روس‌هراسی در خط پایان

رضا عمویی-روزنامه‌نگار

روسیه در حال تکمیل پیش‌نیازها و مقدمات برای امضای توافق با ایران است. این خبر را سرگئی شویگو، دبیر شورای امنیت روسیه در دیدار هفته گذشته خود با علی‌اکبر احمدیان، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی ایران اعلام  و بر این مسئله تأکید کرد که مسکو آماده‌ است تا تعاملات خود با تهران را در سطح شورای امنیت افزایش دهد. 2روز پس از این اظهارنظر شویگو، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه هم در دیدار خود با دبیر شورای‌عالی امنیت ملی ایران در اقامتگاهي تابستانی در سن‌پترزبورگ با ابراز خرسندی از اینکه برای رئیس‌جمهور جدید ایران نیز همکاری با روسیه یک اولویت است، تأکید کرد که از مسیرهای مواصلاتی در داخل ایران حمایت می‌کنیم.

ریختن آب روی دست روس هراسان
صحبت‌های رئیس‌جمهور روسیه در حمایت از مسیرهای مواصلاتی در داخل ایران ریختن آب پاکی روی دست کسانی است که در هفته‌‎های گذشته روسیه را به پشت کردن به ایران متهم کرده بودند. در واقع ولادیمیر پوتین در دیدار خود با دبیر شورای‌عالی امنیت ملی ایران به‌طور روشنی از مسیرهای مواصلاتی در داخل خاک ایران حمایت کرده است. در این میان می‌توان مسیرهای مواصلاتی منطقه‌ای در داخل ایران را شامل موارد ذیل عنوان کرد:
  راه‌گذر بین‌المللی شمال–جنوب: مسیری که کشورهای روسیه، جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان را شامل می‌شود. با تکمیل این مسیر در عمل جنوب آسیا از طریق ارتباط ریلی بین خلیج‌فارس و سن‌پترزبورگ به شمال اروپا متصل خواهد شد.
  راه‌گذر ارس: مسیری که قرار است از استان آذربایجان شرقی ایران عبور کرده و روستای آقبند جمهوری آذربایجان را به شهرستان اردوباد در جنوب نخجوان متصل کند.

ارس؛ جایگزین زنگزور
بسیاری از کارشناسان راه‌گذر یا همان کریدور ارس در ایران را جایگزین مسیر زنگزور می‌دانند. ایران پیش‌تر با کریدور زنگزور به‌شدت مخالفت کرده بود و حال باید دید که کریدور ارس که از خاک ایران می‌گذرد، دارای چه ویژگی‌هایی است:
  محل عبور: بخشی از جاده12 ایران/ اتصال‌دهنده بخش زنگیلان(بخش جنوب‌غربی جمهوری آذربایجان) به شهرستان اردوباد(دومین شهر نخجوان- منطقه خودمختار جمهوری آذربایجان)
  طول مسیر: 55کیلومتر بزرگراه و مسیر
  پیش‌نیازها: احداث 3پل جدید(2پل ریلی، یک‌جاده) روی رودخانه ارس
  توافقات انجام‌شده: توافق تهران و باکو در 11مارس2022 و سپس  در 9اکتبر2023 در مورد یک مسیر ترانزیتی برای اتصال نخجوان به جمهوری آذربایجان
  برنامه‌های مورد نظر برای کریدور ارس: احداث راه‌آهن، بزرگراه، خطوط ارتباطاتی و تامین انرژی مسیر
  اهمیت: دارای اهمیت راهبردی برای جمهوری آذربایجان و کوتاه‌ترین راه ارتباط زمینی برای اتصال جمهوری آذربایجان به منطقه نخجوان از خاک ایران

مزیت ارس به زنگزور
به‌نظر می‌رسد که جایگزین شدن مسیر ارس به‌جای زنگزور گزینه برد-برد برای همه بازیگران در قفقاز باشد:
  از بین رفتن نگرانی‌های مرزی ایران: کریدور ارس می‌تواند نگرانی‌های ایران در مورد بی‌ثباتی در مرز مشترک با ارمنستان را از بین ببرد.
  کاهش نگرانی‌های جمهوری آذربایجان: باکو نگران تغییر دولت در ارمنستان است و تغییر دولت در ارمنستان می‌تواند مسیر دسترسی باکو به نخجوان از طریق زنگزور را با چالش روبه‌رو کند؛ چون مسیر زنگزور با مخالفت‌های زیادی در ارمنستان روبه‌روست، اما مسیر ارس در ایران این نگرانی‌ها را برای باکو ندارد.
  چراغ سبز ترکیه: پیش‌تر اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه اعلام کرده بود که اگر ارمنستان از باز شدن کریدور زنگزور جلوگیری کند، امکان عبور این کریدور از ایران وجود دارد.
  از دست رفتن جذابیت زنگزور برای باکو: در پاییز سال گذشته، حکمت حاجی‌اف، دستیار رئیس‌جمهور آذربایجان به پلیتیکو گفته بود که کریدور زنگزور جذابیت خود را از دست داده است.

حمایت از مسیرهای مواصلاتی ایران در آستانه امضای سند راهبردی
حمایت رئیس‌جمهور روسیه از مسیرهای مواصلاتی ایران در آستانه امضای سند راهبردی ایران و روسیه صورت گرفته است. توافقی که دارای مشخصات ذیل است:
  مدت قرارداد: توافقنامه جامع 20ساله
  مقدمات اولیه: انجام‌شده در دی‌ماه1400 در جریان سفر شهیدرئیسی، رئیس‌جمهور وقت ایران به مسکو
  موضوعات تحت پوشش: حوزه سلامت و آموزش پزشکی، برنامه عملیاتی وزارت راه و شهرسازی ایران و وزارت ساخت‌وساز، مسکن و خدمات عمومی روسیه، برنامه عملیاتی تفاهم‌ 2کشور در حوزه استاندارد، تفاهمنامه زمین‌شناسی، تفاهمنامه همکاری‌های 2کشور در بخش پتروشیمی


یادداشت
دام غربی برای مناسبات راهبردی تهران -  مسکو
روح‌الله مدبر، کارشناس مسائل روسیه

همزمان با 4هفته فضاسازی رسانه‌های غرب‌گرا با محوریت ایجاد اختلال در روابط ایران و روسیه، سفر اخیر دبیر شورای‌عالی امنیت‌ملی ایران به روسیه و ملاقات‌های علی‌اکبر احمدیان با مقام‌های عالی‌رتبه این کشور، ازجمله رئیس‌جمهور روسیه دربردارنده نکات مهمی بود که باید به‌صورت ویژه مورد بررسی قرار گیرد.
یکی از نکات مهم این سفر که در دیدار احمدیان با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه مطرح شد، این بود که پوتین به‌صراحت اعلام کرد امروز همگان در نظام بین‌الملل، ایران و روسیه را دو متحد می‌دانند. چنین تأکیدی، آب سردی بود بر پیکر همه غرب‌گرایان و جریان‌هایی که می‌کوشیدند با فضاسازی‌های گسترده، اینگونه القا کنند که مناسبات تهران- مسکو با اختلال مواجه شده‌است.
دراین میان اما، باید به این نکته واقف بود که مسیر تبلیغاتی اختلاف‌افکنی در روابط ایران و روسیه ازسوی شبکه منسجمی مدیریت و هدایت می‌شود و همواره فعال است. براین اساس هم بود که طی هفته‌های اخیر شاهد بودیم برپایه یک تفسیر غلط از بخشی از سخنان رئیس‌جمهور روسیه و همچنین برخی مقام‌های وزارت امورخارجه این کشور، رسانه‌های غرب‌گرا کوشیدند القا کنند روس‌ها معتقدند محور «زنگزور» باید ایجاد شود و دراین زمینه با ترکیه و جمهوری‌آذربایجان نیز به تفاهم رسیده‌اند. این درحالی بود که این موضوع به‌هیچ‌عنوان مطرح نبود و روسیه بحث ایجاد یک اتوبان مواصلاتی بین نخجوان و باکو را مطرح کرده بود و کلمه «زنگزور» در هیچ‌یک از سخنان مقام‌های روس مطرح نشده بود. نگاه روس‌ها دراین اتوبان با طرحی که ترکیه و جمهوری‌آذربایجان درباره محور «زنگزور» مطرح می‌کنند، بسیار متفاوت است. دراین راستا هم بود که ترکیه از مواضع روسیه عصبانی شد و در مقابل ادعاهایی را درباره کریمه مطرح کرد.
در چنین شرایطی برخی کوشیدند با انتشار بخش‌های تحریف‌شده‌ای از سخنان مقام‌های روسی، فضای سنگین تبلیغاتی‌‌ای را علیه همکاری‌های تهران - مسکو به‌وجود آورند. در ادامه چنین رویکردی هم بود که دولت‌های غربی طی روزهای اخیر از طرح دروغین «ارسال موشک‌های بالستیک کوتاه برد ایرانی به روسیه» رونمایی کردند؛ طرحی که رهبری آن برعهده انگلیس بود و با هماهنگی آمریکا این مسیر را به پیش راند؛ مسیری که حمایت تروئیکای اروپایی را نیز به‌دنبال داشت و به اعمال تحریم‌هایی علیه شرکت‌های هواپیمایی ایران انجامید.
نکته اینجاست که همه این سناریو‌ها، در چارچوب همان پروژه‌ای قابل تعریف است که حدود 4هفته قبل کلید خورد و کوشید فضای همکاری‌های تهران- مسکو را به مسیر تازه‌ای هدایت کند و با ادعاهای دروغین درباره بارگیری و حمل موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد ایرانی به روسیه از طریق خزر همراه شد؛ ادعاهایی که اگرچه بررسی‌های فنی و تخصصی به‌وضوح از دروغ بودن آنها پرده برمی‌دارد، اما هدف نهایی طرف غربی از طرح چنین ادعاهایی، اخلال در مسیر کریدور شمال- جنوب است.
در چنین شرایطی سفر اخیر دبیر شورای‌عالی امنیت ملی ایران به روسیه و دیدار وی با پوتین، دربردارنده نکات ویژه‌ای است؛ ازجمله اینکه پوتین در این دیدار تأکید کرد مسکو در راه‌اندازی راه‌گذر شمال- جنوب عزم جدی دارد؛ موضوعی که بارها مورد تأکید روس‌ها قرار گرفته‌است. در ماجرای کریدور زنگزور نیز چنین رویکردی قابل مشاهده است که غربی‌ها کوشیدند با بزرگ‌نمایی این موضوع، در مناسبات تهران- مسکو اخلال ایجاد کنند.
اما نکته مهم اینجاست که باید هوشیار بود تا مبادا در تله رسانه‌ای غربی‌ها گرفتار آییم و فرصت تعمیق مناسبات و همکاری‌های همه‌جانبه ایران و روسیه را از دست بدهیم.