قاضی بازنشسته دادگاه کیفری از شرایط رسیدگی به پرونده‌هایی می‌گوید که در آنها قاتل دستگیر نمی‌شود
مراحل پرداخت دیه از بیتالمال
بعد از وقوع قتل مأموران انتظامی از یک سو و عوامل قضایی از سوی دیگر دست به‌دست یکدیگر می‌دهند تا عامل جنایت شناسایی، محاکمه و مجازات شود اما در این بین گاهی این تلاش‌ها به نتیجه نمی‌رسد و قاتل شناسایی نمی‌شود. در این شرایط تکلیف پرونده چیست و اولیای دم مقتول چگونه به حق و حقوق‌شان می‌رسند؟ محمود کیخا، قاضی بازنشسته دادگاه کیفری یک استان تهران که سال‌ها به پرونده‌های قتل رسیدگی کرده و حالا وکیل دادگستری است در گفت‌وگو با همشهری از شرایط رسیدگی به پرونده‌هایی که در آن قاتل دستگیر نمی‌شود می‌گوید.
اگر در جریان رسیدگی به یک پرونده قتل، مأموران نتوانند عامل جنایت را شناسایی یا دستگیر کنند تکلیف پرونده چه خواهد شد؟
در پرونده‌های قتل معمولا رویه به این شکل است که اگر بعد از گذشت چند سال از حادثه و انجام تحقیقات مفصل در دادسرا برای دادستان محرز شود که عامل قتل شناسایی نمی‌شود اولیای دم می‌توانند درخواست دریافت دیه از بیتالمال را ارائه دهند.
در این موارد با موافقت دادستان، پرونده به دادگاه ارسال می‌شود و در نهایت پس از انجام تشریفات قانونی حکم پرداخت دیه به اولیای دم از صندوق بیتالمال صادر خواهد شد.
روند دریافت دیه مقتول از صندوق بیتالمال توسط اولیای دم به چه شکل است؟
در جلسه رسیدگی به این درخواست باید حتما نماینده دادستان و نماینده وزارت دادگستری حضور داشته باشند. اگر محرز شد که تحقیقات انجام شده کافی است و در روند تحقیقات به نتیجه‌ای برای شناسایی قاتل نرسند دادگاه به پرداخت دیه از بیتالمال حکم می‌دهد و دیه از صندوق تامین خسارات بدنی پرداخت خواهد شد.
اگر قاتل شناسایی شده باشد اما به‌دلیل مخفی و فراری شدن امکان دستگیری او وجود نداشته باشد چطور؟
اگر قاتل شناسایی شده باشد اما دستگیر نشده باشد باید پرونده باز بماند تا مأموران بتوانند قاتل را دستگیر کنند.
در ماده ۴۷۴ قانون مجازات اسلامی در این‌باره آمده: درصورتی که به‌دلیل مرگ یا فرار به مرتکب دسترسی وجود نداشته باشد، دیه از مال او گرفته می‌شود و درصورتی که مال او کفایت نکند از بیتالمال پرداخت می‌شود. همچنین طبق ماده 475در مواردی که پرداخت دیه بر عهده مرتکب است اگر به‌علت مرگ یا فرار، دسترسی به او ممکن نباشد دیه جنایت از اموال او پرداخت می‌شود و درصورتی که مرتکب مالی نداشته باشد دیه از بیتالمال پرداخت می‌شود.
اگر در پرونده‌ای به‌دلیل شناسایی نشدن قاتل اولیای دم درخواست دریافت دیه از بیتالمال را ارائه دهند و در نهایت دیه دریافت کنند اما چند سال بعد قاتل شناسایی و دستگیر شود در این وضعیت چه اتفاقی خواهد افتاد؟
در این وضعیت دیه از قاتل دریافت شده و به صندوق بیتالمال بازگردانده می‌شود و در این حالت شرایط به حالت عادی برگشته و متهم محاکمه می‌شود.
در جلسه محاکمه اولیای دم حق دارند دیه درخواست کنند وخواستار قصاص متهم شوند یا حتی او را ببخشند.
اگر قاتل شناسایی شود اما هنگام دستگیری در درگیری با مأموران پلیس به هر دلیلی کشته شود در این شرایط حقوق اولیای دم درخصوص اجرای حکم قصاص یا دریافت دیه چه می‌شود؟
اگر قاتل که خودش هم جانش را از دست داده عاقله داشته باشد دیه از او دریافت می‌شود. اگر هم مأمور دولت در جریان دستگیری متهم و کشته شدن او مقصر باشد باید سازمان او دیه را به اولیای دم بپردازد تا به این شکل اولیای دم به حق وحقوق‌شان برسند.
زندگی با هویت جعلی
بعضی از تبهکاران برای اینکه پلیس نتواند سرنخی از آنها به دست آورد از اسامی جعلی برای خود استفاده می‌کنند. مثل مردی که بعد از ارتکاب قتل 29سال با هویت جعلی زندگی می‌کرد اما سرانجام دستگیر شد. این مرد سال1367در شهرستان بم مرتکب قتل شده و گریخته بود تا اینکه سرانجام بعد از 29سال در زاهدان دستگیر شد.
40سال زندگی مخفیانه
سال 1397پلیس از دستگیری قاتلی خبر داد که 40سال به‌طور مخفیانه زندگی می‌کرد اما عاقبت دستگیر شد. این مرد سال 1357در یکی از روستاهای استان خراسان 2نفر را به قتل رسانده و بعد از آن فرار کرده بود. او بعد از جنایت مدام مخفیگاهش را تغییر می‌داد تا اینکه سرانجام سال 1397 و در شرایطی که 40سال از قتل گذشته بود در شهرستان نجف‌آباد اصفهان دستگیر شد.
30سال دور از چشم پلیس
مردی به‌خاطر اختلاف‌های خانوادگی، همسرش را در بابل به قتل رساند اما 30سال بعد در کرج دستگیر شد. این مرد سال 56 به‌دنبال اختلافاتی با همسرش او را در یکی از روستاهای بابل به قتل رساند و سپس دستگیر و روانه زندان ساری شد. او اما مدتی بعد در جریان ناآرامی‌های انقلاب توانست از زندان فرار کند. از آن زمان تحقیقات برای دستگیری مرد آغاز شد تا اینکه بعد از گذشت 30سال بازپرس جدید پرونده از مأموران خواست برای مشخص شدن مخفیگاه متهم، به استعلام از اداره ثبت احوال بپردازند که در تحقیقات معلوم شد قاتل فراری با هویت جعلی ازدواج کرده و در یکی از محله‌های شهرستان کرج با همسر و فرزندان خود زندگی می‌کند. به این ترتیب او که 30سال دور از چشم پلیس مخفیانه زندگی می‌کرد دستگیر شد.
