونق برخوردار بوده و وجود قلل سترگ و برفگیر، دره‌های عمیق، رودخانه‌های خروشان، چشمه‌سارها و مراتع غنی، محیط مساعدی برای عشایر کوچ‌رو فراهم کرده است. رشته کوه زاگرس از استان کرمانشاه عبور کرده و بخش عشایرنشین را تبدیل به یک منطقه زیبا کرده است. کوچ و نوع معیشت عشایر همواره یکی از زیباترین جاذبه‌های گردشگری محسوب می‌شود. البته جامعه عشایری کرمانشاه به‌طور کامل از حضور گردشگران به رونق اقتصادی نرسیده است، اما یکی از سیاست‌های مسئولان گردشگری و عشایری این استان جذب حداکثری گردشگران در مناطق عشایرنشین است.

روستای شیرین‌آباد، قطب تولید کفش بچگانه

روستای شیرین‌آباد در شهرستان فراهان استان مرکزی قطب تولید کفش بچگانه است. برخی از مردمان این روستا در دهه‌های گذشته وارد این کسب‌وکار در تهران شده‌اند و بیش از یک دهه است که با راه‌اندازی تولیدی کفش بچگانه در شیرین‌آباد، کم‌کم این روستا را تبدیل به قطب کفش
بچگانه کرده‌اند.
این روستا در 30کیلومتری شهرستان فراهان قرار دارد و در حال حاضر بیشتر از 40کارگاه تولیدی کفش بچگانه در شیرین‌آباد فعال است. از اواخر دهه 80 تا به امروز کسب‌وکار تولیدکنندگان در شیرین‌آباد به قدری رونق گرفت که مهاجرت معکوس به روستا هم اتفاق افتاد.
حالا تولیدکنندگان کفش بچگانه روستا محصولات خود را به سراسر استان مرکزی و همچنین برخی از استان‌های کشور عرضه می‌کنند.

روستای کوریجان، قطب صادرات محصولات گلخانه‌ای

کوریجان یکی از روستاهای توابع کبودرآهنگ در همدان با جمعیت 3600نفر است که با فعالیت چشمگیر اهالی آن در تولید محصولات گلخانه‌ای توانسته سالانه بیش از ۶۰۰تن انواع محصولات گلخانه‌ای به کشورهای مختلف به‌ویژه روسیه، ارمنستان و جمهوری آذربایجان صادر کند. همچنين استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری ازجمله آبیاری قطره‌ای و ایجاد گلخانه از راه‌های کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری در محصولات کشاورزی است. سال 1386نخستین گلخانه در روستای کوریجان با هدف تولید بیشتر محصول تاسیس شد و همچنان فعال است. در این گلخانه و گلخانه‌های دیگر روستا انواع فلفل دلمه صادراتی کشت می‌شود. در هر مترمربع تا ۱۵کیلوگرم در سال محصول در این روستا برداشت می‌شود و درمجموع ۶۰۰تن برداشت محصول دارد.



مکث
4طرح برای توسعه کسب‌وکار عشایر


رئیس سازمان امور عشایری ایران همزمان با روز ملی روستا و عشایر از آخرین برنامه‌های عمرانی صورت گرفته برای جامعه عشایری خبر داد و به همشهری گفت: «195طرح و پروژه در مناطق عشایری کشور با اعتبار 237میلیارد تومان افتتاح می‌شود و به بهره‌برداری می‌رسد و 29هزار خانوار عشایری از مزایای آنها برخوردار می‌شوند.»
شایان نادری با بیان اینکه سازمان امور عشایر ایران در راستای توسعه کسب‌وکار و تنوع بخشی به اشتغال و درآمد جامعه عشایری، 4 طرح توسعه زنجیره تولید گوشت قرمز، توسعه کشت گیاهان دارویی، توسعه صنایع‌دستی و توسعه گردشگری در مناطق عشایری را در دست اجرا دارد، افزود: «تولید قراردادی دام عشایر نیز از اقدامات و طرح‌های شاخص سازمان امور عشایر ایران در یک سال گذشته بوده است که همچنان ادامه دارد.»
او عنوان می‌کند: «باتوجه به اهمیت اجرای طرح زنجیره تولید گوشت قرمز در مناطق عشایری و از آنجا که زندگی عشایر وابسته به دام و دامداری است، یکی از برنامه‌های مهم سازمان، اجرای طرح توسعه زنجیره تولید گوشت قرمز است که به‌رغم وقوع خشکسالی‌های پیاپی در چند سال گذشته، حمایت‌های ویژه‌ای از سوی دولت، وزارت جهادکشاورزی و سازمان از جامعه عشایری به‌ویژه در توزیع نهاده دامی و تولید قراردادی دام صورت گرفته است.»
نادری همچنین مهم‌ترین اجرای پروژه‌های عمرانی در مناطق عشایری در یک سال اخیر را آبرسانی سیار به 156هزار خانوار عشایری، 198.2کیلومتر لوله کشی آب آشامیدنی، 179کیلومتر خط انتقال آب کشاورزی، 67.3لیتربرثانیه ایستگاه پمپاژ آب، 58حلقه حفر و تجهیز چاه، احداث 289کیلومتر راه، اجرای 37کیلومتر آسفالت راه، نگهداری 2600کیلومتر راه و 39.8کیلومتر شبکه برق فشار متوسط اعلام کرد.