درخشش جهانی دانش‌آموزان ایرانی

لیلا شریف- روزنامه‌نگار

 درحالی‌که ده‌ها ورزشکار ایرانی در المپیک و پارالمپیک پاریس در تابستان امسال شرکت کردند و بیشتر توجه‌ها روی این مسابقات بین‌المللی جهانی و مدال‌آوران آن بود، دانش‌آموزان ایرانی نیز در همین بازه زمانی به المپیادهای علمی جهانی رفتند و مدال‌های خوش‌آب‌و‌رنگی را برای کشورمان کسب کردند؛ مدال‌هایی که آنها را در سکوی سوم جهان از نظر رتبه علمی در المپیادها قرار داد و باعث شد که پرچم ایران در حوزه علمی همچون گذشته بالا بماند. درواقع ایران بدون درنظرگرفتن مدال‌های المپیاد فیزیک و علوم‌زمین توانست در ۵ المپیاد با کسب 22مدال شامل 10مدال طلا، ۱۰ نقره و ۲ برنز فعلا در جایگاه سوم دنیا قرار بگیرد و کشورهای آمریکا با 18طلا و چین هم با 15طلا در رتبه‌های اول و دوم قرار گرفتند. با درنظرگرفتن مدال‌های 2 المپیاد دیگر، تعداد مدال‌های ایران به 30 می‌رسد.

چرا المپیادهای علمی جهانی مهم هستند؟
دانش‌آموزان سراسر دنیا علاقه دارند که برای یک‌بار هم که شده است، در رقابت بین‌المللی علمی دانش‌آموزان که به نام المپیاد علمی جهانی شناخته می‌شود، شرکت کنند. هر کشوری با توجه به زیرساخت‌هایش، زمینه حضور دانش‌آموزان در رشته‌های مختلف را فراهم می‌کند تا از این طریق سطح علمی دانش‌آموزان سنجیده و همچنین مسیر ادامه تحصیل آنها در دانشگاه‌های برتر مشخص شود. از سوی دیگر این رقابت به بستری برای سنجش سطح علمی کشورهای مختلف تبدیل شده است؛ به همین دلیل مسئولان آموزشی ایران تلاش کرده‌اند تا با برنامه‌ریزی دقیق در دهه‌های مختلف، مسیر کسب رتبه درخشان برای دانش‌آموزان ایرانی در این رقابت بین‌المللی را مهیا کنند.

تاریخ‌سازی‌ در المپیاد
امسال خاطرات خاصی برای المپیادی‌های ایرانی رقم خورده است؛ از میزبانی المپیاد فیزیک بعد از 19سال تا کسب رتبه در نخستین دوره المپیاد هوش مصنوعی و کسب 5مدال طلا به وسیله 5شرکت‌کننده ایرانی در المپیاد نجوم. در نخستین روزهای مرداد‌ماه بود که ایران بعد از ۱۹سال در دانشگاه صنعتی اصفهان با همکاری آموزش و پرورش میزبان المپیاد جهانی فیزیک شد. نخستین‌بار این المپیاد در سال ۲۰۰۵در ایران برگزار شده بود و امسال اما اصفهان میزبان ۳۵۰دانش‌آموز المپیادی و مربیان آنها از ۴۶کشور دنیا بود. در کنار این میزبانی افتخارآفرین، نخستین دوره المپیاد هوش مصنوعی نیز امسال برگزار شد که دانش‌آموزان ایرانی از آن عقب نماندند و توانستند حضور پررنگی در این المپیاد داشته باشند. براساس اطلاعات موجود باید گفت که تیم ملی ایران در نخستین المپیاد جهانی هوش‌مصنوعی توانست مدال تیمی برنز و رتبه هجدهم را کسب کند.در المپیاد نجوم و اختر فیزیک هم، 5دانش‌آموز ایرانی که یکی از آنها دختر بود، توانستند 5‌مدال طلا کسب کنند که در نوع خود بی‌نظیر بود و با کسب رتبه اول جهانی در جایگاهی بالاتر از آمریکا، کانادا و رومانی قرار گرفت.

رتبه سوم ایران در المپیادهای جهانی
سیدرضا حسینی، رئیس باشگاه دانش‌پژوهان جوان البته به تشریح مدال‌های المپیاد بدون درنظرگرفتن مدال‌های المپیاد فیزیک و علوم‌زمین پرداخت و در این‌باره به همشهری گفت: «با پایان‌یافتن المپیادهای علمی ۲۰۲۴، در7‌المپیاد با بیشترین کشور شرکت‌کننده (از ۵۳ تا ۱۱۰‌کشور) جمهوری اسلامی ایران بعد از کشورهای آمریکا و چین با کسب مجموعا ۱۰‌مدال طلا، 11نقره و 4برنز در جایگاه سوم دنیا قرار گرفت.» حسینی توضیح داد: «در سال‌۲۰۲۴ دانش‌پژوهان کشور عزیزمان موفق شدند تا رتبه اول المپیاد جهانی نجوم و اخترفیزیک، رتبه چهارم المپیادهای زیست‌شناسی و فیزیک، رتبه هشتم المپیاد شیمی، رتبه نهم المپیاد کامپیوتر و رتبه نوزدهم المپیاد ریاضی را در دنیا کسب کنند.»‌ او ادامه داد: «همچنین دانش‌آموزان ایرانی در المپیاد جهانی علوم زمین امسال برای نخستین‌بار شرکت کردند که یک مدال نقره و 2 برنز به‌دست آوردند.»

30درصد مدال‌آوران دختر هستند
بخش اعظم المپیادی‌ها را دانش‌آموزان سمپادی‌ (سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان) تشکیل می‌دهند و براساس اطلاعاتی که سیدرضا حسینی، رئیس باشگاه دانش‌پژوهان ارائه کرده است: «تعداد بیشتر سمپادی‌ها از دانش‌آموزان معمولی تشکیل شده که این امری عادی است؛ چون سالانه حدود ۲۰ هزار نفر به مدارس سمپاد می‌روند. اگر تعداد آنها در المپیادها و رتبه‌های برتر کنکور بیشتر نباشد، این مدارس ضعیف عمل کرده‌اند. نسبت دانش‌آموزان سمپادی ۶۰ به ۴۰ است.» در میان این آمار و ارقام نکته قابل توجه مربوط به حضور پررنگ دخترها در مدال‌آوری است. حسینی در این رابطه گفت: «دختران ۳۰درصد مدال‌آوران هستند، اما شرکت‌کنندگان دختر و پسر مساوی‌اند. امسال نیز نسبت به سال‌های پیش حضور دختران بیشتر شده است که حضور دخترهای ایرانی در مجامع جهانی بسیار اهمیت دارد.»

دردسر المپیادی‌ها
در حال حاضر ۱۴رشته المپیادی داریم که از این میان 7رشته مصوب شورای‌عالی انقلاب فرهنگی است و معافیت کنکور و سهم بنیاد ملی نخبگان را دارند. هر چند سهمیه‌های خاص برای برخی از المپیادی‌ها وجود دارد، اما نباید غافل ماند که این دانش‌آموزان به‌دلیل تمرکز بر رقابت‌ها و عقب ماندن از روند روزانه تحصیل، با مشکلاتی روبه‌رو هستند.
سیدرضا حسینی، رئیس باشگاه دانش‌پژوهان جوان در این رابطه توضیح داد: «دانش‌آموزان پایه‌های دهم و یازدهم باید روی المپیاد تمرکز کنند و ۹۰درصد تمرکز بر این فضا باشد و ۱۰درصد تمرکزشان بر دروس معمول آموزش و پرورش. از سویی وقتی ۲۰درصد معدل پایه دهم و یازدهم در نمره ورود به دانشگاه آنها مؤثر است، آنها سردرگم می‌شوند که آیا مدال کسب کنند یا معدل خوب برای ورود به کنکور بگیرند. به‌عبارت دیگر در آنها نوعی استرس ایجاد می‌شود که اگر مدال نگیرم چرا باید این ریسک را کنم که هم معدلم را از دست بدهم و هم نتوانم در دانشگاه‌های خوب درس بخوانم.»
حسینی در این‌باره گفت: این مشکل موجب کاهش ۳۶هزار نفری شرکت‌کنندگان در فرایند المپیاد می‌شود.
چنین دردسری موجب شد تا ایده‌های جدیدی پیگیری شود. به‌گفته رئیس باشگاه دانش‌پژوهان «برای رفع این چالش طرحی نوشته شد که رئیس‌جمهور بر این موضوع دستور پیگیری دادند که در مرکز بررسی استراتژیک ریاست‌جمهوری، معاونت علمی و دبیرخانه هیأت دولت بررسی شد و موافق بر اجرا شدن این طرح بودند. در این طرح پیشنهاد شده که معدل دوازدهم دانش‌آموزان المپیادی جایگزین پایه دهم و یازدهم شود و درصورتی که مدال نیاوردند، بتوانند از این معدل بهره ببرند. همچنین پیشنهاد دیگری هم مطرح است که از ۱۴المپیاد موجود ۷‌المپیاد در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی مصوب شده و ۷‌المپیاد دیگر چنین امتیازی ندارند؛ به‌عنوان مثال تیم‌های المپیاد جهانی هوش مصنوعی و اقتصاد داریم که امتیازی ندارند، اما المپیاد ریاضی و نجوم داریم و سهمیه دارند. امسال برای نخستین‌بار توانستیم مدال نقره در المپیک جهانی اقتصاد کسب کنیم، اما هیچ سهمیه‌ای به ما اختصاص داده نشد.»