گفت‌وگو
مادر اسب‌های‌جهان در ایران است
حفاظت از اسب کاسپین، قدیمی‌ترین نژاد زنده رام‌شده در جهان با کمک روستاییان انجام می‌شود
راحله عبدالحسینی-روزنامه‌نگار
اسب کاسپین با قدمت 5هزارساله‌اش قدیمی‌ترین نژاد اسب جهان است؛ اسبی که حالا کمپین ثبت جهانی آن شکل گرفته. خاستگاه اسب کاسپین در همسایگی دریای خزر است و نقش آن در کتیبه‌های تخت‌جمشید و طاق‌بستان دیده می‌شود. نگاهی به مستندات نشان می‌دهد که تا سال ۱۳۴۵، اسب کاسپین فقط در ایران وجود داشت و سپس به سایر مناطق جهان ازجمله آمریکا و اروپا نیز راه یافت؛ موضوعی که دغدغه این روزهای هوشنگ افشاری، یکی از پرورش‌دهندگان قدیمی اسب کاسپین در انزلی است. او به همشهری می‌گوید: «روستاییانی که اسب کاسپین دارند در قبال مبلغ ناچیزی اسب خود را می‌فروشند و به‌دست قاچاقچیان می‌سپرند درحالی‌که این نژاد مادر اسب‌های جهان است.» او با برگزاری جشنواره‌های مختلف برای اسب کاسپین سعی در شناساندن اهمیت آن برای بومیان و بعد همه ایرانی‌ها دارد. افشاری می‌گوید که بومیان با دانستن اهمیت نژاد این اسب، می‌توانند در حوزه پرورش این اسب برای خودشان اشتغال‌زایی کنند. بعد هم کمپین‌های بنگاه‌های اقتصادی و برندها برای حمایت از اسب کاسپین به‌عنوان بخشی از مسئولیت اجتماعی خود کمپین ثبت جهانی اسب کاسپین در یونسکو را همراهی کنند.
4دهه فعالیت در پرورش اسب کاسپین، تهیه شناسنامه برای آنها و برگزاری جشنواره‌های بین‌المللی نشان می‌دهد شناساندن اسب کاسپین به سراسر دنیا یکی از دغدغه‌های شماست.
دقیقا همینطور است. سر و کار من با اسب و اسبدوانی در تهران بود. در حوزه اصلاح نژاد اسب کار می‌کردم. دهه 60بود که متوجه شدم اسب اصیل کاسپین در شمال است و برای همین به گیلان آمدم و از سال 1368به پرورش اسب کاسپین مشغولم. آن زمان هیچ امکاناتی برای داده‌برداری از دی ان ای اسب کاسپین و تهیه شناسامه برای آنها نداشتم. دیدن قاچاق اسب کاسپین آزاردهنده‌ترین مسئله برای من بود، آن هم وقتی می‌دیدم این نژاد اصیل در حال انقراض است، درحالی‌که اسب کاسپین میراث ملی و ژنتیک‌ماست.
برای حل این مسئله چه تلاشی کردید؟
با همکاری جهادکشاورزی توانستیم داده‌برداری را شروع کنیم و برای اسب‌های کاسپین شناسنامه داشته باشیم. تا‌کنون هم 19جشنواره بین‌المللی برگزار کرده‌ایم که هم برای روستاییان و هم برای علاقه‌مندان محلی برای آشنایی با اسب کاسپین بود. وقتی جشنواره بین‌المللی برگزار می‌شود، شرکت‌کنندگان را به روستاهای گیلان می‌برم تا اسب‌های اصیل کاسپین را در خانه و مزرعه روستاییان ببینند. روستاییان هم متوجه اهمیت سرمایه خود می‌شوند.
متأسفانه بارها و بارها دیده‌ام که اسب‌های کاسپین با مبلغ ناچیزی از سوی بومیان فروخته و بعد هم به خارج از کشور قاچاق می‌شوند. من همیشه وظیفه خودم می‌دانستم که از این نژاد در حال انقراض حفاظت کنم. در کنار برگزاری جشنواره با روستاییان صحبت می‌کردم تا بیشتر درباره اصالت این اسب بدانند و مجاب بشوند که کاسپین یک اسب اصیل ایرانی است و همه ما مردم ایران در نگهداری آن مسئولیم.
اینطور که پیداست حفاظت از اسب اصیل کاسپین فقط با همکاری روستاییان و بومیان ممکن می‌شود.
غیر از این نیست. برنامه‌ای دارم تا با تشکیل تعاونی و عضویت روستاییان گیلانی داده‌برداری از دی‌ان ای اسب‌ها را تکمیل کنیم. زندگی روستاییان به‌صورت سنتی با اسب کاسپین گره خورده. زمانی که فصل شالیکاری است، اسب‌ها حدود 3ماه در کوهستان رها می‌شوند چون اهالی مشغول شالیکاری هستند و علوفه‌ای برای تغذیه اسب ندارند. نژاد اسبی که در این مدت متولد می‌شود، مشخص نیست و شاید اسب اصیل کاسپین نباشد درحالی‌که اگر تعاونی در این مدت خوراک اسب روستاییان را تامین کند و اسب‌های کاسپین با هم جفت‌گیری کنند، نژاد اصیل حفظ می‌شود. برای بسته شدن راه قاچاق اسب کاسپین هم باید بانک اسپرم داشته باشیم و اگر از خارج از کشور خواهان این نژاد بودند، از این راه اقدام کنیم نه اینکه اسب قاچاق شود. می‌بینید که بسته‌شدن راه قاچاق هم فقط با همکاری روستاییان ممکن می‌شود. الان برخی از اسب‌های اصیل کاسپین را داریم که پدربزرگشان در مسابقات اسبدوانی قهرمان جهان است. یا اسب دیگری هست که برادر تنی‌اش قهرمان جهان است. این نمونه باید حفظ شود. تا‌کنون ۸۸ راس اسب کاسپین ثبت جهانی شده‌است.
اگر بخواهید به تفاوتی بین اسب کاسپین و دیگر اسب‌ها اشاره کنید، چه نکته‌ای بارزتر است؟
اسب کاسپین از حدود 5 هزار سال پیش در کرانه‌های دریای کاسپین زندگی می‌کرده. اسب‌های کاسپین به‌صورت گله‌ای می‌زیستند. وقتی به جنوب ایران کوچ کردند اسب عرب نام گرفتند. به شرق رفتند و اسب ترکمن شدند.
راهی غرب شدند و اسب کرد نام گرفتند. در شرق کره زمین وقتی به دی‌ان‌ای اسب‌ها می‌رسیم، حدود 30درصدشان اسب کاسپین هستند. اسب کاسپین کوچک‌تر از گونه‌های دیگر اسب و برای‌سوارکاری کودکان و نوجوانان مطلوب‌تر است. مقاوم و رام بودن، نیاز به فضای کوچک برای نگهداری و کم خوراک بودن از مزایای این اسب است.
همه اسب‌های ایرانی
در ایران نژاد‌های مختلف اسب پرورش پیدا می‌کنند که هر‌یک بر‌اساس تاریخچه و خصوصیاتی که دارند نامگذاری می‌شوند. اسب‌های کردی را به‌خاطر ظاهر زیبایی که دارند، می‌شناسند. اسب عرب در گذشته توسط بازرگانان یا به‌خاطر جنگ به نقاط دیگر جهان راه پیدا کرد. اسب قره‌باغ که آن را جزو اسب‌های باستانی ایران می‌دانند، از لحاظ ویژگی‌های ظاهری و ژنتیک نسبت به سایر اسب‌های ایرانی وضعیت مناسب‌تری دارد. اسب‌های تالشی به‌خاطر مقاومت بالایی که از خود نشان می‌دهند، در مسیر‌های سراشیبی از آنها استفاده می‌شود. اسب بلوچ یا سیستانی، در منطقه سیستان و بلوچستان زندگی می‌کند؛ ولی به‌خاطر سهل‌انگاری‌های صورت گرفته در معرض انقراض قرار دارد. اسب‌های دره‌شوری، نخستین‌بار توسط عشایر رام شد و به‌خاطر دم برافراشته و زیبایشان مشهورند. اسب ترکمن هم یکی از اسب‌های محبوب در طول تاریخ کشور است و 3نژاد
یمود (یموت)، آخال‌تکه و چناران را شامل می‌شود.
ویژگی‌های اسب کاسپین
اسب کاسپین بدنی متناسب دارد، اما تنومند نیست؛ به همین دلیل به اسبچه یا اسب مینیاتوری هم معروف است. اسب کاسپین استخوان‌بندی محکم، سم سفت، سر کوچک، چشمان درشت و برجسته، گوش‌های ایستاده و بافاصله و پیشانی محدب، پوست بسیار براق، درخشان و نازک و یال و دم ظریف اما پرپشت و صاف دارد. اسب خزر به رنگ‌های سفید، سیاه، نیلی، خاکستری و قهوه‌ای تیره و روشن دیده می‌شود. طول عمر این اسب درصورت مراقبت و نگهداری درست به ۲۵ تا ۳۰ سال می‌رسد. راه رفتن اسب کاسپین بیشتر به نام شناور معروف است، زیرا بسیار باوقار و نرم حرکت می‌کند. بسیار چابک هستند و تحرک بالایی دارند. اسب‌های کاسپین مانند اجداد خود در ایران باستان به کشیدن کالسکه و گاری علاقه دارند. اسب کاسپین با پرونده «اسب کاسپین، مهارت‌های سنتی، پرورش ونگهداری» مهر سال 1402در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.
در همینه زمینه :
